Μάλιστα δύο διαπρεπείς ιστορικοί -προερχόμενοι από τον προοδευτικό χώρο-, ο Γ. Σκληρός στο «Κοινωνικό Ζήτημα» (1907) και ο Γ. Κορδάτος στην «Κοινωνική Σημασία της Επανάστασης του 1821» (1924), εστιάζοντας στον αστικό χαρακτήρα της επανάστασης, κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι μέχρι το 1880 είχε επιτευχθεί σταδιακά η ολοκλήρωση του αστικού μετασχηματισμού του νέου ελληνικού κράτους. Σκληρός και Κορδάτος αποτύπωσαν ρεαλιστικά την πραγματικότητα της επανάστασης στη βάση του λαού και της ταξικής διάρθρωσης της κοινωνίας, γεγονός που είχε αποφύγει ο Κ. Παπαρρηγόπουλος.
Στη δεκαετία 1930 η ανάγνωση του 1821 διαφοροποιείται (με κύριο εκφραστή τον Γιάννη Ζεύγο) θεωρώντας πως (1) ο λαός με τους στρατιωτικούς ηγέτες έκανε την επανάσταση ενάντια στους Οθωμανούς, στους αστούς και τους κοτζαμπάσηδες, και (2) ο αστικός δημοκρατικός χαρακτήρας δεν ολοκληρώθηκε ποτέ στην Ελλάδα. Ωστόσο πέραν τούτων των προσεγγίσεων, σημειώνουμε πως οι αναγνώσεις της επανάστασης του 1821 δεν κωδικοποιούν -σε συστηματικό βαθμό- τον «λόγο» των ίδιων των ιστορικών υποκειμένων βάσει εκείνων των αρχών και θέσεων που είχαν εκφέρει και διατυπώσει στην περίοδο του αγώνα. Σε αυτό λοιπόν το (εν τίνι τρόπω) έλλειμμα, οφείλεται η μη ανάδειξη του ριζοσπαστικού και δημοκρατικού χαρακτήρα της επανάστασης του 1821.
Ενδεικτικά του δημοκρατικού αλλά και ριζοσπαστικού χαρακτήρα της επανάστασης είναι ότι όλα τα σχέδια της πολιτικής οργάνωσης των επαναστατημένων αφορούν στη συγκρότηση αντιπροσωπευτικών δομών που να μπορούν εκφράζουν την έννοια της ανεξαρτησίας και της λαϊκής κυριαρχίας. Να θυμίσουμε πως όταν οι παραδοσιακές πελατειακές δομές διαταράχτηκαν και οι επαναστατημένοι αντιπαρατέθηκαν ως αυτόνομη δύναμη ενάντια στους κοτζαμπάσηδες, ο Κολοκοτρώνης διαμαρτυρόμενος έλεγε πως οι άρχοντες της Πελοποννήσου ήθελαν να ελέγξουν το στράτευμα «όχι διά να πολεμήσουν, αλλά διά να υπερασπισθούν τα πλούτη των και κοντά εις τούτο σφετερίζονται και όλα της πατρίδος τα δικαιώματα».
Ο δε Οδ. Ανδρούτσος σε επιστολή του προς τον Κοραή υπογράμμιζε πως «ο αγών μας είναι… και υπέρ των ανθρωπίνων δικαίων». Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η αντιπαράθεση μεταξύ των αρχόντων (κοτζαμπάσηδων) και του λαού απέκτησε μια κοινωνική διάσταση που στη συνέχεια οδήγησε στη διαμόρφωση διαφορετικών πολιτικών σχεδίων, όπως βέβαια και στη γένεση του περιεχομένου των συνελεύσεων (περιφερειακών και τοπικών) αλλά και των τριών συνταγμάτων. Για παράδειγμα η ψήφιση του εκλογικού νόμου εν όψει της Β΄ Εθνοσυνέλευσης έκανε ένα ακόμη μεγαλύτερο βήμα προς τον εκδημοκρατισμό. Οι εκλογές για τους αντιπροσώπους έγιναν με το πρωτόγνωρο διεθνώς σύστημα του δικαιώματος της καθολικής ψηφοφορίας. Ειδικότερα, η καθιέρωση της καθολικής ψηφοφορίας αποτέλεσε σταθερή πολιτική επιλογή καθ' όλη τη διάρκεια της επαναστατικής περιόδου έως την έλευση των Βαυαρών.
Σε γενικές γραμμές και στα τρία επαναστατικά συντάγματα κατοχυρώθηκε μια διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης με επίκεντρο τις βασικές ατομικές ελευθερίες. Στα άρθρα παρατηρεί κανείς την κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας, την απαγόρευση της δουλείας, της θρησκευτικής ελευθερίας κ.λπ. Όπως εύστοχα έχει διατυπωθεί, οι ιδεολογικές και θεσμικές ρίζες του δημοκρατικού ριζοσπαστισμού εκείνης της περιόδου θα πρέπει να αναζητηθούν όχι μόνο στον διαφωτισμό και τη γαλλική επανάσταση, αλλά και στο δημοκρατικό σύστημα οργάνωσης των κοινοτήτων του ελληνικού χώρου. Ωστόσο ο απελευθερωτικός χαρακτήρας της επανάστασης και η πολιτικοποίησή της, ενεργοποίησε αυτήν την παράδοση ώστε να είναι αδύνατον η εξαίρεση του λαϊκού παράγοντα από το νέο πολιτειακό μοντέλο. Είναι, άλλωστε, τυχαίο πως η επανάσταση του 1821 έθεσε την Ελλάδα στο επίκεντρο της Ευρώπης;
* Ο Κώστας Γουλιάμος είναι αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Ινστιτούτου Έρευνας «Προμηθέας»
- See more at: http://www.philenews.com