Εντείνονται οι φόβοι για εξάπλωση του πολέμου δι' αντιπροσώπων και στις υπόλοιπες αραβικές χώρες του Περσικού Κόλπου και της Μέσης Ανατολής. Δυσχεραίνει η επίλυση του Συριακού, με την Τουρκία να καραδοκεί για οφέλη. Ιράν και Σαουδική Αραβία έχουν εξίσου πληγεί από την υποχώρηση της τιμής του πετρελαίου τον τελευταίο ενάμιση χρόνο Παγκόσμια ανησυχία για επηρεασμό των θαλασσίων οδών από τον Περσικό Κόλπο
Πριν από ακριβώς μια βδομάδα, η Σαουδική Αραβία αποφάσισε να διακόψει τις διπλωματικές της σχέσεις με το Ιράν, δίνοντας τελεσίγραφο 48 ωρών στους Ιρανούς διπλωμάτες να εγκαταλείψουν το αραβικό βασίλειο, όπως και έγινε. Αιτία της ρήξης των σχέσεων μεταξύ των δυο χωρών υπήρξε η εκτέλεση 47 ατόμων, που κατηγορήθηκαν για τρομοκρατία εκ μέρους της Σαουδικής Αραβίας, μεταξύ των οποίων και o επιφανής σιίτης κληρικός Σέιχ Νιμρ αλ Νιμρ. Ως αποτέλεσμα της εκτέλεσής του, Ιρανοί διαδηλωτές προχώρησαν στον πυρπολισμό της Πρεσβείας της Σαουδικής Αραβίας στην Τεχεράνη, με τον ανώτατο πνευματικό ηγέτη του Ιράν Αγιατολάχ Χομεϊνί να χαρακτηρίζει την επιδρομή ως «θεία εκδίκηση».
Ο Πρόεδρος του Ιράν Χασάν Ροχανί καταδίκασε τους βανδαλισμούς, συλλαμβάνοντας ορισμένους διαδηλωτές, χωρίς ωστόσο να δείχνει διατεθειμένος να αποκλιμακώσει εντελώς την κατάσταση. Με τις εκτελέσεις αυτές, η Σαουδική Αραβία επιδιώκει αφενός να στείλει μήνυμα προς το εσωτερικό της, πως δεν θα ανεχθεί οποιεσδήποτε αναταραχές, ενώ παράλληλα προειδοποιεί το Ιράν για μη περαιτέρω εμπλοκή στις εσωτερικές της υποθέσεις.
Οι σύμμαχοι παίρνουν θέση
Μετά τα βίαια επεισόδια στην Τεχεράνη, η Σαουδική Αραβία αποφάσισε τη διακοπή των πτήσεων προς το Ιράν, που με τη σειρά του επέβαλε εμπάργκο στις εισαγωγές προϊόντων, ενώ κατηγόρησε τη Σαουδική Αραβία για επίθεση στην πρεσβεία της στην πρωτεύουσα της Υεμένης. Σε υποβάθμιση των διπλωματικών σχέσεων με το Ιράν προχώρησαν και άλλες σουνιτικές αραβικές χώρες, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Σουδάν, το Τζιπουτί αλλά και το Μπαχρέιν. Την Τετάρτη, η Ιορδανία κάλεσε τον πρεσβευτή του Ιράν στο Αμάν, προκειμένου να διαμαρτυρηθεί για την επίθεση στην πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας στην Τεχεράνη, αλλά και για την «ιρανική παρέμβαση» στις αραβικές υποθέσεις. Την ίδια ώρα, η Τουρκία επιδιώκει να αναλάβει ρόλο μεσολαβητή, με σκοπό να αυξήσει την επιρροή της στον ευρύτερο ισλαμικό κόσμο, στο πλαίσιο του νεο-οθωμανικού της οράματος.
Συγκεκριμένα, ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Αχμέντ Νταβούτογλου, μιλώντας αυτήν την βδομάδα ενώπιον της κοινοβουλευτικής ομάδας του ισλαμικού ΑΚΡ σημείωσε: «Οι διπλωματικοί δίαυλοι πρέπει να λάβουν μια ευκαιρία άμεσα. Σαν Τουρκία, είμαστε έτοιμοι να προσφέρουμε εποικοδομητική βοήθεια ώστε να υπάρξει λύση». Επιπλέον, ο Τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν χαρακτήρισε τις εκτελέσεις από τους Σαουδάραβες ως εσωτερική υπόθεση, επικρίνοντας μάλιστα όσους αντιδρούν τώρα για τα όσα διαδραματίζονται στη Σαουδική Αραβία, αλλά σωπαίνουν για τους χιλιάδες θανάτους στη Συρία.
Το ιστορικό της έντασης
Η ένταση στις διπλωματικές σχέσεις μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας εντοπίζεται ήδη από την εποχή της Ισλαμικής Επανάστασης του 1979, που οδήγησε στην ανατροπή του Ιρανού σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλεβί. Το γεγονός αυτό σηματοδοτεί ουσιαστικά το πέρασμα του κοσμικού Ιράν στην ισλαμική θεοκρατία. Πέραν όμως από τον θρησκευτικό διχασμό μεταξύ σουνιτών και σιιτών, η διένεξη μεταξύ των δυο χωρών σχετίζεται αναμφίβολα και με την προσπάθεια των δυο για περιφερειακή επιρροή και γεωπολιτικά οφέλη. Για καλύτερη ωστόσο κατανόηση της εξελεγκτικής πορείας των σχέσεων μεταξύ των δυο χωρών, αξίζει μια σύντομη ιστορική αναδρομή.
Ισλαμική επανάσταση
Προεπαναστατικά, οι σχέσεις Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, αμφότερες αρχικά μέλη του καρτέλ πετρελαίου του ΟΠΕΚ, υπήρξαν τεταμένες. Ωστόσο προς το τέλος της βασιλείας του Σάχη, το 1979, υπήρξε μερική εξομάλυνση. Μετά την επανάσταση και το περιστατικό της κατάληψης της Πρεσβείας των ΗΠΑ στην Τεχεράνη, η Σαουδική Αραβία μετατράπηκε σε κορυφαίο σύμμαχο της Ουάσιγκτον στην περιοχή. Στον πόλεμο που ακολούθησε μεταξύ Ιράν και Ιράκ τη δεκαετία του 1980 και κόστισε τη ζωή σε 1 εκατομμύριο ανθρώπους, η Σαουδική Αραβία υποστήριξε το Ιράκ, παρά τις ανησυχίες της για τον δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν.
Το αιματηρό προσκύνημα
Το 1987, κατά τη διάρκεια του ετήσιου ισλαμικού προσκυνήματος στη Σαουδική Αραβία, Ιρανοί προσκυνητές πραγματοποίησαν πολιτική διαδήλωση, με αποτέλεσμα να συγκρουστούν βίαια με την τοπική αστυνομία. Τουλάχιστον 402 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, με το Ιράν να δηλώνει πως 600 προσκυνητές του σκοτώθηκαν, όταν η αστυνομία άνοιξε πυρ κατά του πλήθους. Στην Τεχεράνη, όχλος επιτέθηκε στις πρεσβείες της Σαουδικής Αραβίας, του Κουβέιτ, της Γαλλίας και του Ιράκ.
Επικαλούμενη τις ταραχές, η Σαουδική Αραβία αποφάσισε ένα χρόνο μετά, το 1988, να διακόψει τους δεσμούς της με το Ιράν, το οποίο είχε προχωρήσει ήδη σε επιθέσεις εναντίον πλοίων στον Περσικό Κόλπο. Οι διπλωματικές σχέσεις, ωστόσο, αποκαταστάθηκαν το 1991 και βελτιώθηκαν αισθητά έπειτα από την ανάδειξη στην εξουσία του μετριοπαθούς Ιρανού Προέδρου Μοχάμετ Χαταμί το 1997. Οι σχέσεις τους αναθερμάνθηκαν περαιτέρω έπειτα από την ιστορική επίσκεψη του Σαουάραβα Πρίγκιπα Αμπντουλάχ στην Τεχεράνη και την επίσκεψη του Χαταμί στο Βασίλειο το 1999.
Πυρηνική διένεξη
Είναι γεγονός ότι οι Σαουδάραβες ανησυχούν και διατηρούν την καχυποψία τους για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης, παρά την πρόσφατη συμφωνία που επιτεύχθηκε με τις μεγάλες δυνάμεις. Η πορεία πυρηνικής αναβάθμισης του Ιράν εκλαμβάνεται από τη Σαουδική Αραβία ως προσπάθεια ανατροπής της περιφερειακής ισορροπίας ισχύος, γεγονός που θα επιφέρει και ηγεμονία του Ιράν στον Αραβικό Κόλπο, κάτι που προσπαθεί να ανακόψει η Σαουδική Αραβία.
Η καταστροφή το 2015
Υπενθυμίζεται ότι τον περασμένο Σεπτέμβριο, εκατοντάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κατά την διάρκεια του παραδοσιακού μουσουλμανικού προσκυνήματος «Χατζ», κοντά στην ιερή πόλη του Ισλάμ, τη Μέκκα, στη Σαουδική Αραβία. Το Ιράν δήλωσε πως τουλάχιστον 464 προσκυνητές του σκοτώθηκαν και κατηγόρησε τη Σαουδική Αραβία για «ανικανότητα» και υπευθυνότητα για τους θανάτους.
Πόλεμος δι' αντιπροσώπων
Διάφοροι αναλυτές εκτιμούν ότι οι φόβοι για εξάπλωση της σύγκρουσης των δυο αραβικών υπερδυνάμεων μέσω αντιπροσώπων (proxy war) και σε άλλες περιοχές όπως τον Λίβανο, το Ιράκ, την Υεμένη και το Μπαχρέιν είναι, πλέον, ορατοί. Εντούτοις, η πικρή εμπειρία από τον πόλεμο μέσω αντιπροσώπων που διεξάγεται ήδη στη Συρία και οδήγησε στην τερατογένεση του Daesh, και στο Αφγανιστάν που εκκόλαψε την Αλ Κάιντα, δημιουργεί εύλογες ανησυχίες για περαιτέρω αποσταθεροποίηση στον Αραβικό Κόλπο.
Υπενθυμίζεται ότι η Σαουδική Αραβία υποστήριξε και εξόπλισε διάφορες σουνιτικές ομάδες για ανατροπή του Άσαντ στη Συρία, την ίδια ώρα που το Ιράν και η Χεζμπολάχ του Λιβάνου στηρίζουν τον Άσαντ με χρήματα, όπλα και στρατιώτες.
Παράλληλα, Ιράν και Σαουδική Αραβία στηρίζουν διαφορετικές ομάδες στη σύγκρουση της Υεμένης. Τον περασμένο χρόνο, οι Σαουδάραβες εξαπέλυσαν αεροπορικές επιθέσεις στην Υεμένη, υποστηρίζοντας τον Πρόεδρο που βρίσκεται στην εξουσία, σε αντίθεση με το Ιράν, που εξοπλίζει τους σιίτες αντάρτες της αντιπολίτευσης, γνωστούς ως «Houthis». Επιπλέον, η ένταση στις σχέσεις των δυο χωρών αναμένεται να παρατείνει την προσπάθεια επίλυσης του Συριακού, αλλά και να δημιουργήσει περισσότερες επιπλοκές στην αντιμετώπιση των κοινών εχθρών, των τζιχαντιστών του Daesh.
Θεολογικές διαφορές
Μεταξύ σουνιτών και σιιτών υπάρχουν μεγάλες ομοιότητες και διαφορές, οι οποίες πηγάζουν από το πολιτικοθρησκευτικό σχίσμα, το οποίο με το πέρασμα του χρόνου οδήγησε αναπόφευκτα και σε διαφορετικές παραδόσεις και δόγματα. Τόσο οι σουνίτες όσο και οι σιίτες πιστεύουν στους «Πέντε Στύλους του Ισλάμ», πάνω στους οποίους θεμελιώθηκε η μουσουλμανική ζωή. Αυτές είναι: H Δήλωση της Πίστης, η Προσευχή, η Νηστεία, η Ελεημοσύνη και το Προσκύνημα.
Ωστόσο, οι σουνίτες δεν συμμερίζονται το σιιτικό δόγμα «velayet-e-faqih», το οποίο υποδηλώνει την κυριαρχία του Ισλαμικού δικαίου στο Ιράν μετά τη σιιτική επανάσταση. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι το σύστημα, όπως καθιερώθηκε από τον Αγιατολάχ Χομεϊνί του Ιράν, είναι αμφιλεγόμενο ακόμα και μέσα στο ίδιο σιιτικό Ισλάμ.
Πετρελαϊκές παρενέργειες
Υπενθυμίζεται, παράλληλα, ότι Σαουδική Αραβία και Ιράν αποτελούν τις δύο μεγαλύτερες δυνάμεις του ΟΠΕΚ. Οι τιμές αργού πετρελαίου υποχώρησαν δραματικά τη Δευτέρα, με τους εμπόρους πετρελαίου, ωστόσο, να μη φαίνεται να νοιάζονται: Η τιμή του μαύρου χρυσού άρχισε να υποχωρεί μέσα σε λίγες ώρες από το άνοιγμα των αγορών, καθώς οι έμποροι λάμβαναν δυσμενείς οικονομικές ειδήσεις από την Ασία, συμπεριλαμβανομένου του 10ου συνεχόμενου μήνα της μείωσης των κινεζικών εργοστασιακών παραγγελιών. Κατά το παρελθόν, η αναθέρμανση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε να στείλει τις τιμές του πετρελαίου στα ύψη.
Εντούτοις, στις μέρες μας φαίνεται πως οι επενδυτές επικεντρώνονται κυρίως στο παγκόσμιο πλεόνασμα των πετρελαιοειδών. Συγκεκριμένα, με τόσο πολύ πετρέλαιο στην παγκόσμια αγορά, ακόμη και ο μεγαλύτερος παραγωγός, η Σαουδική Αραβία, διαθέτει πλέον περιορισμένη δυνατότητα να επηρεάσει τις τιμές. Το πετρέλαιο αποτελεί μόνο ένα μέρος της αντιπαλότητας μεταξύ των δύο χωρών, οι οποίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το εισόδημα της εξαγωγής αργού πετρελαίου. Ιράν και Σαουδική Αραβία έχουν εξίσου πληγεί από την υποχώρηση της τιμής του πετρελαίου που μειώθηκαν δραματικά κατά το τελευταίο ενάμισι έτος.
Οι τιμές του αργού έχουν μειωθεί από περίπου 110 δολάρια το βαρέλι το καλοκαίρι του 2014 σε 30 δολάρια. Ετησίως, αυτό κοστίζει σε διαφυγόντα έσοδα περίπου 25 δισεκατομμύρια δολάρια στο Ιράν και 200 δισεκατομμύρια δολάρια στη Σαουδική Αραβία. Υπάρχει επίσης η ανησυχία ότι οι εντάσεις θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις θαλάσσιες οδούς από τον Περσικό Κόλπο, ή να εξαπλωθεί και στο Ιράκ, το οποίο έχει γίνει η δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγός του ΟΠΕΚ μετά τη Σαουδική Αραβία.
sigmalive
