Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι η πιο
ανησυχητική μορφή φτώχειας είναι η αστική. «Ο πληθυσμός στις πόλεις
είναι δημογραφικά νεότερος και εργασιακά πιο ενεργός. Επιπλέον, το
κόστος ζωής στις πόλεις είναι υψηλότερο, επομένως οι συνέπειες της
φτώχειας οξύτερες» εξηγεί ο κ. Διονύσης Μπαλούρδος, διευθυντής ερευνών
του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών. Ωστόσο, τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ ή
της Eurostat δεν αποκαλύπτουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των κοινωνικών
ομάδων που πλήττονται περισσότερο.Η διδάκτορας του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Μαρία Πετράκη εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή πάνω στο θέμα της φτώχειας στην τοπική αυτοδιοίκηση, μελετώντας τα ποιοτικά στοιχεία τεσσάρων περιοχών στον βόρειο, κεντρικό και νότιο τομέα του λεκανοπεδίου. Μερικά από τα συμπεράσματα στα οποία κατέληξε είναι αναμενόμενα μεν, εντυπωσιακά δε. Για παράδειγμα, η φτώχεια στον Δήμο Αθηναίων κυμαίνεται σε χαμηλότερα επίπεδα (17,9%) από ό,τι στο σύνολο της χώρας. Στο Λεκανοπέδιο Αττικής, όπου κατοικεί ο μισός ελληνικός πληθυσμός παρουσιάζονται μεγάλες αντιθέσεις. Στο Χαλάνδρι, μια από τις περιοχές που μελέτησε η κοινωνική επιστήμονας, ο κίνδυνος φτώχειας παρουσιάζεται σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα (3,8%), στον Δήμο Ελληνικού - Αργυρούπολης σε μέτρια (13,1%), ενώ αντίθετα στο Αιγάλεω σε υψηλά, αφού αφορά το 21,7% των κατοίκων της περιοχής. «Αυτό είναι κάτι που γνωρίζαμε εμπειρικά, όμως τώρα βλέπουμε και στα στοιχεία. Ο βόρειος τομέας της πόλης αντέχει στην πίεση, ενώ αντίθετα τα νότια και δυτικά παρουσιάζονται πιο ευάλωτα» λέει η κ. Πετράκη. Το προφίλ των φτωχών δεν διαφοροποιείται κατά την ίδια, αλλά ακολουθεί αναλογικά τα ίδια χαρακτηριστικά. «Το 9,6% των φτωχών Αθηναίων δεν μπορεί να θερμανθεί κανονικά. Το 25,5% των φτωχών νοικοκυριών και το 9,4% των μη φτωχών δεν διαθέτουν αυτοκίνητο, ενώ το 13,4% του φτωχού πληθυσμού και το 4% του μη φτωχού δεν διαθέτουν υπολογιστή» λέει η κ. Πετράκη, δίνοντας μερικά στοιχεία που δηλώνουν τον κίνδυνο φτώχειας.
Ο φτωχός Αθηναίος (και κατά πάσα πιθανότητα Ελληνας) είναι άντρας άνω των 65 ετών, μολονότι οι γυναίκες εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά λόγω του γεγονότος ότι έχουν την ευθύνη μονογονεϊκών νοικοκυριών σε συντριπτικό ποσοστό (80%). Είναι χαμηλού μορφωτικού επιπέδου και έχει βεβαρημένη υγεία – ίσως το πιο δυσάρεστο εύρημα της έρευνας.
«Οσοι έχουν βεβαρημένη υγεία, όπως και τα παιδιά, διατρέχουν σήμερα μεγαλύτερο κίνδυνο να βρεθούν στο περιθώριο» λέει η κ. Πετράκη. «Η εργασία δεν συνιστά πλέον αποτελεσματικό δίχτυ προστασίας» συμπληρώνει. Κίνδυνο φτώχειας στον Δήμο Αθηναίων αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι σε ποσοστό 18,4%, οι εργαζόμενοι με σύμβαση ορισμένου χρόνου ή έργου σε ποσοστό 37%, οι μόνιμοι ή αορίστου χρόνου εργαζόμενοι σε ποσοστό 13,3%, οι εργαζόμενοι με σταθερή απασχόληση σε ποσοστό 17,5%, ενώ οι άνεργοι σε ποσοστό 51,8%.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, οι ερωτώμενοι σε όλους τους δήμους, καθυστέρησαν να πληρώσουν το ενοίκιο μία ή περισσότερες φορές τον τελευταίο χρόνο σε ποσοστό 9%, το 18,7% τουλάχιστον μία φορά είχε πρόβλημα να πληρώσει πάγιους λογαριασμούς (ηλεκτρικού ρεύματος, νερού, αερίου, κ.λπ.), ενώ το 6,8% έχει καθυστερήσει τουλάχιστον μία φορά να πληρώσει τις δόσεις πιστωτικών καρτών, δανείων για οικοσκευή, κ.λπ. Στην ερώτηση «Πόσο επιβαρύνουν το εισόδημά σας οι αποπληρωμές δανείων ή αγορών που πραγματοποιήσατε με δόσεις, συμπεριλαμβανομένων και των τόκων», το 28,7% των ερωτώμενων δηλώνει «πάρα πολύ» και το 55,6% «αρκετά».
Οι κίνδυνοι της φτώχειας «καλύπτονται» από τις παραδοσιακές πολιτικές μέριμνας και φροντίδας, οι οποίες είναι συνήθως οριζόντιες-παθητικές και κατά κοινή ομολογία αναποτελεσματικές (για παράδειγμα επιδόματα). Κατά την κ. Πετράκη, ίσως το σημαντικότερο συμπέρασμα της έρευνάς της είναι ότι η κατάρρευση της μεσαίας τάξης βρίσκεται στο επίκεντρο του προβλήματος. «Ολοι πλέον κινδυνεύουν να περάσουν το κατώφλι της φτώχειας. Η συρρίκνωση της μεσαίας τάξης καθιστά τον καθένα ευάλωτο» λέει χαρακτηριστικά.
Δίκτυο ακαδημαϊκών κατά της ένδειας
«Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο - γεωπολιτικών συσχετισμών, αξιοποίησης πλουτοπαραγωγικών πηγών, εμπορικών συναλλαγών και χρηματοδοτικών μηχανισμών- που διαμορφώνεται κατά βάση από ένα μικρό αριθμό πλουσίων κρατών και ευνοεί σημαντικά τις συνθήκες οικονομικής ανάπτυξής τους. Είναι ανάγκη να προστατεύσουμε τα “θύματα” αυτού του συστήματος και να εργασθούμε συλλογικά για την αναθεώρησή του». Δεν πρόκειται για απόσπασμα από μπροσούρα πολιτικής κίνησης, αλλά ανοικτή επιστολή κατά της φτώχειας, η οποία αποστέλλεται στις κυβερνήσεις της Ευρώπης από το Συμβούλιο του Δικτύου Ακαδημαϊκών, μέλη του οποίου είναι καθηγητές που ασχολούνται με το φαινόμενο σε μερικά από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, όπως το Yale, η Οξφόρδη, το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας κ.ά.
«Η υφιστάμενη κρίση δημιουργεί μία μοναδική ευκαιρία να μετατρέψουμε μία συλλογική τραγωδία σε ένα νέο ανθρωπιστικό παγκόσμιο υπόδειγμα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μέσα από τις στάχτες παγκόσμιων συρράξεων η διεθνής κοινότητα προχώρησε στην υιοθέτηση της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΟΗΕ, 1948) και της Σύμβασης περί του Καθεστώτος των Προσφύγων (ΟΗΕ, 1951), εισάγοντας παράλληλα μηχανισμούς διαφύλαξης της ειρήνης, της δικαιοσύνης και της ευημερίας» σημειώνουν οι ακαδημαϊκοί. Η αποτελεσματικότητα των μηχανισμών αυτών δοκιμάζεται σήμερα, σημειώνουν οι ίδιοι.
