Από την αντιπροσωπευτική στην συγκαταθετική δημοκρατία Του Κώστα Θεριανού

Η αύξηση του φαινομένου της πολιτικής απάθειας (μη συμμετοχής των πολιτών στα κοινά, μη συμμετοχής τους ούτε καν στις εκλογές προκειμένου να ασκήσουν το βασικό τους δικαίωμα) φέρνει και πάλι στο προσκήνιο το ερώτημα αν και κατά πόσο λειτουργεί ή δημοκρατία, αν υπάρχει δημοκρατία κτλ.

Στις σύγχρονες κοινωνίες, κοινωνίες του ανεπτυγμένου καπιταλισμού, υπάρχει η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, όπως έχει θεμελιωθεί στην φιλελεύθερη ιδεολογία.Ο όρος “πολιτεία” στην αρχαία Ελλάδα σήμαινε το δημοκρατικό πολίτευμα. Στην αρχαία ελληνική δημοκρατία δεν υπάρχει κράτος, ως σύνολο διακριτών θεσμών που λειτουργούν ρυθμιστικά στους υπόλοιπους. Ο θεσμός του κράτους με την σύγχρονη έννοια και λειτουργία του εμφανίζεται περίπου τον 15ο αιώνα. Η αρχαία ελληνική πόλη είναι κοινότητα ανθρώπων. “Άνδρες γαρ πόλις” αναφέρει ο Θουκυδίδης, δηλαδή η πόλη ήταν οι ίδιοι οι πολίτες της, καθώς αυτοί αποφασίζουν και διοικούν την πόλη. Δεν υπήρχε διάκριση πολιτών και κράτους, το οποίο ήταν ανύπαρκτο ως θεσμός. Επίσης, δεν υπήρχε διάκριση κυβερνώντων και κυβερνωμένων.

Ο Τζον Λοκ (1632-1704) θεμελίωσε τον “πολιτικό φιλελευθερισμό”. Στο πλαίσιο του πολιτικού φιλελευθερισμού, κυβερνώντες και κυβερνώμενοι συνάπτουν ένα κοινωνικό συμβόλαιο, μια κοινωνική συμφωνία στην οποία ορίζεται ότι οι άνθρωποι μπορούν να δραστηριοποιούνται στην οικονομία, την κοινωνία και την πολιτική σεβόμενοι βασικές αξίες όπως είναι τα φυσικά δικαιώματα του ανθρώπου (ζωή, ελευθερία, ιδιοκτησία κτλ.).

Οι εκλογές, τόσο στη σκέψη του Λοκ όσο και γενικότερα στη συλλογιστική του πολιτικού φιλελευθερισμού, αποτελούσαν το μέσο για τη δημοκρατική σύναψη αυτού του συμβολαίου, καθώς και ο τρόπος να αλλάζουν κάθε φορά οι κυβερνώντες οι οποίοι δεν σέβονταν τους όρους της συμφωνίας ούτε και τις δεσμεύσεις που ανέλαβαν απέναντι στον λαό. Ουσιαστικά, με τον τρόπο αυτόν, ο φιλελευθερισμός πρόταξε, απέναντι στην απολυταρχία και τη μοναρχία, την έμμεση αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Μέσω της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας προσπάθησε να περιορίσει την πολιτική δύναμη των μοναρχών, φέροντας στο προσκήνιο την πολιτική δύναμη των εκπροσώπων του λαού, η οποία πηγάζει από το εκλογικό σώμα.

Στη διάρκεια του 20ού αιώνα, η πολιτική κοσμοθεωρία του φιλελευθερισμού διαδόθηκε και επικράτησε στον δυτικό κόσμο. Το πολιτικό σύστημα των αναπτυγμένων οικονομικά χωρών είναι η έμμεση κοινοβουλευτική δημοκρατία.Η μεγάλη αποχή του εκλογικού σώματος, η υποχώρηση της συμμετοχής των πολιτών στα κόμματα και τα κινήματα, η πολιτική αυτονόμηση του κοινοβουλίου από τα όσα έχουν υποσχεθεί προεκλογικά στους ψηφοφόρους τους σκιαγραφούν την “κρίση” της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.Η δημοκρατία μεταβάλλεται έτσι από αντιπροσωπευτική σε συγκαταθετική. Ο πολίτης δεν αντιπροσωπεύεται από τα κόμματα και την κυβέρνηση, αλλά συγκατατίθεται στην διακυβέρνηση του με τον τρόπο που θα επιλέξει η κυβέρνηση ασχέτως του τι έχει υποσχεθεί προεκλογικά και με ποιο πρόγραμμα έχει εκλεγεί.Αυτό οδηγεί στην αναπαραγωγή της επικυριαρχίας της οικονομίας στην πολιτική. Αντί μέσω των μηχανισμών της πολιτικής και των πολιτικών θεσμών, τα κόμματα να κερδίσουν έδαφος απέναντι στην παντοδυναμία των πολυεθνικών και των τραπεζών, ουσιαστικά υποτάσσονται ενσωματώνοντας και τους πολίτες σε αυτή την επικυριαρχία.

Φαινομενικά, στην κοινωνία δεν υπάρχουν πολιτικές απαγορεύσεις και οι πολίτες μπορούν να διακινούν ελεύθερα τις απόψεις τους, να απεργούν, να διαδηλώνουν κτλ. στο πλαίσιο του Συντάγματος. Όμως, ουσιαστικά αυτή η δραστηριότητα της κοινωνίας των πολιτών δεν καθορίζει την λειτουργία της κυβέρνησης, η οποία μετά την εκλογή της μπορεί να κυβερνά κατά το δοκούν.
Ιδιαίτερα, σε εποχές οικονομικής κρίσης όπως είναι η εποχή που ζούμε, οι πολιτικές δυνάμεις που καταθέτουν ένα εναλλακτικό πολιτικό σχέδιο εξόδου από την οικονομική κρίση προς όφελος του λαού είναι αυτές που τελικά ζημιώνονται μακροπρόθεσμα από την κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στον βαθμό που κινούνται στο πλαίσιο και τις παραμέτρους που έχει ορίσει η κρίση (αυτονόμηση από τη βούληση του εκλογικού σώματος, τα κοινωνικά κινήματα κτλ.). Σε εποχές οικονομικής ανάπτυξης υπάρχουν περιθώρια παροχών στα λαϊκά στρώματα. Σε εποχές οικονομικής κρίσης αυτά τα περιθώρια έχουν εξανεμιστεί και η ανάκτηση τους προϋποθέτει λαϊκούς αγώνες που σημαίνουν την δραστηριοποίηση της κοινωνίας των πολιτών σε πολιτικούς και οικονομικούς στόχους που θέτει η κυβέρνηση. Συναίνεση και συμμετοχή του λαού σε πάλη και αγώνες μαζί με την κυβέρνηση και όχι αυτονόμηση της κυβέρνησης από το λαό, τις επιδιώξεις του και τα κινήματα μέσω των οποίων εκφράζεται και διεκδικεί.Η υπέρβαση της συγκαταθετικής προς την αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι όρος αναγκαίος προκειμένου η πολιτική να ανακτήσει χώρο από την οικονομία. Διαφορετικά, σύντομα θα κονιορτοποιηθεί από αυτήν.
* Φωτογραφία: Andrew Woodward, Manhattan Rhythms
Πηγή: criticeduc.blogspot.gr
TVXS