Η Κριμαία ως τέλος εποχής!

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ στην Ουκρανία και την Κριμαία σηματοδοτούν το τέλος μίας ακόμη εποχής. Σηματοδοτούν το τέλος της μεταψυχροπολεμικής περιόδου που άρχισε τυπικά με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, τον Δεκέμβριο του 1991, και η οποία χαρακτηρίσθηκε με την πρωτοκαθεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών στο διεθνές σύστημα. Η πρωτοκαθεδρία αυτή εκφράσθηκε ιδεολογικά με την επιβολή του νεοφιλελευθερισμού και στρατιωτικά με τον αμερικανικό παρεμβατισμό στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Αφρική και στην Ασία. Ο νεοφιλευθερισμός, εκφραζόμενος και ως παγκοσμιοποίηση, υπέστη σοβαρά πλήγματα με τις οικονομικές κρίσεις του 1997 και του 2008. Κατόρθωσε, ωστόσο, να επιβιώσει και να χαρακτηρίζει ακόμη την οικονομική τάξη πραγμάτων.
Αντίθετα, ο αμερικανικός παρεμβατισμός αφού σημείωσε εντυπωσιακές επιτυχίες στη νοτιοανατολική και ανατολική Ευρώπη, μέσω ουσιαστικά της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ στις περιοχές αυτές, άρχισε να καταγράφει στοιχεία αναποτελεσματικότητας και κοπώσεως. Τα πρώτα δείγματα γραφής εμφανίσθηκαν με τις μακρόχρονες πολεμικές εμπλοκές στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Η ανάσχεση του αμερικανικού παρεμβατισμού άρχισε με την πολεμική κρίση στη Γεωργία το 2008, την αδυναμία της Ουάσινγκτον το ίδιο έτος να προωθήσει την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, συνεχίστηκε με την αποτυχία ανατροπής του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία και κλιμακώθηκε με την ουκρανική κρίση και την αδυναμία ουσιαστικής αμερικανικής αντίδρασης με τα γεγονότα της Κριμαίας.

Η μεταψυχροπολεμική πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ υπήρξε εντυπωσιακή αλλά είχε εγγενείς αδυναμίες διότι αντιστρατεύετο τα δομικά χαρακτηριστικά του διακρατικού συστήματος. Υπήρξε εντυπωσιακή πρωτίστως διότι προέκυψε από την κατάρρευση του αντίπαλου δέους, αυτού της Σοβιετικής Ένωσης, χωρίς να είχε προηγηθεί πολεμική σύγκρουση. Στη σύγχρονη εποχή δεν υπάρχει προηγούμενο αλλαγής στο διεθνές σύστημα χωρίς πόλεμο. Από το 1648 όταν δημιουργήθηκε το σύγχρονο διακρατικό σύστημα, κάθε αλλαγή του προέκυπτε από βίαιες πολεμικές συγκρούσεις.

Οι Ναπολεόντιοι Πόλεμοι, που αμφισβήτησαν την αντιηγεμονική δομή του βεστφαλιακού συστήματος, οδήγησαν στην ήττα της επαναστατικής Γαλλίας και επανέφεραν τη βεστφαλιακή αντιηγεμονική τάξη πραγμάτων. Η απόπειρα της Γερμανίας να ηγεμονεύσει του συστήματος, δημιούργησε αντισυσπειρώσεις που κατέληξαν στις καταστροφικές γερμανικές ήττες του Α' και Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε όλες τις περιπτώσεις μεγάλα συνέδρια ειρήνης δημιουργούσαν μια νέα τάξη πραγμάτων, χαρακτηριστικό γνώρισμα της οποίας υπήρξε ο αντιηγεμονισμός.

Η ροπή του συστήματος προς εξισορρόπηση μπορεί να διήρκεσε περίπου 25 χρόνια. Ίσως να διαρκούσε περισσότερο εάν διαδοχικές αμερικανικές κυβερνήσεις επιδείκνυαν την αντίστοιχη διπλωματική δεινότητα που χαρακτήρισε τη διαχείριση της κρίσιμης περιόδου 1989-1991 από τον πρόεδρο Μπους (1988-1992). Αντίθετα, από το 1993 και μετά, μέχρι την πρόσφατη κρίση στην Ουκρανία, ακολουθήθηκε μια ριψοκίνδυνα τυχοδιωκτική πολιτική της Ουάσιγκτον έναντι της Μόσχας. Τότε, το 1989-1991, ανελήφθησαν μια σειρά από πολύ συγκεκριμένες δεσμεύσεις έναντι της Σοβιετικής Ένωσης και αργότερα Ρωσίας ώστε η Μόσχα να συναινέσει στο μείζον ζήτημα που ήταν η ενοποίηση της Γερμανίας. Από τις δεσμεύσεις αυτές η πιο σημαντική ήταν αυτή της μη διεύρυνσης του ΝΑΤΟ προς ανατολάς.

Η δέσμευση αυτή καταστρατηγήθηκε και μάλιστα με περισσή αλαζονεία. Άρχισε με τη στρατικοποίηση της περιοχής της πρώην Ανατολικής Γερμανίας και συνεχίστηκε με την ένταξη στο ΝΑΤΟ των κρατών της κεντρικής Ευρώπης, καθώς επίσης και αυτών της Βαλτικής.

Σε κάθε στάδιο η Μόσχα εξέφραζε τη δυσαρέσκειά της. Ωστόσο η δεινή οικονομική και πολιτική της κατάσταση δεν της επέτρεπε να αποτρέψει τις εξελίξεις. Η αντίστροφη μέτρηση άρχισε με τις προσπάθειες ένταξης στο ΝΑΤΟ της Γεωργίας και Ουκρανίας στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Τότε όμως η Ρωσία είχε ανακάμψει οικονομικά και πολιτικά και ήταν σε θέση να αντιδράσει. Και αντέδρασε δυναμικά εναντίον του τυχοδιωκτισμού της Γεωργίας που προκλήθηκε από τις πολεμικές ενέργειες της χώρας αυτής στον πόλεμο του 2008. Από την τότε αντίδραση της Μόσχας μόνο η Γερμανία πήρε το σωστό μήνυμα. Διότι ήταν η Γερμανία που απαίτησε να βγει εκτός νατοϊκής ημερήσιας διατάξης η όποια συζήτηση για μελλοντική ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.


Η αμερικανική αποτυχία στο μέτωπο Συρίας - Ιράν και η απάντηση στη Μόσχα
Ισως η πρόσφατη κρίση στην Ουκρανία να είχε τη δική της αυτόνομη δυναμική και να έπαιρνε τελικά τη συγκρουσιακή μορφή που πήρε. Στη διεθνή πολιτική, ωστόσο, υπάρχει αλληλουχία γεγονότων. Η δική μου εκτίμηση είναι ότι η παρούσα κρίση στην Ουκρανία πήρε αυτή τη συγκεκριμένη μορφή ως αντίδραση στην αποτυχία της Ουάσινγκτον να ποδηγετήσει τα πράγματα στο μέτωπο Συρίας-Ιράν. Η στάση και στρατηγική της Μόσχας στη στρατηγικών διαστάσεων σύγκρουση στη Μέση Ανατολή θεωρήθηκε ως ο κύριος λόγος για την αποτυχία ανατροπής του συριακού καθεστώτος και σε βάθος του ιρανικού. Και η Ουάσινγκτον κτύπησε τη Μόσχα στο πιο μαλακό της υπογάστριο, την Ουκρανία.

Και επειδή πλέον το παιγνίδι έπερνε ανεξέλεγκτες διαστάσεις, η Μόσχα υπεραντέδρασε. Και υπεαντιδρώντας αποκάλυψε την μπλόφα της Ουάσινγκτον και ουσιαστικά την αδυναμία της να συνεχίζει να λειτουργεί ως μονοπολική δύναμη που διαμορφώνει το σύστημα ώστε οι άλλοι να προσαρμόζονται στα δεδομένα της αμερικανικής ισχύος. Τώρα είναι η Ουάσινγκτον που πρέπει να κάνει τις απαιτούμενες προσαρμογές που συστημικά σηματοδοτούν και το τέλος της αμερικανικής πρωτοκαθεδρίας.

Είναι προφανές ότι το εκκρεμές του βεστφαλιακού συστήματος οδεύει προς εξισορρόπηση. Ας ελπίσουμε να πρυτανεύσει η σύνεση και η σωφροσύνη στις καγκελαρίες ισχύος ώστε η εξισορρόπηση να συντελεσθεί με το λιγότερο δυνατόν κόστος για τους άμεσα εμπλεκόμενους και προς χάριν της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.

Μάριος Ευρυβιάδης