Το ταφικό μνημείο της Αμφίπολης αποτελεί για
τους ταλαιπωρημένους νεοέλληνες, τουλάχιστον όσο διαρκεί η μαγεία του
αινίγματος που κρύβει, μια φυγή στο θαυμαστό τους παρελθόν. Ολοι πια
συζητούν για την ταυτότητα του ενταφιασμένου, λες και είναι χαμένος
συγγενής. Οι Ελληνες αγκαλιάζουν πάλι με πάθος την Ιστορία σαν κάτι
γνώριμο και αγαπητό.
Ο τάφος του Φιλίππου είχε υπάρξει ένα τέτοιο γεγονός το 1977 και ο
Μανόλης Ανδρόνικος ξεπέρασε για λίγο σε φήμη και τους ποδοσφαιριστές της
εποχής. Ολα αυτά είναι ευνόητα σε χώρα που γεννήθηκε ως ανεξάρτητο
κράτος χάρη στους αγώνες των Ελλήνων βέβαια, αλλά και στην αρχαία αίγλη
που θαύμαζε όλη η μορφωμένη Ευρώπη.
Είναι αυτή η πολιτισμική κληρονομιά η οποία μετουσιώνεται στην αντίληψη του μέσου ανθρώπου σε στοιχείο του γενετικού μας κώδικα. Η ιστορία συνεπώς της αρχαίας αλλά και της νεότερης Ελλάδας αποτελεί μέρος του DNA μας, όπως η μύτη της μητέρας ή η σωματική διάπλαση του παππού. Αν οι Κέλτες και οι Γότθοι της Εσπερίας έμαθαν ελληνική ιστορία από τα βιβλία, εμείς την έχουμε ζωντανή μέσα μας. Οποιαδήποτε καινοτομία, που αντιβαίνει στην κρυπτομνησία των βιβλίων του Δημοτικού και του Γυμνασίου, γίνεται αιτία καβγάδων και μνησικακίας.
Για τους περισσότερους συμπατριώτες μας η Ιστορία είναι εξ αποκαλύψεως γνώση σαν τη θρησκευτική αλήθεια. Είναι δυνατό να αμφισβητήσει ένας καλός χριστιανός την αντικειμενικότητα και την αλήθεια των Ευαγγελίων; Αλλο τόσο δύσκολο είναι να δει ο μέσος Ελληνας την ιστορία του με ψυχραιμία.
Ας δούμε το παράδειγμα των πρωταγωνιστών της εποχής του τάφου της Αμφίπολης. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Κάσσανδρος ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο της μητέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, της συζύγου του και των δύο γιων του (φυσικού και νόθου). Δεν τιμωρήθηκε παρά μόνο με έναν δυσάρεστο θάνατο από αρρώστια. Οι Επίγονοι του Αλεξάνδρου ανταγωνίστηκαν για την εδαφική του κληρονομιά με νύχια και με δόντια. Ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος σκότωσε την αδελφή του Αλεξάνδρου, την Κλεοπάτρα, για να μην παντρευτεί ανταγωνιστή του. Σκοτώθηκε πολεμώντας σαν λιοντάρι στην Ιψό της Φρυγίας κατά του Σέλευκου και του Λυσίμαχου. Ο γιος του, Δημήτριος ο Πολιορκητής, έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας ύστερα από πολλές πετυχημένες εκστρατείες. Πώς να κατανοήσει ένας σύγχρονος νους τα γεγονότα εκείνης της εποχής, τον κώδικα ηθικής και τις αγριότητες των ηγετών; Το αντίστοιχο με τη συμπεριφορά του Κάσσανδρου και των Επιγόνων θα ήταν σαν να είχε σκοτώσει ο Σαμαράς κάμποσους από την οικογένεια Μητσοτάκη για να μην τον απειλούν, και να είχαν σκοτωθεί μεταξύ τους οι επίγονοι του Παπανδρέου για τη διαδοχή στο κόμμα. Φανταστείτε αλληλοσφαγή ανάμεσα στον Τσοχατζόπουλο, τον Αρσένη και τον Σημίτη. Και όμως, όλοι οι παραπάνω αρχαίοι πρόγονοί μας διεκδικούν μια θέση στον τάφο της Αμφίπολης αλλά και τη συμπάθειά μας.
Παραμένει το ερώτημα αν είναι δυνατή η ταύτιση με τους ήρωες του παρελθόντος και συνεπώς η αντικειμενικότητα στην Ιστορία. Ο σεβασμός για τις μαρτυρίες είναι το ελάχιστο που οφείλει κάθε ιστορικός για να πλησιάσει την αλήθεια. Το μεγάλο εμπόδιο είναι ο αξιακός κώδικας κάθε εποχής που καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την κατανόηση των πράξεων των πρωταγωνιστών. Ακόμα πιο δύσκολη είναι η συμμετοχή του μέσου πολίτη στην αξιολόγηση των γεγονότων. Η χρήση της Ιστορίας ως προπαγάνδας από κρατικούς οργανισμούς, πατριωτικούς συλλόγους και τοπικές οργανώσεις είναι ο συνηθέστερος τρόπος παραχάραξης. Η σύγχυση ανάμεσα στην ύλη των σχολικών βιβλίων και τις πραγματικές ιστορικές πηγές είναι ο πιο γνωστός λόγος για τις διαμάχες ανάμεσα στους ερασιτέχνες και τους επαγγελματίες της Ιστορίας ως επιστήμης. Πώς να εξηγήσεις στους ενήλικους θιασώτες των σχολικών βιβλίων ότι ο εκπαιδευτικός φρονηματισμός δεν είναι Ιστορία.
Το βέβαιο είναι ότι το φαινόμενο της Αμφίπολης δημιουργεί κοινότητα συναισθημάτων ανάμεσα στους Ελληνες. Και, όχι, δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια στην Ιστορία. Μόνο προσεγγίσεις.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Είναι αυτή η πολιτισμική κληρονομιά η οποία μετουσιώνεται στην αντίληψη του μέσου ανθρώπου σε στοιχείο του γενετικού μας κώδικα. Η ιστορία συνεπώς της αρχαίας αλλά και της νεότερης Ελλάδας αποτελεί μέρος του DNA μας, όπως η μύτη της μητέρας ή η σωματική διάπλαση του παππού. Αν οι Κέλτες και οι Γότθοι της Εσπερίας έμαθαν ελληνική ιστορία από τα βιβλία, εμείς την έχουμε ζωντανή μέσα μας. Οποιαδήποτε καινοτομία, που αντιβαίνει στην κρυπτομνησία των βιβλίων του Δημοτικού και του Γυμνασίου, γίνεται αιτία καβγάδων και μνησικακίας.
Για τους περισσότερους συμπατριώτες μας η Ιστορία είναι εξ αποκαλύψεως γνώση σαν τη θρησκευτική αλήθεια. Είναι δυνατό να αμφισβητήσει ένας καλός χριστιανός την αντικειμενικότητα και την αλήθεια των Ευαγγελίων; Αλλο τόσο δύσκολο είναι να δει ο μέσος Ελληνας την ιστορία του με ψυχραιμία.
Ας δούμε το παράδειγμα των πρωταγωνιστών της εποχής του τάφου της Αμφίπολης. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Κάσσανδρος ήταν υπεύθυνος για τον θάνατο της μητέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, της συζύγου του και των δύο γιων του (φυσικού και νόθου). Δεν τιμωρήθηκε παρά μόνο με έναν δυσάρεστο θάνατο από αρρώστια. Οι Επίγονοι του Αλεξάνδρου ανταγωνίστηκαν για την εδαφική του κληρονομιά με νύχια και με δόντια. Ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος σκότωσε την αδελφή του Αλεξάνδρου, την Κλεοπάτρα, για να μην παντρευτεί ανταγωνιστή του. Σκοτώθηκε πολεμώντας σαν λιοντάρι στην Ιψό της Φρυγίας κατά του Σέλευκου και του Λυσίμαχου. Ο γιος του, Δημήτριος ο Πολιορκητής, έγινε βασιλιάς της Μακεδονίας ύστερα από πολλές πετυχημένες εκστρατείες. Πώς να κατανοήσει ένας σύγχρονος νους τα γεγονότα εκείνης της εποχής, τον κώδικα ηθικής και τις αγριότητες των ηγετών; Το αντίστοιχο με τη συμπεριφορά του Κάσσανδρου και των Επιγόνων θα ήταν σαν να είχε σκοτώσει ο Σαμαράς κάμποσους από την οικογένεια Μητσοτάκη για να μην τον απειλούν, και να είχαν σκοτωθεί μεταξύ τους οι επίγονοι του Παπανδρέου για τη διαδοχή στο κόμμα. Φανταστείτε αλληλοσφαγή ανάμεσα στον Τσοχατζόπουλο, τον Αρσένη και τον Σημίτη. Και όμως, όλοι οι παραπάνω αρχαίοι πρόγονοί μας διεκδικούν μια θέση στον τάφο της Αμφίπολης αλλά και τη συμπάθειά μας.
Παραμένει το ερώτημα αν είναι δυνατή η ταύτιση με τους ήρωες του παρελθόντος και συνεπώς η αντικειμενικότητα στην Ιστορία. Ο σεβασμός για τις μαρτυρίες είναι το ελάχιστο που οφείλει κάθε ιστορικός για να πλησιάσει την αλήθεια. Το μεγάλο εμπόδιο είναι ο αξιακός κώδικας κάθε εποχής που καθιστά εξαιρετικά δύσκολη την κατανόηση των πράξεων των πρωταγωνιστών. Ακόμα πιο δύσκολη είναι η συμμετοχή του μέσου πολίτη στην αξιολόγηση των γεγονότων. Η χρήση της Ιστορίας ως προπαγάνδας από κρατικούς οργανισμούς, πατριωτικούς συλλόγους και τοπικές οργανώσεις είναι ο συνηθέστερος τρόπος παραχάραξης. Η σύγχυση ανάμεσα στην ύλη των σχολικών βιβλίων και τις πραγματικές ιστορικές πηγές είναι ο πιο γνωστός λόγος για τις διαμάχες ανάμεσα στους ερασιτέχνες και τους επαγγελματίες της Ιστορίας ως επιστήμης. Πώς να εξηγήσεις στους ενήλικους θιασώτες των σχολικών βιβλίων ότι ο εκπαιδευτικός φρονηματισμός δεν είναι Ιστορία.
Το βέβαιο είναι ότι το φαινόμενο της Αμφίπολης δημιουργεί κοινότητα συναισθημάτων ανάμεσα στους Ελληνες. Και, όχι, δεν υπάρχει αντικειμενική αλήθεια στην Ιστορία. Μόνο προσεγγίσεις.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
