Για να μπορέσει να ανθήσει η Ε.Ε. η Γερμανία θα πρέπει να γίνει πιο
διαλλακτική σε ό,τι αφορά την αμοιβαιοποίηση της δημοσιονομικής
στήριξης, λένε οι συντάκτες του Bloomberg. Αυτό που χρειάζεται είναι
κοινή πρόοδος και όχι περισσότερη πίεση στις αδύναμες χώρες.
Η Άγκελα Μέρκελ, μιλώντας στο γερμανικό κοινοβούλιο στην έναρξη
της τρίτης θητείας της ως καγκελαρίου, δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι
«η Γερμανία θα είναι ισχυρή μακροπρόθεσμα μόνο εάν και η Ευρώπη είναι
ισχυρή». Τι κρίμα που δεν είναι έτοιμη να δράσει αναλόγως, γράφει το
Bloomberg.Η προοπτική για την ευρωζώνη είναι ισχνή - η Ευρωπαϊκή
Επιτροπή αναμένει ανάπτυξη μόλις 1,1% του χρόνου, ενώ προβλέπει πως η
ανεργία θα παραμείνει πάνω από το 12%. H εμπιστοσύνη, όμως, φαίνεται να
ενισχύεται στη Γερμανία και σε μερικές άλλες χώρες εν μέσω διστακτικών
ενδείξεων ανάκαμψης. Εν τω μεταξύ, η κατάσταση στην Ελλάδα (όπου η ανεργία ανέρχεται σχεδόν στο 30%), στην Ισπανία (το ίδιο) και σε άλλες αδύναμες, υπερχρεωμένες χώρες στην πραγματικότητα δεν έχει αλλάξει: παραμένει χειρότερη από κακή.Αν
αυτή η διαφοροποίηση μεταξύ εκείνων που αναρρώνουν και των χρόνια
αρρώστων επιμείνει, μπορεί να απειλήσει ολόκληρη την ένωση. Η
δημοσιονομική λιτότητα στη νότια Ευρώπη, που αντισταθμίζεται μόνο με την
περιορισμένη νομισματική τόνωση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, θα
διατηρήσει την ανεργία σε μη ανεκτά υψηλά επίπεδα. Ωστόσο, καθώς
ανακάμπτει η Γερμανία, ο βασικός της στόχος είναι να είναι αυστηρή με τους λιγότερο τυχερούς. Η πίεση αυτή ήδη υπονομεύει την Ε.Ε. και θα μπορούσε θεωρητικά να οδηγήσει ακόμα και στη διάλυση της ευρωζώνης.
Από τότε που ξεκίνησε η παγκόσμια κρίση το 2008, το βασικό ερώτημα για την Ευρώπη είναι κατά πόσον θα πρέπει να αμοιβαιοποιήσει τον δημοσιονομικό και χρηματοοικονομικό κίνδυνο.
Το κραχ απέδειξε ότι μια περιοχή με ενιαίο νόμισμα χρειάζεται ισχυρή
συνεργασία στη δημοσιονομική και οικονομική πολιτική, ιδιαίτερα εκεί
όπου η μία διασταυρώνεται με την άλλη, όπως για παράδειγμα όταν πρέπει
να αντιμετωπιστούν προβληματικές, αλλά συστημικά σημαντικές, τράπεζες.
Στο σημείο αυτό υπάρχει ομοφωνία.
Ωστόσο, οι Γερμανοί ψηφοφόροι αντιστέκονται, καθώς είναι απρόθυμοι να κάνουν περισσότερες θυσίες (κατά την άποψή τους) για να βοηθήσουν την προβληματική περιφέρεια της ευρωζώνης. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 2013, εν αναμονή των εκλογών, η Μέρκελ δεν μπορούσε να τους αμφισβητήσει. Δεν έχει όμως πλέον αυτήν τη δικαιολογία.Μετά τη νίκη της τον Σεπτέμβριο, ηγείται ενός συνασπισμού που έχει τη μεγάλη πλειοψηφία στη βουλή. Ωστόσο, συνεχίζει να συνδυάζει τις εκκλήσεις για «περισσότερη Ευρώπη» (δηλαδή ισχυρότερη εποπτεία των κυβερνήσεων της Νότιας Ευρώπης) με μια επιμονή για «λιγότερη Ευρώπη» (δηλαδή ελάχιστο ή καθόλου νέο χρήμα για αμοιβαία δημοσιονομική στήριξη).
Ας πάρουμε για παράδειγμα το σχέδιο για τη δημιουργία τραπεζικής ένωσης. Την περασμένη εβδομάδα επετεύχθη συμφωνία που υπόσχεται ένα νέο ταμείο εκκαθάρισης τραπεζών ύψους 55 δισ. ευρώ, που θα χρηματοδοτείται από εισφορές οι οποίες θα επιβάλλονται στις τράπεζες. Ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, φάνηκε να θεωρεί ότι αυτό είναι πρόοδος.
Δεν είναι έτσι. Κατ' αρχάς, το ποσό είναι παράλογα μικρό. Η εκκαθάριση μιας και μόνο μεγάλης τράπεζας θα μπορούσε να το εξαντλήσει. Το ταμείο δεν θα έχει συσταθεί πριν από το 2015, και στο μεταξύ δεν υπάρχει κανένα σχέδιο για συλλογική δράση στην περίπτωση όπου αυτό καταστεί αναγκαίο. Κατά τη μεταβατική περίοδο, τα περιουσιακά στοιχεία του ταμείου θα τηρούνται σε ξεχωριστά εθνικά τμήματα - διατηρώντας έτσι τον δηλητηριώδη δεσμό μεταξύ μιας προβληματικής τράπεζας και της εθνικής αφερεγγυότητας. Οι διαδικασίες για την ενεργοποίηση του ταμείου, όταν τεθεί σε λειτουργία, είναι πολύ περίπλοκες, ακόμα και για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Δεν είναι ξεκάθαρο εάν αυτό θα μπορεί να αυξήσει τους πόρους του μέσω δανεισμού - μία από τις πολλές κρίσιμες λεπτομέρειες που παραμένουν στον αέρα.
Βέβαια, η ευρωζώνη διαθέτει και ένα ταμείο διάσωσης ύψους 500 δισ. ευρώ, τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Κατ' αρχάς, ο ESM θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να ανακεφαλαιοποιηθεί μια προβληματική τράπεζα. Ωστόσο, οι όροι για τη χρήση πόρων από τον μηχανισμό αυτό και οι συνέπειες θα είναι τόσο ακραίοι -χειρότεροι απ' ό,τι για το νέο ταμείο εκκαθάρισης τραπεζών- που καθιστούν την ιδέα σχεδόν ανούσια.
Ο στόχος θα πρέπει να είναι να διαβεβαιωθούν οι χρηματαγορές ότι η εκκαθάριση των τραπεζών, εάν απαιτηθεί, θα είναι έγκαιρη και αποτελεσματική, και αυτό δεν γίνεται με τη νέα συμφωνία.
Οι ηγέτες της Ε.Ε. δεν συζητούν καν τη μεγαλύτερη πρόκληση για τη μελλοντική δημοσιονομική συνεργασία: δηλαδή την ανάγκη να προχωρήσουν σε μια γνήσια δημοσιονομική ένωση, με κοινό δανεισμό, με μια κοινή προσέγγιση ως προς τη μείωση του χρέους, και με δυνατότητα για συλλογικά δημοσιονομικά κίνητρα.
Οι προβληματικές οικονομίες της Ευρώπης δεν μπορούν να περιμένουν ότι θα λάβουν βοήθεια χωρίς να έχουν υποχρεώσεις. Αυτό που τους προσφέρεται, όμως, είναι υποχρεώσεις χωρίς βοήθεια. Η Μέρκελ το χρωστά στους Γερμανούς να εξηγήσει πως τα εθνικά συμφέροντά τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με αυτά της Ευρώπης.Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα ανθήσει αφήνοντας τα πιο αδύναμα μέλη της σε μακροπρόθεσμη στασιμότητα υπό αυστηρή εποπτεία, αλλά με το να διασφαλίσει ότι όλα τα κράτη της θα έχουν κοινή πρόοδο.
Ωστόσο, οι Γερμανοί ψηφοφόροι αντιστέκονται, καθώς είναι απρόθυμοι να κάνουν περισσότερες θυσίες (κατά την άποψή τους) για να βοηθήσουν την προβληματική περιφέρεια της ευρωζώνης. Κατά το μεγαλύτερο μέρος του 2013, εν αναμονή των εκλογών, η Μέρκελ δεν μπορούσε να τους αμφισβητήσει. Δεν έχει όμως πλέον αυτήν τη δικαιολογία.Μετά τη νίκη της τον Σεπτέμβριο, ηγείται ενός συνασπισμού που έχει τη μεγάλη πλειοψηφία στη βουλή. Ωστόσο, συνεχίζει να συνδυάζει τις εκκλήσεις για «περισσότερη Ευρώπη» (δηλαδή ισχυρότερη εποπτεία των κυβερνήσεων της Νότιας Ευρώπης) με μια επιμονή για «λιγότερη Ευρώπη» (δηλαδή ελάχιστο ή καθόλου νέο χρήμα για αμοιβαία δημοσιονομική στήριξη).
Ας πάρουμε για παράδειγμα το σχέδιο για τη δημιουργία τραπεζικής ένωσης. Την περασμένη εβδομάδα επετεύχθη συμφωνία που υπόσχεται ένα νέο ταμείο εκκαθάρισης τραπεζών ύψους 55 δισ. ευρώ, που θα χρηματοδοτείται από εισφορές οι οποίες θα επιβάλλονται στις τράπεζες. Ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, φάνηκε να θεωρεί ότι αυτό είναι πρόοδος.
Δεν είναι έτσι. Κατ' αρχάς, το ποσό είναι παράλογα μικρό. Η εκκαθάριση μιας και μόνο μεγάλης τράπεζας θα μπορούσε να το εξαντλήσει. Το ταμείο δεν θα έχει συσταθεί πριν από το 2015, και στο μεταξύ δεν υπάρχει κανένα σχέδιο για συλλογική δράση στην περίπτωση όπου αυτό καταστεί αναγκαίο. Κατά τη μεταβατική περίοδο, τα περιουσιακά στοιχεία του ταμείου θα τηρούνται σε ξεχωριστά εθνικά τμήματα - διατηρώντας έτσι τον δηλητηριώδη δεσμό μεταξύ μιας προβληματικής τράπεζας και της εθνικής αφερεγγυότητας. Οι διαδικασίες για την ενεργοποίηση του ταμείου, όταν τεθεί σε λειτουργία, είναι πολύ περίπλοκες, ακόμα και για τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Δεν είναι ξεκάθαρο εάν αυτό θα μπορεί να αυξήσει τους πόρους του μέσω δανεισμού - μία από τις πολλές κρίσιμες λεπτομέρειες που παραμένουν στον αέρα.
Βέβαια, η ευρωζώνη διαθέτει και ένα ταμείο διάσωσης ύψους 500 δισ. ευρώ, τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Κατ' αρχάς, ο ESM θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να ανακεφαλαιοποιηθεί μια προβληματική τράπεζα. Ωστόσο, οι όροι για τη χρήση πόρων από τον μηχανισμό αυτό και οι συνέπειες θα είναι τόσο ακραίοι -χειρότεροι απ' ό,τι για το νέο ταμείο εκκαθάρισης τραπεζών- που καθιστούν την ιδέα σχεδόν ανούσια.
Ο στόχος θα πρέπει να είναι να διαβεβαιωθούν οι χρηματαγορές ότι η εκκαθάριση των τραπεζών, εάν απαιτηθεί, θα είναι έγκαιρη και αποτελεσματική, και αυτό δεν γίνεται με τη νέα συμφωνία.
Οι ηγέτες της Ε.Ε. δεν συζητούν καν τη μεγαλύτερη πρόκληση για τη μελλοντική δημοσιονομική συνεργασία: δηλαδή την ανάγκη να προχωρήσουν σε μια γνήσια δημοσιονομική ένωση, με κοινό δανεισμό, με μια κοινή προσέγγιση ως προς τη μείωση του χρέους, και με δυνατότητα για συλλογικά δημοσιονομικά κίνητρα.
Οι προβληματικές οικονομίες της Ευρώπης δεν μπορούν να περιμένουν ότι θα λάβουν βοήθεια χωρίς να έχουν υποχρεώσεις. Αυτό που τους προσφέρεται, όμως, είναι υποχρεώσεις χωρίς βοήθεια. Η Μέρκελ το χρωστά στους Γερμανούς να εξηγήσει πως τα εθνικά συμφέροντά τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με αυτά της Ευρώπης.Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα ανθήσει αφήνοντας τα πιο αδύναμα μέλη της σε μακροπρόθεσμη στασιμότητα υπό αυστηρή εποπτεία, αλλά με το να διασφαλίσει ότι όλα τα κράτη της θα έχουν κοινή πρόοδο.
