Μέχρι και την έναρξη της κρίσης της Ευρωζώνης, την
άνοιξη του 2010, κυριαρχούσε ως αδιαμφισβήτητη παραδοχή η φόρμουλα ότι
οι κρίσεις λειτουργούν προωθητικά, καθώς επιταχύνουν την εμβάθυνση της
ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Σε αυτή τη λογική υιοθετήθηκαν βήματα εκχώρησης
εθνικής κυριαρχίας που, καλώς εχόντων των πραγμάτων, θα ήταν αδιανόητα
χωρίς υπερεθνική, ομοσπονδιακού τύπου, μετεξέλιξη της ΕΕ: Η υιοθέτηση
κοινού νομίσματος και η δημιουργία της ζώνης Σένγκεν χωρίς ταυτόχρονα να
υπάρχει κοινή δημοσιονομική πολιτική και κοινή φρούρηση των εξωτερικών
συνόρων ήταν επί της ουσίας είσοδος σε μια γκρίζα ζώνη μεταξύ εθνικής
κυριαρχίας και υπερεθνικής ολοκλήρωσης, μια ζώνη όπου παρά τις περί του
αντιθέτου εντυπώσεις οι κίνδυνοι ήταν αυξημένοι.
Το πρώτο σοκ ήλθε λίγο μετά τη χρεοκοπία της Lehman Brothers, τον Σεπτέμβριο του 2008: Τότε η Γαλλία του Σαρκοζί ήθελε κοινή ασπίδα προστασίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ευρωζώνης, με τη Γερμανία τής υπό τη Μέρκελ συγκυβέρνησης Μεγάλου Συνασπισμού Σοσιαλδημοκρατών-Χριστιανοδημοκρατών να βάζει βέτο στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και να διατυπώνει χωρίς περιφράσεις το δόγμα: «Ο καθένας για τον εαυτό του». Η σύγκρουση κορυφώθηκε, με τον Σαρκοζί να συγκαλεί στις αρχές Νοεμβρίου του 2008 την πρώτη στην Ιστορία Σύνοδο Κορυφής της Ευρωζώνης και τη Μέρκελ να τη χαρακτηρίζει παρασυναγωγή και να απειλεί να μη συμμετάσχει μέχρι την τελευταία στιγμή που έγινε γνωστή η συμμετοχή του πρωθυπουργού τής εκτός ΟΝΕ Βρετανίας, Γκόρντον Μπράουν.
Επτά χρόνια αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 2015, οι ρόλοι αντιστρέφονται: Η Γερμανία της Μέρκελ ζητά ενιαία και αλληλέγγυα στάση των «28» στη διαχείριση των προσφυγικών ροών, για να εισπράξει από την τετράδα του Βίσεγκραντ (Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία και Σλοβακία), την Αυστρία και τα βαλκανικά παρελκόμενα της εντός και εκτός ΕΕ την απάντηση: «Ο καθένας για τον εαυτό του».
Μόλις μία εβδομάδα μετά τη συμφωνία των «28» της ΕΕ με την Τουρκία για τη διαχείριση των προσφυγικών ροών, έρχεται ένα δεύτερο πλήγμα για τη ζώνη Σένγκεν: Ενώ η υλοποίηση της συμφωνίας της ΕΕ με την Αγκυρα είναι ζητούμενη, το διπλό τρομοκρατικό πλήγμα στις Βρυξέλλες πολλαπλασιάζει την πίεση ντε φάκτο «παγώματος» της Σένγκεν στο όνομα της εσωτερικής ασφάλειας ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, της επικοινωνιακής διαχείρισης της ανησυχίας και της αγωνίας της κοινής γνώμης. Τα συρματοπλέγματα στα σύνορα, που θα συγκρατούσαν τις ορδές των βαρβάρων, τώρα θα προβάλλουν και σαν τείχος προστασίας απέναντι στους τζιχαντιστές τρομοκράτες.
Τόσο στην κρίση της Ευρωζώνης, όσο και στη διαχείριση του Προσφυγικού και την αντιμετώπιση της
τρομοκρατίας η αιτία που εμποδίζει την περαιτέρω εμβάθυνση και ενίσχυση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και πριμοδοτεί την αναδίπλωση σε εθνικές πολιτικές είναι η αμοιβαία καχυποψία και η άρνηση αμοιβαιοποίησης του κινδύνου:
• Στην κρίση της Ευρωζώνης η Γερμανία δεν ήθελε να προβάλει ως εγγυητής της φερεγγυότητας μοντέλων χαλαρής, κατά την άποψή της, δημοσιονομικής διαχείρισης και έτσι να νομιμοποιήσει ντε γιούρε την ντε φάκτο χαλάρωση της Ευρωζώνης, με την απομάκρυνση από το πλαίσιο του Μάαστριχτ και του Συμφώνου Σταθερότητας.
• Στη διαχείριση των προσφυγικών ροών οι 4 του Βίσεγκραντ και η Βιέννη συν τα Βαλκάνια φοβούνται ότι θα γίνουν, όπως είπε χαρακτηριστικά ο καγκελάριος της Αυστρίας Φάιμαν, «αίθουσα αναμονής» της Γερμανίας, που λόγω της δημογραφικής αρνητικής δυναμικής της χρειάζεται επειγόντως νέες πληθυσμιακές εισροές. Η αποσπασματική και αλά καρτ εμβάθυνση της ΕΕ έχει φθάσει στα όριά της.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΟΠΟΥΛΟΣ
Το πρώτο σοκ ήλθε λίγο μετά τη χρεοκοπία της Lehman Brothers, τον Σεπτέμβριο του 2008: Τότε η Γαλλία του Σαρκοζί ήθελε κοινή ασπίδα προστασίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ευρωζώνης, με τη Γερμανία τής υπό τη Μέρκελ συγκυβέρνησης Μεγάλου Συνασπισμού Σοσιαλδημοκρατών-Χριστιανοδημοκρατών να βάζει βέτο στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και να διατυπώνει χωρίς περιφράσεις το δόγμα: «Ο καθένας για τον εαυτό του». Η σύγκρουση κορυφώθηκε, με τον Σαρκοζί να συγκαλεί στις αρχές Νοεμβρίου του 2008 την πρώτη στην Ιστορία Σύνοδο Κορυφής της Ευρωζώνης και τη Μέρκελ να τη χαρακτηρίζει παρασυναγωγή και να απειλεί να μη συμμετάσχει μέχρι την τελευταία στιγμή που έγινε γνωστή η συμμετοχή του πρωθυπουργού τής εκτός ΟΝΕ Βρετανίας, Γκόρντον Μπράουν.
Επτά χρόνια αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 2015, οι ρόλοι αντιστρέφονται: Η Γερμανία της Μέρκελ ζητά ενιαία και αλληλέγγυα στάση των «28» στη διαχείριση των προσφυγικών ροών, για να εισπράξει από την τετράδα του Βίσεγκραντ (Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία και Σλοβακία), την Αυστρία και τα βαλκανικά παρελκόμενα της εντός και εκτός ΕΕ την απάντηση: «Ο καθένας για τον εαυτό του».
Μόλις μία εβδομάδα μετά τη συμφωνία των «28» της ΕΕ με την Τουρκία για τη διαχείριση των προσφυγικών ροών, έρχεται ένα δεύτερο πλήγμα για τη ζώνη Σένγκεν: Ενώ η υλοποίηση της συμφωνίας της ΕΕ με την Αγκυρα είναι ζητούμενη, το διπλό τρομοκρατικό πλήγμα στις Βρυξέλλες πολλαπλασιάζει την πίεση ντε φάκτο «παγώματος» της Σένγκεν στο όνομα της εσωτερικής ασφάλειας ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, της επικοινωνιακής διαχείρισης της ανησυχίας και της αγωνίας της κοινής γνώμης. Τα συρματοπλέγματα στα σύνορα, που θα συγκρατούσαν τις ορδές των βαρβάρων, τώρα θα προβάλλουν και σαν τείχος προστασίας απέναντι στους τζιχαντιστές τρομοκράτες.
Τόσο στην κρίση της Ευρωζώνης, όσο και στη διαχείριση του Προσφυγικού και την αντιμετώπιση της
τρομοκρατίας η αιτία που εμποδίζει την περαιτέρω εμβάθυνση και ενίσχυση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και πριμοδοτεί την αναδίπλωση σε εθνικές πολιτικές είναι η αμοιβαία καχυποψία και η άρνηση αμοιβαιοποίησης του κινδύνου:
• Στην κρίση της Ευρωζώνης η Γερμανία δεν ήθελε να προβάλει ως εγγυητής της φερεγγυότητας μοντέλων χαλαρής, κατά την άποψή της, δημοσιονομικής διαχείρισης και έτσι να νομιμοποιήσει ντε γιούρε την ντε φάκτο χαλάρωση της Ευρωζώνης, με την απομάκρυνση από το πλαίσιο του Μάαστριχτ και του Συμφώνου Σταθερότητας.
• Στη διαχείριση των προσφυγικών ροών οι 4 του Βίσεγκραντ και η Βιέννη συν τα Βαλκάνια φοβούνται ότι θα γίνουν, όπως είπε χαρακτηριστικά ο καγκελάριος της Αυστρίας Φάιμαν, «αίθουσα αναμονής» της Γερμανίας, που λόγω της δημογραφικής αρνητικής δυναμικής της χρειάζεται επειγόντως νέες πληθυσμιακές εισροές. Η αποσπασματική και αλά καρτ εμβάθυνση της ΕΕ έχει φθάσει στα όριά της.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΠΟΠΟΥΛΟΣ
