Αλλιώς σκεφτόταν ο άγνωστος ασπιδοποιός του 5ου αιώνα π.Χ., που συνάντησε ο Σωκράτης στην αγορά και, όπως το συνήθιζε δα με όποιον τύχαινε να βρει στο δρόμο, έπιασε κουβέντα μαζί του. Βλέποντάς τον ο Σωκράτης, ενώ είχε ολοκληρώσει την κατασκευή της, να συνεχίζει να την επεξεργάζεται, τον ρώτησε τι παραπάνω προσπαθούσε να κάνει. «Να μην την φτιάξω και ωραία;», του απάντησε ο ασπιδοποιός.
Παρασυρμένοι οι άνθρωποι από την εξωστρεφή διάθεσή τους να κατασκευάζουν ασπίδες, να κατακτούν πόλεις, να διευρύνουν τον πλούτο τους, να γράφουν βιβλία και άλλα τέτοια πολλά, δεν φροντίζουν, αξιοποιώντας τις δυνατότητές των μέσα τους, να δουν πώς εκείνα που έχουν στην κατοχή τους θα τα επεξεργαστούν έτσι, ώστε να πείσουν για την αξία τους.
Μπορεί το να γράψει ένας συγγραφέας ένα βιβλίο να είναι ένα επίτευγμα, καθόσον ικανοποιεί το στόχο του να το γράψει, αλλά η αξία του επιτεύγματός του θα καθοριστεί από την απήχηση που θα έχει το πόνημά του, από το πόσο καλά γραμμένο είναι, προκειμένου να πείσει τους αναγνώστες του.
Και γι' αυτό θα χρειαστεί ο συγγραφέας να εργαστεί επίπονα. Ισως, μάλιστα, ο μόχθος που θα απαιτηθεί να καταβάλει ώστε το βιβλίο του να αποκτήσει την πειστικότητα εκείνη που θα εξασφαλίσει στο τελευταίο αυτό την απήχηση την οποία φιλοδοξεί εκείνος να έχει, να είναι μεγαλύτερος από τον κόπο στον οποίο χρειάστηκε να υποβληθεί για να αποτυπώσει τις ιδέες του.
Πόσα βιβλία, αλήθεια, θα είχαν αποφύγει την αδιαφορία μας, αν ο συγγραφέας, ακολουθώντας το παράδειγμα του αρχαίου ασπιδοποιού, είχε επιμείνει στην επεξεργασία του. Τα πράγματα -είτε πρόκειται για βιβλία είτε για ασπίδες είτε για κατακτήσεις είτε για αγαθά πάσης φύσεως-χρειάζονται, για να δικαιωθούν, πέρα από την περιγραφή τους, να διαθέτουν πειθώ. Για τους αρχαίους Σοφιστές, μάλιστα, η πειθώ αξίζει περισσότερο από την περιγραφή, είναι πιο σπουδαίο πώς θα παρουσιάσομε ένα πράγμα, από το να λέμε τι είναι αυτό.
Σε αντίθεση προς τον Σωκράτη, που έλεγε ότι μοναδική μέριμνά μας πρέπει να είναι η αλήθεια, να λέμε τα πράγματα όπως είναι χωρίς να παρασυρόμεθα από το τι υποστηρίζει ο ένας κι ο άλλος, οι Σοφιστές ισχυρίστηκαν ότι δεν αρκεί να λέμε τι ισχύει στην πραγματικότητα, αλλά θα πρέπει να έχομε και τον τρόπο να πείθομε γι' αυτό. Τόση ήταν δε η σημασία που απέδιδαν στη δύναμη της πειθούς οι Σοφιστές, ώστε να την καταστήσουν βασικό αντικείμενο της διδασκαλίας των έναντι, μάλιστα, σχετικής αμοιβής, που όφειλαν να καταβάλλουν οι μαθητές των.
Το κακό με τους Σοφιστές είναι ότι δεν χειρίστηκαν την τέχνη της πειθούς σαν μέσο ανάδειξης της αλήθειας εκείνου που ήθελαν να προβάλουν, αλλά την κατέστησαν αυτοσκοπό. Μόνο να πείθομε, λέγανε, και όχι να πείθομε για την αξία κάποιου πράγματος. Τόσο πολύ δε οι Σοφιστές, γοητευμένοι από την τέχνη της πειθούς, είχαν εγκλωβιστεί σε αυτήν, ώστε να επαίρονται ότι μπορούσαν ακόμα και κάτι που είναι ανύπαρκτο, ψέμα ή ασήμαντο, να σε κάνουν να πιστέψεις ότι υπάρχει, είναι αληθινό, σπουδαίο -με άλλα, απλά, λόγια, να σε εξαπατήσουν. Γιατί πώς αλλιώς παρεκτός ως απάτη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η συμπεριφορά εκείνου που προσπαθεί να σε πείσει ότι τα πράγματα είναι διαφορετικά απ' ό,τι στ' αλήθεια είναι;
Δυστυχώς, η απάτη, που στο πλαίσιο της άσκησης της τέχνης της πειθούς ανέδειξαν οι Σοφιστές, εξακολουθεί να ανθεί στον καιρό μας -σε μεγαλύτερο, μάλιστα, εύρος. Απλώς, επειδή το να λες, με το πρόσχημα της πειθούς, ότι εξαπατάς τον άλλο δεν είναι ό,τι πιο πρέπον, φροντίσαμε να αντικαταστήσομε τον επιλήψιμο όρο «απάτη» με την ανώδυνη λέξη «επικοινωνία».
Επικοινωνία, λοιπόν, στην άσκηση της πολιτικής, επικοινωνία στα μέσα γενικής ενημέρωσης, επικοινωνία στη διαφήμιση, επικοινωνία παντού, παντού το ψέμα, κι εμείς, οι πολίτες, να κολυμπάμε μέσα σε αυτό απολαμβάνοντας, ανυποψίαστοι, τη χαρά που προσφέρει το κολύμπι.
Πρύτανης του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, teopelegrinis@gmail. com
