Του Χριστόδουλου Γιαλλουρίδη
- Η χώρα οδηγείται σε μια περίοδο αστάθειας με απρόβλεπτες συνέπειες
- Η κρίση του πολιτικού συστήματος της Τουρκίας, υποβόσκουσα ή ενεργή, αποτυπώνει στην ουσία μια διαρκή επικαιροποίηση του άλυτου Ανατολικού Ζητήματος, που συνεχίζεται εδώ και τριακόσια περίπου χρόνια, έλεγε ο αείμνηστος Νεοκλής Σαρρής
- ΠΡΕΠΕΙ αυτήν την ώρα να αποκλειστεί οποιαδήποτε σκέψη για έναρξη διαπραγματεύσεων για την επίλυση του Κυπριακού, αφού η Κύπρος δεν έχει συνομιλητή απέναντί της…
Οι εξελίξεις που λαμβάνουν χώραν τις τελευταίες ημέρες, εβδομάδες,
μήνες στην Τουρκία και που κορυφώνουν ή αναδεικνύουν συγκρουσιακά δομές
παθογενείς και συμπτώματα παρακμής ενός πολιτικού συστήματος που
βρίσκεται εδώ και χρόνια σε οιονεί μετάβαση, φέρνουν στη σκέψη μας λόγια
του αείμνηστου Νεοκλή Σαρρή, ο οποίος συνήθιζε να λέει πως η κρίση του
πολιτικού συστήματος της Τουρκίας, υποβόσκουσα ή ενεργή, αποτυπώνει στην
ουσία μια διαρκή επικαιροποίηση του άλυτου Ανατολικού Ζητήματος, που
συνεχίζεται εδώ και τριακόσια περίπου χρόνια.
Η επικαιροποίηση αυτή αφορά στη διευθέτηση σε κρατικό, πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο του χώρου της Τουρκίας σε σχέση με συμφέροντα και ανταγωνισμούς μεγάλων δυνάμεων, αλλά και οριοθέτηση εθνικών επιδιώξεων, κυρίως όμως πολιτιστικής ταυτότητας οντοτήτων και πληθυσμιακών ομάδων, κοινωνικών συλλογικοτήτων που βρέθηκαν εγκατεστημένες στον χώρο του οθωμανικού-τουρκικού κράτους και που υποχρεώθηκαν βιαίως να ενσωματωθούν σε ένα κρατικό μόρφωμα, που πολιτισμικά, κοινωνικά και πολιτικά, δεν τους εξέφραζε.
Αυτή η διαίρεση, που είναι οριζόντια και κάθετη στον χώρο της Τουρκίας, εκδηλώθηκε με τις πρώτες εκφάνσεις φιλελευθερισμού και αναγνώρισης στοιχειώδους διαφορετικότητας, όπως αναδύεται τα τελευταία χρόνια με την άνοδο του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην εξουσία, ο οποίος προκειμένου να πραγματώσει το ισλαμικό του όραμα, φιλελευθεροποίησε με τον δικό του ιδιάζοντα τρόπο τις δυνατότητες της θρησκευτικής ελευθερίας στο τουρκικό πολιτικό σύστημα.
Η τουρκική κοινωνία ήταν ήδη εδώ και δεκαετίες, για να μην πούμε αιώνες, διαιρεμένη μεταξύ της ισλαμικής - μουσουλμανικής μη αναπτυγμένης με τα δυτικά πρότυπα ανατολής και του κόσμου της δυτικής Τουρκίας των μεγάλων αστικών κέντρων που ενσωματώνουν μια δυτικόστροφή ιδεολογία κάθετα αντίθετη με τις ισλαμικές παραδόσεις, αντιλήψεις, νοοτροπίες και πολιτικές συμπεριφορές. Πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικούς και συγκρουόμενους κόσμους, τους οποίους το κεμαλικό καθεστώς κατάφερε να καλύψει προσωρινά σε μια πολιτική αντίληψη εθνικού κράτους ή τουρκικού εθνικισμού, ο οποίος εν τέλει δεν μπόρεσε να γεννήσει και να οικοδομήσει ή να θεμελιώσει μια τουρκική εθνική ταυτότητα, κατά το πρότυπο της δυτικής πολιτικής κουλτούρας, που να ξεπερνά το Ισλάμ και τη θρησκευτική ταυτότητα.
Η Τουρκία βιώνει σήμερα το δράμα της ανάδειξης μιας δομικής σύγκρουσης, η οποία είναι εκ των πραγμάτων αξεπέραστη, αφού δεν είναι σε θέση να ενώσει τη μετεξέλιξη της δυτικόστροφης κοινωνίας των μεγάλων αστικών κέντρων που διεκδικεί πλέον ελευθερίες και δικαιώματα, που κοινωνικοποιήθηκε πολιτικά με ταχύτατους ρυθμούς και που διεκδικεί ένα δημοκρατικό κράτος δικαίου.
Ο Ερντογάν, πέραν της σύγκρουσης που υφείρπε και που αναδεικνύεται σήμερα, και την οποία δεν υπολόγιζε, δεν μπορούσε να προβλέψει εξαιτίας της αλαζονείας του δεσποτικού, επικοινωνιακού του χαρίσματος, την επίθεση του δασκάλου, μέντορα και καθοδηγητή του, του εξ Αμερικής επιτιθέμενου, Φετουλάχ Γκιουλέν. Ο Γκιουλέν ήταν εκείνος που παρέδωσε μέσα από την καταπληκτική δικτύωση που είχε επιτύχει στις δομές και τους θεσμούς του τουρκικού κράτους, την εξουσία των κεμαλιστών στον Ερντογάν, προσφέροντάς του στο πιάτο το κεφάλι του στρατεύματος, δηλαδή την ηγεσία του κεμαλικού κράτους.
Οι διασυνδέσεις που είχε στη δικαιοσύνη, την Αστυνομία και τις μυστικές υπηρεσίες συνέβαλαν καθοριστικά στην πρωτοφανή και απρόβλεπτη, ταχύτατη εξάρθρωση των κεμαλιστών και αποδόμηση του κεμαλικού κράτους. Το κεμαλικό κράτος κατέρρευσε μετά από ογδόντα χρόνια δυναμικής και στιβαρής παρουσίας του στην Τουρκία, όπου ακόμα και οι πλέον εχθρικοί προς αυτό αναλυτές, δεν μπορούσαν να φανταστούν ή να προβλέψουν μια τέτοια κατάρρευση. Ο Γκιουλέν τώρα επιστρέφει τιμωρώντας τον μαθητή και ευεργετηθέντα από αυτόν, Ερντογάν, του οποίου προδήλως δεν συγχώρεσε την αλαζονεία της εξουσίας του. Χρησιμοποίησε προς τούτο τους ίδιους μηχανισμούς που, όπως είπαμε, παρέδωσε στον Ερντογάν για να εξαρθρώσει το κεμαλικό κράτος, για να τον πλήξει και να τον εξοντώσει πολιτικά.
Είναι προφανές πως αυτή η μάχη δεν τελείωσε με τις συλλήψεις και τις παραιτήσεις ή τον ανασχηματισμό. Είναι μάχη στρατηγικής, που αποσκοπεί στην ανατροπή της σημερινής εξουσίας του Ερντογάν και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα που να εκφράζει, όσο γίνεται πιο πιστά, τις ιδέες, τις αντιλήψεις, τη φιλοσοφία για την Τουρκία και τον κόσμο, του θρησκευτικού ηγέτη και μέντορα των μουσουλμάνων πολιτικών στην Τουρκία και όχι μόνο, Φετουλάχ Γκιουλέν. Το πρόβλημα της Τουρκίας σήμερα, και όπως εκτιμούμε και αύριο, συνίσταται στην ανικανότητα οποιασδήποτε πολιτικής ή πολιτικών να γεφυρώσουν το πολιτισμικό χάσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, δυτικού και ανατολικού κόσμου της πολιτικής ως αντίληψης ζωής, ως καθημερινότητας, ως φιλοσοφίας, πολιτικής κουλτούρας και δράσης.
Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία που ανεδείχθη μετά την πτώση των Κεμαλιστών απεικονίζει αυτό ακριβώς που κατέγραφε ο αείμνηστος Νεοκλής Σαρρής, τη σύγκρουση του οσμανικού παραδείγματος με τον δυτικό κόσμο. Το Ισλάμ αποτελεί μέρος του οθωμανικού κόσμου, που καλλιέργησε και εμπέδωσε νοοτροπίες, πολιτικές συμπεριφορές και αντιλήψεις ζωής για εκατονταετίες, ενώ η δυτική Τουρκία και κυρίως τα μεγάλα αστικά κέντρα χειραφετήθηκαν σήμερα διεκδικώντας ένα δυτικόστροφο δημοκρατικό κράτος.
Η Κύπρος δεν διαπραγματεύεται με τον Έρογλου, αλλά με την Τουρκία
ΣΤΟ παρελθόν αυτές οι κοινωνικές ομάδες, που σήμερα διεκδικούν το σύγχρονο κράτος δικαίου, βρισκόντουσαν υπό την επιρροή, ενίοτε δε και την κυριαρχία, των μειονοτήτων, Αρμενίων, Ελλήνων και Εβραίων, που ήσαν η οικονομική ολιγαρχία του οθωμανικού και τουρκικού κράτους, επηρέαζαν δε τις πολιτικές, κοινωνικές αντιλήψεις και συμπεριφορές των Τούρκων αστών. Η εξάλειψή τους, τουτέστιν η γενοκτονία και η εξάρθρωση ακόμη και των ελαχίστων υπολοίπων αυτών των μειονοτήτων, οδήγησε νομοτελειακά στην κάλυψη του κενού τους από Τούρκους αστούς και μεγαλοαστούς, επιχειρηματίες και κοινωνικές ομάδες που ανήκουν στον τριτογενή τομέα της οικονομίας, δηλαδή στις υπηρεσίες.
Όλο αυτό το νέο κοινωνικό σύστημα απεχθάνεται το Ισλάμ και την ισλαμική κυριαρχία, την οποία ευαγγελίζεται ο Ερντογάν. Ουδείς μπορεί σήμερα να προβλέψει ποιος και πότε θα κυριαρχήσει στο διαρκώς αναδιατασσόμενο τουρκικό πολιτικό σύστημα, ποια θα είναι η πορεία και το μέλλον της Τουρκίας. Το βέβαιο είναι πως η χώρα οδηγείται σε μια μακρά περίοδο αστάθειας με απρόβλεπτες συνέπειες για την οικονομία, η οποία δείχνει ήδη σημεία ραγδαίας κάμψης, αλλά και για τη συνοχή του κράτους. Τέλος, πρέπει να σημειώσουμε πως τούτες τις ώρες της βαθιάς κρίσης, που επαναλαμβάνουμε πως είναι δομική, θα πρέπει να αποκλειστεί οποιαδήποτε σκέψη για έναρξη διαπραγματεύσεων για την επίλυση του Κυπριακού, αφού η Κύπρος δεν έχει συνομιλητή απέναντί της.
Η Κύπρος δεν διαπραγματεύεται με τον Έρογλου, αλλά με την Τουρκία. Εάν η Τουρκία δεν έχει ηγεσία που να παράγει αποτελέσματα σε σχέση με τα κρίσιμα ζητήματα του Κυπριακού, όπως είναι ο στρατός κατοχής, οι έποικοι και η επιστροφή των προσφύγων, δεν μπορεί η Κύπρος να διαπραγματεύεται στον αέρα με κάποιον που δεν εκπροσωπεί τίποτα, όντας μαριονέτα ενός πολιτικού συστήματος που καταρρέει. Επίσης, να σημειώσουμε πως πρέπει να επαναφέρουμε στη δημόσια διεθνή συζήτηση το θέμα των λεγομένων εγγυήσεων, που όχι μόνο είναι από άποψη διεθνούς δικαίου παράνομες, αλλά αφ' εαυτού παράγουν απειλή για την Κύπρο, και όχι εγγύηση.
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ Κ. ΓΙΑΛΛΟΥΡΙΔΗΣ
Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής,
Κοσμήτορας Σχολής Διεθνών Σπουδών,
Επικοινωνίας και Πολιτισμού
Παντείου Πανεπιστημίου
Η επικαιροποίηση αυτή αφορά στη διευθέτηση σε κρατικό, πολιτικό και πολιτισμικό επίπεδο του χώρου της Τουρκίας σε σχέση με συμφέροντα και ανταγωνισμούς μεγάλων δυνάμεων, αλλά και οριοθέτηση εθνικών επιδιώξεων, κυρίως όμως πολιτιστικής ταυτότητας οντοτήτων και πληθυσμιακών ομάδων, κοινωνικών συλλογικοτήτων που βρέθηκαν εγκατεστημένες στον χώρο του οθωμανικού-τουρκικού κράτους και που υποχρεώθηκαν βιαίως να ενσωματωθούν σε ένα κρατικό μόρφωμα, που πολιτισμικά, κοινωνικά και πολιτικά, δεν τους εξέφραζε.
Αυτή η διαίρεση, που είναι οριζόντια και κάθετη στον χώρο της Τουρκίας, εκδηλώθηκε με τις πρώτες εκφάνσεις φιλελευθερισμού και αναγνώρισης στοιχειώδους διαφορετικότητας, όπως αναδύεται τα τελευταία χρόνια με την άνοδο του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην εξουσία, ο οποίος προκειμένου να πραγματώσει το ισλαμικό του όραμα, φιλελευθεροποίησε με τον δικό του ιδιάζοντα τρόπο τις δυνατότητες της θρησκευτικής ελευθερίας στο τουρκικό πολιτικό σύστημα.
Η τουρκική κοινωνία ήταν ήδη εδώ και δεκαετίες, για να μην πούμε αιώνες, διαιρεμένη μεταξύ της ισλαμικής - μουσουλμανικής μη αναπτυγμένης με τα δυτικά πρότυπα ανατολής και του κόσμου της δυτικής Τουρκίας των μεγάλων αστικών κέντρων που ενσωματώνουν μια δυτικόστροφή ιδεολογία κάθετα αντίθετη με τις ισλαμικές παραδόσεις, αντιλήψεις, νοοτροπίες και πολιτικές συμπεριφορές. Πρόκειται για δύο εντελώς διαφορετικούς και συγκρουόμενους κόσμους, τους οποίους το κεμαλικό καθεστώς κατάφερε να καλύψει προσωρινά σε μια πολιτική αντίληψη εθνικού κράτους ή τουρκικού εθνικισμού, ο οποίος εν τέλει δεν μπόρεσε να γεννήσει και να οικοδομήσει ή να θεμελιώσει μια τουρκική εθνική ταυτότητα, κατά το πρότυπο της δυτικής πολιτικής κουλτούρας, που να ξεπερνά το Ισλάμ και τη θρησκευτική ταυτότητα.
Η Τουρκία βιώνει σήμερα το δράμα της ανάδειξης μιας δομικής σύγκρουσης, η οποία είναι εκ των πραγμάτων αξεπέραστη, αφού δεν είναι σε θέση να ενώσει τη μετεξέλιξη της δυτικόστροφης κοινωνίας των μεγάλων αστικών κέντρων που διεκδικεί πλέον ελευθερίες και δικαιώματα, που κοινωνικοποιήθηκε πολιτικά με ταχύτατους ρυθμούς και που διεκδικεί ένα δημοκρατικό κράτος δικαίου.
Ο Ερντογάν, πέραν της σύγκρουσης που υφείρπε και που αναδεικνύεται σήμερα, και την οποία δεν υπολόγιζε, δεν μπορούσε να προβλέψει εξαιτίας της αλαζονείας του δεσποτικού, επικοινωνιακού του χαρίσματος, την επίθεση του δασκάλου, μέντορα και καθοδηγητή του, του εξ Αμερικής επιτιθέμενου, Φετουλάχ Γκιουλέν. Ο Γκιουλέν ήταν εκείνος που παρέδωσε μέσα από την καταπληκτική δικτύωση που είχε επιτύχει στις δομές και τους θεσμούς του τουρκικού κράτους, την εξουσία των κεμαλιστών στον Ερντογάν, προσφέροντάς του στο πιάτο το κεφάλι του στρατεύματος, δηλαδή την ηγεσία του κεμαλικού κράτους.
Οι διασυνδέσεις που είχε στη δικαιοσύνη, την Αστυνομία και τις μυστικές υπηρεσίες συνέβαλαν καθοριστικά στην πρωτοφανή και απρόβλεπτη, ταχύτατη εξάρθρωση των κεμαλιστών και αποδόμηση του κεμαλικού κράτους. Το κεμαλικό κράτος κατέρρευσε μετά από ογδόντα χρόνια δυναμικής και στιβαρής παρουσίας του στην Τουρκία, όπου ακόμα και οι πλέον εχθρικοί προς αυτό αναλυτές, δεν μπορούσαν να φανταστούν ή να προβλέψουν μια τέτοια κατάρρευση. Ο Γκιουλέν τώρα επιστρέφει τιμωρώντας τον μαθητή και ευεργετηθέντα από αυτόν, Ερντογάν, του οποίου προδήλως δεν συγχώρεσε την αλαζονεία της εξουσίας του. Χρησιμοποίησε προς τούτο τους ίδιους μηχανισμούς που, όπως είπαμε, παρέδωσε στον Ερντογάν για να εξαρθρώσει το κεμαλικό κράτος, για να τον πλήξει και να τον εξοντώσει πολιτικά.
Είναι προφανές πως αυτή η μάχη δεν τελείωσε με τις συλλήψεις και τις παραιτήσεις ή τον ανασχηματισμό. Είναι μάχη στρατηγικής, που αποσκοπεί στην ανατροπή της σημερινής εξουσίας του Ερντογάν και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα που να εκφράζει, όσο γίνεται πιο πιστά, τις ιδέες, τις αντιλήψεις, τη φιλοσοφία για την Τουρκία και τον κόσμο, του θρησκευτικού ηγέτη και μέντορα των μουσουλμάνων πολιτικών στην Τουρκία και όχι μόνο, Φετουλάχ Γκιουλέν. Το πρόβλημα της Τουρκίας σήμερα, και όπως εκτιμούμε και αύριο, συνίσταται στην ανικανότητα οποιασδήποτε πολιτικής ή πολιτικών να γεφυρώσουν το πολιτισμικό χάσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, δυτικού και ανατολικού κόσμου της πολιτικής ως αντίληψης ζωής, ως καθημερινότητας, ως φιλοσοφίας, πολιτικής κουλτούρας και δράσης.
Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία που ανεδείχθη μετά την πτώση των Κεμαλιστών απεικονίζει αυτό ακριβώς που κατέγραφε ο αείμνηστος Νεοκλής Σαρρής, τη σύγκρουση του οσμανικού παραδείγματος με τον δυτικό κόσμο. Το Ισλάμ αποτελεί μέρος του οθωμανικού κόσμου, που καλλιέργησε και εμπέδωσε νοοτροπίες, πολιτικές συμπεριφορές και αντιλήψεις ζωής για εκατονταετίες, ενώ η δυτική Τουρκία και κυρίως τα μεγάλα αστικά κέντρα χειραφετήθηκαν σήμερα διεκδικώντας ένα δυτικόστροφο δημοκρατικό κράτος.
Η Κύπρος δεν διαπραγματεύεται με τον Έρογλου, αλλά με την Τουρκία
ΣΤΟ παρελθόν αυτές οι κοινωνικές ομάδες, που σήμερα διεκδικούν το σύγχρονο κράτος δικαίου, βρισκόντουσαν υπό την επιρροή, ενίοτε δε και την κυριαρχία, των μειονοτήτων, Αρμενίων, Ελλήνων και Εβραίων, που ήσαν η οικονομική ολιγαρχία του οθωμανικού και τουρκικού κράτους, επηρέαζαν δε τις πολιτικές, κοινωνικές αντιλήψεις και συμπεριφορές των Τούρκων αστών. Η εξάλειψή τους, τουτέστιν η γενοκτονία και η εξάρθρωση ακόμη και των ελαχίστων υπολοίπων αυτών των μειονοτήτων, οδήγησε νομοτελειακά στην κάλυψη του κενού τους από Τούρκους αστούς και μεγαλοαστούς, επιχειρηματίες και κοινωνικές ομάδες που ανήκουν στον τριτογενή τομέα της οικονομίας, δηλαδή στις υπηρεσίες.
Όλο αυτό το νέο κοινωνικό σύστημα απεχθάνεται το Ισλάμ και την ισλαμική κυριαρχία, την οποία ευαγγελίζεται ο Ερντογάν. Ουδείς μπορεί σήμερα να προβλέψει ποιος και πότε θα κυριαρχήσει στο διαρκώς αναδιατασσόμενο τουρκικό πολιτικό σύστημα, ποια θα είναι η πορεία και το μέλλον της Τουρκίας. Το βέβαιο είναι πως η χώρα οδηγείται σε μια μακρά περίοδο αστάθειας με απρόβλεπτες συνέπειες για την οικονομία, η οποία δείχνει ήδη σημεία ραγδαίας κάμψης, αλλά και για τη συνοχή του κράτους. Τέλος, πρέπει να σημειώσουμε πως τούτες τις ώρες της βαθιάς κρίσης, που επαναλαμβάνουμε πως είναι δομική, θα πρέπει να αποκλειστεί οποιαδήποτε σκέψη για έναρξη διαπραγματεύσεων για την επίλυση του Κυπριακού, αφού η Κύπρος δεν έχει συνομιλητή απέναντί της.
Η Κύπρος δεν διαπραγματεύεται με τον Έρογλου, αλλά με την Τουρκία. Εάν η Τουρκία δεν έχει ηγεσία που να παράγει αποτελέσματα σε σχέση με τα κρίσιμα ζητήματα του Κυπριακού, όπως είναι ο στρατός κατοχής, οι έποικοι και η επιστροφή των προσφύγων, δεν μπορεί η Κύπρος να διαπραγματεύεται στον αέρα με κάποιον που δεν εκπροσωπεί τίποτα, όντας μαριονέτα ενός πολιτικού συστήματος που καταρρέει. Επίσης, να σημειώσουμε πως πρέπει να επαναφέρουμε στη δημόσια διεθνή συζήτηση το θέμα των λεγομένων εγγυήσεων, που όχι μόνο είναι από άποψη διεθνούς δικαίου παράνομες, αλλά αφ' εαυτού παράγουν απειλή για την Κύπρο, και όχι εγγύηση.
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ Κ. ΓΙΑΛΛΟΥΡΙΔΗΣ
Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής,
Κοσμήτορας Σχολής Διεθνών Σπουδών,
Επικοινωνίας και Πολιτισμού
Παντείου Πανεπιστημίου
