Του Χρήστου ΙακώβουΚάποιοι στρατηγικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι δεν γνωρίζουμε παρά μόνο ένα μικρό τμήμα από το πυκνό δίκτυο της Αλ Κάιντα , η οποία συγκροτήθηκε πολύ πριν από την 11η Σεπτεμβρίου, διατηρώντας από τότε κοιμώμενα δίκτυα (sleepers), τα οποία είναι έτοιμα να δράσουν με βάση τις οδηγίες του κέντρου, που αποστέλλονται με κωδικοποιημένα μηνύματα τα οποία κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Αμφισβητώ όμως την αξιοπιστία αυτής της εκδοχής.
Η Αλ Κάιντα, αν κρίνει κανείς από τη συμπεριφορά της τα τελευταία δέκα χρόνια, δεν φαίνεται να έχει συγκεκριμένο πρόγραμμα το οποίο να στηρίζεται σε συνεκτική στρατηγική, όπως π.χ. να χτυπά σε συγκεκριμένη στιγμή για να επηρεάσει την πορεία των εξελίξεων), αλλά, αντιθέτως, η τρομοκρατική της δράση είναι περισσότερο ευκαιριακή και πραγματοποιείται για να στέλνει κάποια πολιτικά μηνύματα και να θυμίζει την ύπαρξή της.
Πριν από την 11η Σεπτεμβρίου, η Αλ Κάιντα, βασιζόταν σε μία ένωση απομάχων του πολέμου στο Αφγανιστάν εναντίον των Σοβιετικών. Μετά την ανατροπή του καθεστώτος των Ταλιμπάν και την κατοχή της χώρας από τις αμερικανικές δυνάμεις, ο πυρήνας των παλιών στελεχών άρχισε να συρρικνούται. λόγω των θανάτων, των συλλήψεων και της απομόνωσης. Έτσι, σταδιακά άρχισε η οργάνωση να χάνει τη δυνατότητά της να ανανεώνεται.
Σήμερα, η οργάνωση αυτή αποτελείται από δύο κατηγορίες: από τη μια πλευρά, τα παλιά στελέχη τα οποία ήταν πολύ κοντά στον Οσάμα Μπιν Λάντεν, ανάμεσα στους οποίους ορισμένοι τον είχαν ακολουθήσει από τη δεκαετία του ’80, και από την άλλη, το κύμα των νέων «διεθνιστών ισλαμιστών» που έφτασαν κατά τη δεκαετία του ’90, και κυρίως ανάμεσα στο 1997 και το 2001, περίοδος κατά την οποία το Αφγανιστάν διακυβερνάτο από τους Ταλιμπάν. Πρόκειται για ένα περιορισμένο «φυτώριο ισλαμιστών ριζοσπαστών», το οποίο είναι εύκολο να εντοπιστεί, τόσο από τις δυτικές χώρες όσο και από τα αραβικά κράτη από τα οποία προέρχονται.
Ο σκληρός πυρήνας αποτελείται από μαχητές που προέρχονται από κράτη της Μέσης Ανατολής της δεκαετίας του ’80 και των αρχών της δεκαετίας του ’90, που έσπευσαν να πολεμήσουν εναντίον των Σοβιετικών. Αυτοί ήταν ήδη πολιτικοποιημένοι και προηγουμένως διήλθαν μέσα από τα ριζοσπαστικά κινήματα των χωρών καταγωγής τους. Ακολούθησαν τον Μπιν Λάντεν στις κατά καιρούς μετακινήσεις του στην Υεμένη και στο Σουδάν, για να επιστρέψουν ταυτόχρονα μαζί του, το 1996, στο Αφγανιστάν.
Μία νέα γενιά με διαφορετικό προφίλ, έκανε την εμφάνισή της μετά το 1996 και την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν. Εκτός από τους Σαουδάραβες, αυτοί οι νέοι «διεθνιστές ισλαμιστές» έγιναν ακόμη πιο ριζοσπαστικοί από την παλιά γενιά και οι πολλοί από αυτούς προέρχονται από τη Δύση, της οποίας ακολουθούν άλλωστε τον τρόπο ζωής, αφού πήγαν στη Δύση είτε πολύ νέοι είτε για να σπουδάσουν είτε γεννήθηκαν εκεί από γονείς μετανάστες. Μετά την ανατροπή του καθεστώτος των Ταλιμπάν απώλεσαν το ασφαλές αφγανικό τους καταφύγιο.
Σήμερα φαίνεται εξαιρετικά δύσκολο να αναζωπυρωθεί η παλιά αλληλεγγύη των βετεράνων. Έστω και αν αναλυτές στην Δύση επικαλούνται τις πακιστανικές ζώνες των φυλών και κάποιες σουνιτικές περιοχές στο Ιράκ, κανένα από αυτά τα μέρη -έστω και αν επωφελούνται εκεί από την επιείκεια ορισμένων στις τοπικές διοικήσεις- δεν μπορεί να αποτελέσει μόνιμο καταφύγιο, λόγω της παρακολούθησης και των επιλεκτικών πληγμάτων. Με αυτά τα δεδομένα, η γενιά των παλιών πολεμιστών του Αφγανιστάν έχει απομονωθεί και είναι πολύ δύσκολο να ανανεωθεί.
Συμπερασματικώς, το φαινόμενο Αλ Κάιντα, όπως και οι μεταλλάξεις του, εμφανίζεται πάνω από όλα ως υπερεθνικό και δεν έχει παρά περιστασιακούς δεσμούς με τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη. Η δυναμική κινητοποίηση και δράση δεν συνδέεται παρά μόνο έμμεσα με τις συγκρούσεις στο μουσουλμανικό κόσμο. Η λογική πλέον των υπολειμμάτων της οργάνωσης είναι να μάχεται λιγότερο για την υπεράσπιση του Ισλάμ και περισσότερο για την πρωτοπορία κινημάτων αμφισβήτησης του δυτικού πολιτισμού, της αμφισβήτησης του αμερικανικού ηγεμονισμού, καθώς επίσης και της κατεστημένης τάξης πραγμάτων σε κράτη που θεωρούν εχθρικά.
*Ο Χρήστος Ιακώβου είναι Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών
http://mignatiou.com/
