του ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΑΜΑΝΑΤΙΔΗ
Την περασμένη εβδομάδα ο Δρ Θωμάς Σαββίδης, Επίκουρος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, έδωσε τέσσερις ενδιαφέρουσες διαλέξεις στην Μελβούρνη.Ο Δρ Σαββίδης ήταν καλεσμένος από την Κεντρική Ένωση Ποντίων «Ποντιακή Εστία» και την Ένωση Θεσσαλονικέων «Λευκός Πύργος».Τα θέματα των ομιλιών του ήταν τα ακόλουθα:*Η διεθνοποίηση της ελληνικής γλώσσας,*Η πολιτισμική κληρονομιά της Μικράς Ασίας, Σμύρνης, Πόντου, Καππαδοκίας και Κωνσταντινούπολης,*Ποντιακή διατροφή, και *Προσφυγιά/ Θεσσαλονίκη: Η νέα πατρίδα των Μικρασιατών ΠροσφύγωνΤην πρώτη διάλεξη την κάλυψε με έναν θαυμάσιο τρόπο η κ. Βίβιαν Μόρρις, στη στήλη της «Ανοιχτά Χαρτιά», «Νέος Κόσμος», 27 Νοεμβρίου.Η τρίτη διάλεξη, λόγω του θέματός της, ίσως να μην ενδιαφέρει το ευρύ κοινό, ενώ την τελευταία διάλεξη δεν μπόρεσα να την παρακολουθήσω, γιατί είχα μια άλλη δέσμευση.Για τους λόγους αυτούς θα αναφερθώ στην δεύτερη διάλεξη, αλλά λόγω των πολλών πτυχών της, θα επικεντρωθώ στους Έλληνες φιλοσόφους της αρχαιότητας από την Μικρά Ασία.
Επειδή η πολιτισμική κληρονομιά της Μικράς Ασίας καλύπτει πολλούς τομείς δραστηριοτήτων, ο Δρ Σαββίδης δεν επεκτάθηκε σε λεπτομέρειες για τον καθένα. Σημειώνω πως η κάλυψη των θεμάτων του επικεντρωνόταν σε προβολή στην οθόνη σχετικών εικόνων, με βασικές πληροφορίες για την κάθε κατηγορία, τακτική πολύ αποτελεσματική, γιατί οι παρευρισκόμενοι είχαν τη δυνατότητα να συμπληρώσουν τις ακουστικές περιγραφές και με οπτικές παραστάσεις.Δεδομένου ότι οι πρώτοι Έλληνες φιλόσοφοι έκαναν την εμφάνισή τους πρωτίστως στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, που βρέχονται από το Αιγαίον Πέλαγος, και όχι στην μητροπολιτική Ελλάδα, θα χρειασθεί μια σύντομη εισαγωγή στις ελληνικές αποικίες που δημιουργήθηκαν στην περιοχή εκείνη
Ο ΠΡΩΤΟΣ ΚΑΙ Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΕΠΟΙΚΙΣΜΟΣ
Με την κάθοδο των Δωριέων από την βορειοδυτική Ελλάδα στην κεντρική και νότια γύρω στο 1100 π.Χ., παρατηρήθηκε μια μεγάλη κινητικότητα του εγχώριου πληθυσμού των περιοχών αυτών, σημαντικός αριθμός του οποίου στράφηκε προς τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου Πελάγους, και στις παρακείμενες ακτές της Μικράς Ασίας, όπου ίδρυσε αποικίες, οι οποίες με την πάροδο του χρόνου έμελλαν να αναδειχθούν σε μεγάλα ελληνικά εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα, τα οποία ευνόησαν τα γράμματα και τις καλές τέχνες.
Η μετακίνηση κατοίκων της Ελλάδας προς την δυτική Μικρά Ασία, δηλαδή στις περιοχές κατά μήκος του ανατολικού Αιγαίου Πελάγους, έγινε σταδιακά και κατά φυλετικές ομάδες.
Από το 1100 μέχρι το 700 π.Χ. αυτή η μετακίνηση ομάδων Ελλήνων προς την δυτική Μικρά Ασία πήρε μεγάλη έκταση, και ονομάστηκε πρώτος ελληνικός αποικισμός.Οι μεγάλες φυλετικές ομάδες από την Ελλάδα που μετακινήθηκαν στα ανατολικά νησιά του Αιγαίου και στα παράλια της Μικράς Ασίας ήταν οι ακόλουθες:
*Οι Αιολείς, οι ποίοι ξεκίνησαν από περιοχές της Θεσσαλίας και της Βοιωτίας κυρίως, και ίδρυσαν αποικίες στο βόρειο τμήμα της Δυτικής Μικράς Ασίας, από την Τρωάδα στον βορρά μέχρι τον κόλπο της Σμύρνης. Η περιοχή εκείνη έγινε γνωστή ως Αιολίδα.
*Οι Ίωνες, με αφετηρία κυρίως την Αττική, την Εύβοια και την Βορειοανατολική Πελοπόννησο, ίδρυσαν αποικίες στο κεντρικό τμήμα των παραλίων της Μικράς Ασίας. Η περιοχή στην οποία εγκαταστάθηκαν οι Ίωνες ονομάστηκε Ιωνία.
*Οι Δωριείς από τις υπόλοιπες περιοχές της Πελοποννήσου αποίκισαν το νότιο τμήμα των ακτών της Μικράς Ασίας.
Οι περιοχές στα παράλια της Μικράς Ασίας, στις οποίες δημιουργήθηκαν οι ελληνικές αποικίες, από τη μια διέθεταν εύφορη γη για γεωργία, ενώ από την άλλη ευνοούσαν την ανάπτυξη του εμπορίου, γιατί οι κοιλάδες των ποταμών διευκόλυναν την επικοινωνία με το εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Οι γεωγραφικοί αυτοί παράγοντες συνέβαλαν στην εξέλιξη των ελληνικών αποικιών αρχικά σε σημαντικά εμπορικά κέντρα, και στη συνέχεια σε πολιτιστικά.Επειδή η Ιωνία, η περιοχή στα παράλια της Μικράς Ασίας στην οποία οι Ίωνες από την Ελλάδα ίδρυσαν τις αποικίες τους, ανέπτυξε τον υψηλότερο πολιτισμό, με την πάροδο του χρόνου όλες οι αποικίες στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας έγιναν γνωστές ως Ιωνία.
Από τη μια η ανεπάρκεια της καλλιεργήσιμης γης στην Ελλάδα, ένα μεγάλο μέρος της οποίας βρισκόταν στα χέρια των ευγενών γαιοκτημόνων, και από την άλλη και οι ανταγωνισμοί μεταξύ των πόλεων-κρατών, είχαν ως αποτέλεσμα την έναρξη ενός νέου κύματος Ελλήνων από την μητροπολιτική Ελλάδα προς τα παράλια της Μικράς Ασίας, όπου ήδη είχαν δημιουργηθεί σημαντικές ελληνικές πόλεις, όπως η Έφεσος, η Μίλητος, οι Κλαζομενές, η Φώκαια, και άλλες. Ο δεύτερος ελληνικός εποικισμός της Μικράς Ασίας διήρκεσε από το 700 μέχρι το 500 π.Χ.
Κατά την περίοδο εκείνη παρατηρείται και το ακόλουθο ενδιαφέρον φαινόμενο. Από κάποιες ελληνικές πόλεις που είχαν συσταθεί στην Μικρά Ασία ως αποτέλεσμα του πρώτου αποικισμού, ομάδες Ελλήνων μετακινήθηκαν στα βορειοανατολικά παράλια της Μικράς Ασίας, δηλαδή στις ακτές του Βοσπόρου και στις νότιες ακτές του Εύξεινου Πόντου, κατά μήκος των οποίων δημιούργησαν νέες ελληνικές πόλεις, όπως η Σινώπη, η Αμισός, η Τραπεζούντα, και πολλές άλλες.
Έτσι, στα δυτικά, και τα βορειοανατολικά παράλια της Μικράς Ασίας, συστάθηκαν ελληνικές αποικίες, στις οποίες όταν προσθέσουμε και τις ελληνικές αποικίες στην Βόρεια Αφρική, στην Σικελία, στην Νότια Ιταλία στην νότια Γαλλία και στην νότια Ισπανία, αντιλαμβανόμαστε την οικουμενική διάσταση του Ελληνισμού, εκατονταετίες πριν από την περαιτέρω επέκτασή του από τον Μέγα Αλέξανδρο στο δεύτερο ήμισυ του τέταρτου αιώνα π.Χ.
ΟΙ ΙΩΝΕΣ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας η αρχαιοελληνική σκέψη, με εκπροσώπους τους φιλόσοφους της Ιωνίας, ξεκόβεται από τις μυθικές ερμηνείες της κοσμογονίας, και επιχειρεί το άλμα από το Μύθο στον Λόγο. Με άλλα λόγια, επιχειρείται μια ορθολογιστική, σε αντίθεση με την μυθολογική, ερμηνεία του κόσμου.
Πρώτο μέλημα των φιλοσόφων της Ιωνίας ήταν να λύσουν το πρόβλημα της σύστασης και ουσίας της ύλης, καθώς και να εξηγήσουν την ενότητα φύσης και ανθρώπου. Για τους Ίωνες φιλοσόφους φιλοσοφία και επιστήμη δεν ξεχώριζαν. Εξάλλου, οι ίδιοι δεν αποκαλούσαν τους εαυτούς τους «φιλοσόφους», ούτε και υπήρχαν στην εποχή τους φιλοσοφικές σχολές, όπως για παράδειγμα η Ακαδημία του Πλάτωνα και το Λύκειο του Αριστοτέλη στην Αθήνα.
Δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι η φιλοσοφία στα πρώτα της βήματα ήταν μια διανοητική προσπάθεια να εξηγήσει, με βάση τη σκέψη και τη λογική, και όχι τη μυθολογία, όλα όσα πέφτουν στην αντίληψη του ανθρώπου. Έτσι, κάποιοι από τους Ίωνες φιλοσόφους εξήγησαν την ύπαρξη του Σύμπαντος παίρνοντας ως αρχικό στοιχείο το νερό, άλλοι τη φωτιά, και άλλοι τον αέρα.
Βέβαια, με τα σημερινά δεδομένα, οι παραπάνω θεωρίες φαίνονται πολύ απλουστευτικές, και δεν ικανοποιούν τις απαιτήσεις του ανθρώπου της εποχής μας.
Δεν πρέπει όμως να κρίνουμε τις θεωρίες των Ιώνων φιλοσόφων με τις σημερινές κατακτήσεις της επιστήμης, ούτε και με τις θεωρίες των μετα-Σωκρατικών φιλοσόφων, οι οποίοι είχαν μια βάση, μια αρχή, για να αναπτύξουν τις δικές τους θεωρίες.
Οι κυριότεροι Ίωνες φιλόσοφοι είναι οι ακόλουθοι:
*Θαλής. Γεννήθηκε στη Μίλητο (624 - 546 π.Χ.). Καθώς ήταν ο πρώτος από τους Ίωνες φιλοσόφους, ο Θαλής πολλές από τις γνώσεις του τις απέκτησε από τις επισκέψεις του στην Αίγυπτο και στην Βαβυλώνα. Οι αρχαίες πηγές μας πληροφορούν πως είναι ο πρώτος που τιτλοφορήθηκε σοφός, και ο πρώτος από τους Έλληνες που καταπιάστηκε με τις φυσικές επιστήμες.
*Αναξίμανδρος. Γεννήθηκε στην Μίλητο (610-545 π.Χ.), και ήταν συγκαιρινός του Θαλή. Σπούδασε αστρονομία και μαθηματικά, και λέγεται πως έφτιαξε ένα ηλιακό ρολόι. Ο Αναξίμανδρος δίδασκε πως τα πάντα δημιουργήθηκαν από την «άπειρον ύλην», η οποία είναι αγέννητη, αυτοκίνητη και αθάνατη». Κατ' αυτόν η ζωή προέκυψε από την υγρή γη, όταν θερμάνθηκε από τον Ήλιο.
*Αναξιμένης. Γεννήθηκε το 585 ή 586 π. Χ. και πέθανε γύρω στα 528/524 π. Χ. Σύγγραμμα δικό του δεν έχει σωθεί, λέγεται όμως ότι πίστευε πως το πρωταρχικό στοιχείο είναι ο αέρας, ο οποίος παρουσιάζεται με δύο μορφές, την αραίωση και την πύκνωση. Όταν ο αέρας αραιώνει γίνεται φωτιά, και όταν πυκνώνεται γίνεται σύννεφο και νερό.
*Ηράκλειτος. Γεννήθηκε στην Έφεσο (544-484 π.Χ.). Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο ο κόσμος είναι αυθυπόστατος, άχρονος, που μετασχηματίζεται συνεχώς. Κλασική είναι η ρήση του «Πάντα ρει», όλα αλλάζουν, τίποτε δεν μένει σταθερό και αναλλοίωτο. Για τον Ηράκλειτο ο κόσμος είναι ένα ενιαίο σύνολο, που ούτε γεννήθηκε, ούτε και θα χαθεί.
Αυτοί, σε πολύ γενικές γραμμές, είναι οι κύριοι Ίωνες φιλόσοφοι, οι οποίοι έζησαν και ανέπτυξαν τις θεωρίες του στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας, κατά τη διάρκεια του έκτου αιώνα και τις αρχές του πέμπτου αιώνα προ Χριστού.
