Η Τουρκία βιώνει ένα πόλεμο μεταξύ αυτών που κατάφεραν να αποδομήσουν, από κοινού, το κεμαλικό καθεστώς, και τώρα βρίσκονται σε μια αντιπαλότητα επικυριαρχίας και εξουσίας, επισημαίνει ο Νιαζί Κιζίλγιουρεκ, κοσμήτορας Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου. Ο πόλεμος κηρύχτηκε όταν ο Ερντογάν προχώρησε  στο βήμα να κλείσει τα ιδιωτικά σχολεία του Γκιουλέν, με αποτέλεσμα σήμερα να περιέλθει σε μια αβεβαιότητα και να χάσει πολύ από την εικόνα που είχε κτίσει τόσα χρόνια.  Ο ίδιος πιστεύει πως η σοβαρή διαπραγματευτική κινητικότητα γύρω από το Κυπριακό θα προκύψει το 2015. Αναφέρει πως η γεωστρατηγική και οικονομική συγκυρία διαμορφώνει ένα μομέντουμ για την επίλυση του προβλήματος με το φυσικό αέριο να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Είναι της άποψης πως ο πρόεδρος Αναστασιάδης, την ώρα της καθοριστικής διαπραγμάτευσης, θα κάνει το βήμα προς τη λύση διότι αντιλαμβάνεται ότι η επίλυση του Kυπριακού και η ομαλοποίηση της περιοχής συνιστά τη μοναδική οδό για διέξοδο από ιστορικά διλήμματα και κινδύνους.


Γράφει: Αντιγόνη Σολομωνίδου Δρουσιώτου
 -Είναι κεραυνός εν αιθρία όσα συμβαίνουν σήμερα στην Τουρκία; Ναι, δεν μπορεί να πει κανείς ότι ήταν αναμενόμενα. Η Τουρκία βιώνει έναν πόλεμο μεταξύ αυτών που κατάφεραν να αποδομήσουν, από κοινού, το κεμαλικό καθεστώς, και τώρα βρίσκονται σε μια αντιπαλότητα επικυριαρχίας και εξουσίας. Σε αυτή τη συγκυρία προέκυψε η σύγκρουση μεταξύ του τάγματος του Φετχουλάχ Γκιουλέν και του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) του Ταγίπ Ερντογάν.

-Η μεγάλη αλλαγή στην Τουρκία πότε ξεκίνησε; Το 2002, όταν το κόμμα των ισλαμιστών ανήλθε στην εξουσία, ξεκίνησε η σταδιακή αποκαθήλωση του κεμαλικού καθεστώτος, ο περιορισμός του ρόλου του Στρατού, της επιρροής της κεμαλικής ελίτ στον κρατικό μηχανισμό, με αποτέλεσμα η ισλαμική παράταξη να μονοπωλήσει συν τω χρόνω τις εξουσίες, εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική. Αυτή η διαδικασία κράτησε μέχρι το 2010 στη διάρκεια της οποίας το τάγμα Γκιουλέν και το κόμμα του Ερντογάν οικοδόμησαν μια άψογη συνεργασία.

-Δεν είχαν διαφορές;  Πάντα είχαν, διότι προέρχονται από διαφορετικές ισλαμικές αντιλήψεις. Ωστόσο, απέναντι στον κοινό εχθρό που ήταν ο κεμαλισμός προχώρησαν σε μια στρατηγική συνεργασία που απέβλεπε στην εξουδετέρωση των κεμαλιστών.

-Πίσω τους ήταν η Αμερική;  Σε αυτή τη διαδικασία ο εξωτερικός παράγοντας ήταν υπέρ των μουσουλμάνων. Η Αμερική είχε εισέλθει σε μια νέα φάση μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αναζητούσε ένα μετριοπαθές Ισλάμ κατά του ριζοσπαστικού Ισλάμ και είχε μεγάλη σημασία να βρεθούν φιλοδυτικές ισλαμικές παρατάξεις σε φιλικές χώρες που θα περιόριζαν την επιρροή του φονταμενταλιστικού Ισλάμ. Οι ΗΠΑ συμπαραστάθηκαν στην κυβέρνηση του ΑΚΡ όταν ο κεμαλικός Στρατός προγραμμάτιζε πραξικόπημα κατά του Ερντογάν την περίοδο 2003-2004. Αφορμή για την κινητοποίηση των κεμαλιστών υπήρξε το κυπριακό ζήτημα και το σχέδιο Ανάν. Απέναντι σε αυτή την απειλή το ΑΚΡ εντατικοποίησε τις προσπάθειες ενσωμάτωσής του στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή υπήρξε μια τομή για την ισλαμική παράταξη αφού ο Ερντογάν διαφώνησε με την πολιτική του ιστορικού ηγέτη του πολιτικού Ισλάμ Ερμπακάν. Αναζητώντας ένα κάλυμμα προστασίας ώστε να λειτουργήσει κατά των κεμαλιστών, ο Ερντογάν τροχοδρόμησε αποφασιστικά την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας. Για να διασφαλίσει την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων υποστήριξε το σχέδιο Ανάν. Κατά τη διάρκεια των ενταξιακών διαπραγματεύσεων έγιναν μεταρρυθμίσεις, επήλθε αλλαγή του Συντάγματος κ.λπ., που περιόρισαν την επιρροή του Στρατού στην πολιτική ζωή. Αυτή η προσέγγιση συνέβαλε ώστε οι ισλαμιστές να διαμορφώσουν συμμαχίες με, τον επιχειρηματικό κόσμο, τους διανοούμενους, το κουρδικό κίνημα, ακόμα και με τους αριστερούς. Όλα αυτά βοήθησαν τον κόμμα του Ερντογάν να κερδίζει επανειλημμένα τις εκλογικές αναμετρήσεις.

-Από το 2003 μέχρι το 2007 έχει γίνει η μεγάλη διαδικασία εκδημοκρατισμού στην Τουρκία; Ναι, πράγμα που αναγνώριζε και η ΕΕ μέσα από τις ετήσιες αξιολογήσεις της. Όταν εμπεδώθηκαν στην εξουσία μετά το 2007 και ειδικότερα με το δημοψήφισμα του 2010 για την αλλαγή του Συντάγματος, είδαμε τους στρατηγούς να μπαίνουν στη φυλακή. Η Τουρκία ξεπέρασε το κεμαλικό καθεστώς αλλά παρά τις προσδοκίες των πολιτών για μεγαλύτερα δημοκρατικά ανοίγματα, ο Ερντογάν έδειξε μια τάση αυταρχισμού και φίμωσης της κοινωνίας κατά ένα απόλυτο τρόπο, ενώ επιβλήθηκαν συντηρητικές αξίες ως τρόπος ζωής πράγμα που προκάλεσε κοινωνικές αντιδράσεις.

-Όλα αυτά εκφράστηκαν πέρσι το καλοκαίρι με τις κινητοποιήσεις εναντίον του σχεδίου ανάπτυξης του Πάρκου Γκεζί στην πλατεία Ταξίμ; Ναι, η βία που ασκήθηκε προκάλεσε μεγάλη αντίδραση στην Τουρκία διότι ο κόσμος ήταν ενοχλημένος με τον τρόπο που διαχειριζόταν τα πράγματα ο Ερντογάν. Επιβλήθηκε ασφυκτικός έλεγχος στα ΜΜΕ. Εκείνη η στιγμή ήταν μοιραία. Αντί ο πρωθυπουργός να δει το Πάρκο Γκεζί με ένα δημοκρατικό διάλογο, επέδειξε μια απόλυτα αυταρχική συμπεριφορά και μάλιστα επιδίωξε να συνδέσει τα γεγονότα  γύρω από το πάρκο με μια διεθνή συνωμοσία. Αυτή η συμπεριφορά προκάλεσε περισσότερα προβλήματα και η διεθνής κοινότητα άρχισε να αλλάζει τη ματιά με την οποία έβλεπε τον Ερντογάν.  

-Ο Ερντογάν λέει ότι πίσω από τις εξεγέρσεις ήταν ο Φετουλάχ Γκιουλέν. Είναι λάθος. Εγώ είχα πάει τότε στο πάρκο Γκεζί, έκανα μια ομιλία και δεν μπορούμε να μιλούμε για κινητοποίηση Γκιουλέν.

-Πώς δυο τόσο στενοί συνεργάτες κατέληξαν να γίνουν εχθροί; Οι οπαδοί του Γκιουλέν είχαν διοριστεί στη δικαστική εξουσία, απέκτησαν μεγάλη επιρροή εντός της αστυνομίας, ενώ ο Ερντογάν μονοπώλησε την εκτελεστική εξουσία. Η τάση του Ερντογάν να μονοπωλήσει την εξουσία, και οι διαφωνίες σε μια σειρά από ζητήματα όπως ήταν το κουρδικό ζήτημα, η υπερβολική χρήση βίας εκ μέρους της κυβέρνησης στο Πάρκο Γκεζί και πτυχές της εξωτερικής πολιτικής προκάλεσαν ένταση ανάμεσα στις δύο πλευρές.

-Με τον τρόπο που διαχειρίστηκε την κρίση στη Μέση Ανατολή; Ναι και ιδιαίτερα τις σχέσεις με το Ισραήλ. Ο Γκιουλέν έχει μια άλλη γεωπολιτική ερμηνεία από τον Ερντογάν, βλέπει το παγκόσμιο σύστημα με αρμονική συνεργασία με Αμερική και Ισραήλ παρά με κάποιες ισλαμικές χώρες στην Εγγύς Ανατολή.

-Λέγεται ότι ο Γκιουλέν είναι άνθρωπος των Αμερικανών. Αυτές είναι λέξεις κενού περιεχομένου. Ο Γκιουλέν αποδίδει μεγάλη σημασία στη διαμόρφωση αρμονικών σχέσεων ανάμεσα σε ΗΠΑ, Τουρκία και Ισραήλ. Εκεί έγκειται η διαφωνία του με την εξωτερική πολιτική Ερντογάν. Αυτές οι διαφορές εξελίχθηκαν σε σύγκρουση όταν ο Ερντογάν προχώρησε στο βήμα να κλείσει τα ιδιωτικά σχολεία του Γκιουλέν εντός της Τουρκίας. Τότε κηρύχτηκε ο πόλεμος. Έτσι ξεκίνησε ο Γκιουλέν με τη δικαστική εξουσία την επίθεση κατά του Ερντογάν στις 17 Δεκεμβρίου. Κανείς δεν το περίμενε.

Αίνιγμα ο ρόλος του Γκιουλ
-Πού θα παιχτεί ως προς το ποιος από τους δυο θα αναδειχθεί νικητής;  Δεν νομίζω ότι μπορούμε να μιλούμε με αυτούς τους όρους γιατί ο Γκιουλέν δεν έχει εκλογική δύναμη, άρα δεν υπάρχει θέμα νίκης. Αυτή τη στιγμή χάνουν και οι δυο παρατάξεις. Η εικόνα του Τούρκου πρωθυπουργού έχει φθαρεί, παρότι δεν μπορεί να προεξοφληθεί πως το ΑΚΡ θα έχει εκλογικό κόστος στις επερχόμενες εκλογές. 

-Υπάρχει άλλος πόλος;  Το πρόβλημα της Τουρκίας είναι ότι δεν υπάρχει ένα άλλο κόμμα εξουσίας που θα μπορούσε να ανατρέψει δημοκρατικά αυτή την κυβέρνηση με μια εναλλακτική πρόταση. Το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, που είναι αξιωματική αντιπολίτευση, δεν φαίνεται να μπορεί να το κάνει. Αυτό λειτουργεί υπέρ του Ερντογάν.

-Ο πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας Αμπντουλάχ Γκιουλ τι ρόλο μπορεί να διαδραματίσει;  Κατά πόσο ο Αμπντουλάχ Γκιουλ θα αναλάβει την προεδρία του κόμματος και την πρωθυπουργία στην Τουρκία παραμένει ένα ανοικτό ερώτημα. Πολλοί προσδοκούν και ελπίζουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Οι εξελίξεις όμως θα καθοριστούν από τις προθέσεις του Ερντογάν. Καταρχάς είναι αβέβαιο κατά πόσο ο Ερντογάν θα αποδεχτεί να εκχωρήσει τον έλεγχο του κόμματος στον Αμπντουλλάχ Γκιουλ στην περίπτωση που θα επιλέξει να μεταπηδήσει στην προεδρία της χώρας, ακόμη και με το υφιστάμενο Σύνταγμα. Υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο ο Ερντογάν να επιδιώξει τελικά την τροποποίηση του καταστατικού του κόμματος έτσι ώστε να διεκδικήσει μια τέταρτη θητεία στο πρωθυπουργικό αξίωμα. 
Η Τουρκία εισήλθε σε περίοδο αβεβαιότητας
-Βέβαια η διαφθορά υπήρχε... Δεν υπάρχει αμφιβολία.

-Ηταν εμφανές ότι όλοι έτρωγαν; Ήταν κοινό μυστικό στην Τουρκία ότι τα τελευταία 10 χρόνια έχει αναπτυχθεί ένα τεράστιο ισλαμικό κεφάλαιο, το πελατειακό σύστημα που δημιούργησε το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης, άνθρωποι που είναι κοντά στην κυβέρνηση και στο κόμμα.

-Έπαιρναν τις μίζες στα κουτιά των παπουτσιών… Ναι, ανθούσε η οικοδομική βιομηχανία με πολλούς να είχαν επωφεληθεί. Όμως ο Γκιουλέν αυτά τα ήξερε και από πριν, γιατί κινητοποίησε στις 17 Δεκεμβρίου τη δικαστική εξουσία και όχι πιο πριν; Διότι τότε πλήγηκαν τα συμφέροντα του τάγματός του. Αυτό μας δείχνει ότι και οι δυο παρατάξεις δεν έχουν δημοκρατική ευαισθησία. Η Τουρκία με αυτή τη σύγκρουση έχει χάσει το κύρος και την αξιοπιστίας της, ιδιαίτερα στο εξωτερικό, και ο Ερντογάν προσπαθεί να γυρίσει υπέρ του αυτή την κρίση όπως κάνει πάντα με λαϊκισμό, μιλώντας για συνωμοσία.

-Πείθει; Νομίζω ότι οι λαοί σε αυτή την περιοχή εύκολα πιστεύουν σε συνωμοσίες, έχουμε και εμείς στην Κύπρο την τάση να πιστεύουμε σε συνωμοσίες. Αυτό θα φανεί στις δημοτικές εκλογές 30 Μαρτίου. Η Τουρκία μπήκε σε μια περίοδο αβεβαιότητας, και πλήγηκε η εικόνα που για τόσα χρόνια είχε οικοδομήσει.

-Φάνηκε και από το πόσο έπεσε η τουρκική λίρα. Ναι, και πιστεύω ότι αυτό θα ενισχυθεί διότι έχει κλονιστεί η εμπιστοσύνη στο σύστημα και αυτό επηρεάζει άμεσα την οικονομία. Σε τρεις μέρες είχαν μετακινηθεί 2000 αστυνομικοί και δικαστές. Το γεγονός αυτό θα πλήξει σοβαρά την οικονομία διότι κανένας ξένος επενδυτής δεν έχει πλέον εμπιστοσύνη να επενδύσει στην Τουρκία. Τα οικονομικά αποτελέσματα αυτής της κρίσης θα φανούν σύντομα.  

- Πώς μπορεί να θέλει η Τουρκία με αυτά τα δεδομένα  να ενταχθεί στην ΕΕ; Αυτή τη στιγμή δεν μιλούμε για ενταξιακή πορεία. Η Τουρκία βρίσκεται σε μια μεγάλη αβεβαιότητα, όπου δεν λειτουργούν δημοκρατικά οι θεσμοί, δεν υπάρχει διαχωρισμός των εξουσιών, γίνεται μια προσπάθεια η κυβέρνηση να συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες για να ελέγξει την κατάσταση, για να επιβληθεί. Όλα αυτά έριξαν την Τουρκία πολύ πίσω. Όσα κτίστηκαν τόσα χρόνια, αυτή την στιγμή κλονίζονται. 
Κινητικότητα στο κυπριακό πρόβλημα να αναμένουμε το 2015
-Πώς επηρεάζει αυτή η κατάσταση το Κυπριακό;  Ο αρχιεπίσκοπος πρόσφατα δήλωσε ότι θα σκληρύνει την στάση της η Τουρκία έναντι του Κυπριακού, αλλά μετά θα το λύσει λόγω φυσικού αερίου διότι της συμφέρει. Έστω και με αυτή την κατάσταση, αν η Τουρκία αποφασίσει να κινηθεί προς τη λύση του Κυπριακού, δεν θα υπάρξει εμπόδιο. Αυτή τη στιγμή δεν μπορεί να κάνει σημαντική διαπραγμάτευση γιατί είναι εκλογικό έτος το ‘14. Στις 30 Μαρτίου έχουμε στην Τουρκία τις δημοτικές εκλογές, τον Αύγουστο τις προεδρικές και μπορεί να προκύψουν και πρόωρες βουλευτικές εκλογές. Η σοβαρή διαπραγματευτική κινητικότητα γύρω από το Κυπριακό θα προκύψει το 2015. Η Τουρκία αναμένεται μέχρι τότε να ομαλοποιήσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ και θα αποκαταστήσει πλήρως τις σχέσεις της με την Αμερική. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως η γεωστρατηγική και οικονομική συγκυρία διαμορφώνει ένα μομέντουμ για την επίλυση του Κυπριακού. Το φυσικό αέριο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο σε αυτή την κατεύθυνση. Ο Αρχιεπίσκοπος έχει δίκαιο όταν λέει ότι θα προκύψουν οφέλη για την Τουρκία με την επίλυση του Κυπριακού. Όμως να μην ξεχνάμε ότι αυτό ισχύει και για μας στην Κύπρο. Όπως είναι γνωστό, το Ισραήλ, στον τομέα της ενέργειας, προσδοκά σε μια συνεργασία και με την Τουρκία και με την Κύπρο. Την υλοποίηση αυτής της πολιτικής επιδιώκουν και οι ΗΠΑ γεγονός που αναντίλεκτα θα έχει θετικό αντίκρισμα στη διαπραγματευτική ηγεσία για το Κυπριακό. Διαμορφώνεται, επομένως, η προοπτική για ένα μεγάλο ιστορικό συμβιβασμό γύρω από το Κυπριακό. 

-Συζητούμε για μήνες ώστε να υπογραφεί το κοινό ανακοινωθέν.  Είναι κρίμα που χάνουμε πολύτιμο χρόνο γύρω από λέξεις. Πιστεύω, ωστόσο, πως όταν θα εισέλθουμε σε κάποια στιγμή, στην ουσία της διαπραγμάτευσης, και είμαι βέβαιος πως θα εισέλθουμε, καμία πλευρά δεν θα μπορέσει εύκολα να ξεφύγει από την βάση επίλυσης του Κυπριακού όπως αυτή ορίζεται από τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και τις συμφωνίες υψηλού επιπέδου.  

-Η κατάσταση στην Τουρκία  πώς επηρεάζει το πολιτικό σκηνικό των κατεχομένων;  Πέραν της κρίσης, είναι γνωστό ότι οι σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Έρογλου δεν είναι οι καλύτερες, ως επίσης και οι σχέσεις του Ερντογάν με την οικογένεια Ντενκτάς. Δεν νομίζω ότι η Κυβέρνηση Ερντογάν είναι ενθουσιασμένη που το Ρεπουμπλικανικό Τουρκικό Κόμμα επέλεξε να συνεργαστεί με τον Σερντάρ Ντενκτάς. Είναι  γεγονός ότι ο Έρογλου είναι ισχυρός αυτή την στιγμή γιατί διαθέτει μεγάλη επιρροή και στα δυο δεξιά κόμματα. Ωστόσο ο Έρογλου δεν μπορεί να είναι το απόλυτο εμπόδιο στην λύση αν η Άγκυρα αποφασίσει ότι θα προχωρήσει για γεωπολιτικούς και οικονομικούς λόγους στην επίλυση του Κυπριακού. Είναι βέβαιο πως οι δυνάμεις της λύσης θα αντιπαραταχθούν σε υποψηφιότητα Έρογλου με μια ισχυρή υποψηφιότητα. 

-Μπορεί να είναι η Σιμπέλ Σιμπέρ, η πρόεδρος της ψευδοβουλής;  Έχει μεγάλη σημασία οι δυνάμεις της λύσης να εκπροσωπηθούν στις «εκλογές» του 2015 με ένα κοινό και ισχυρό υποψήφιο. Η επικράτηση των δυνάμεων της επανένωσης θα υποβοηθήσει την ειρηνευτική διαδικασία, αφού είναι αλλιώς να συνομιλεί η ελληνοκυπριακή πλευρά με τον Έρογλου και αλλιώς με ένα εκπρόσωπο της σχολής της ομοσπονδιακής λύσης. 

-Η διεθνής συγκυρία και η εξεύρεση υδρογονανθράκων μας φέρνει για πρώτη φορά μετά από 40 χρόνια εισβολής κοντά στη λύση;  Εξαρτάται.  Υπάρχει κάτι που με ανησυχεί. Κάποιοι κύκλοι στην ελληνοκυπριακή διπλωματική και πολιτική ζωή πιστεύουν ότι το φυσικό αέριο δίνει στην Κύπρο μια γεωπολιτική υπεροχή, σε βαθμό, που να της επιτρέπει να αναθεωρήσει στρατηγικές επιλογές δεκαετιών. Κάποιοι πιστεύουν ότι μέσα από την συνεργασία με το Ισραήλ, χωρίς την Τουρκία, η Κύπρος μπορεί να αποστασιοποιηθεί από τη διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία. Αυτές τις ιδέες τις θεωρώ επικίνδυνες διότι μας απομακρύνουν από την προοπτική της λύσης. Σε αυτή την προσέγγιση ελλοχεύει η μόνιμη διχοτόμηση της Κύπρου. 

-Ο πρόεδρος Αναστασιάδης ποια οδό θα επιλέξει;  Πιστεύω ότι δεν θα επιλέξει την οδό της έντασης και της μόνιμης διχοτόμησης. Ο πρόεδρος Αναστασιάδης την ώρα της καθοριστικής διαπραγμάτευσης, θα κάνει το βήμα προς τη λύση διότι αντιλαμβάνεται ότι η επίλυση του κυπριακού και η ομαλοποίηση της περιοχής συνιστά την μοναδική οδό για διέξοδο από ιστορικά διλλήματα και κινδύνους. Το κυπριακό ζήτημα κλείνει πενήντα χρόνια ζωής. Το Μάρτιο του 1964 εμφανίστηκαν για πρώτη φορά οι κυανόκρανοι στο νησί μας. Αν δεν αξιοποιηθεί ούτε αυτή η συγκυρία δεν θα απομείνει πλέον κανείς, ούτε στο εσωτερικό, ούτε στο εξωτερικό, που θα πιστεύει και θα προσδοκά σε μια ενωμένη Κύπρο.