Η δολοφονία του πριγκηπικού ζεύγους των Αψβούργων από τον Γκαβρίλο
Πρίντσιπ θεωρήθηκε η αφορμή για το ξέσπασμα του Α΄ Παγκ. Πολέμου. Ήταν
πατριώτης ή τρομοκράτης; Το ερώτημα διχάζει τους μελετητές.
Είναι ένα σημείο του Βελιγραδίου που σφύζει από ζωή. Απέναντι από τον
κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό ακούγονται την ημέρα οι ζωηρές συζητήσεις
των φοιτητών της πανεπιστημιακής σχολής Οικονομικών Επιστημών. Το πάρκο,
ακριβώς δίπλα, γίνεται το βράδυ χώρος εργασίας για πολλές ιερόδουλες
της πόλης. Πίσω από αυτό το πολύχρωμο σκηνικό απλώνεται η οδός Γκαβρίλο
Πρίντσιπ, που φέρει το όνομα του 20χρονου σερβοβόσνιου φοιτητή που
δολοφόνησε στις 28 Ιουνίου 1914 στο Σεράγεβο το διάδοχο του θρόνου της
Αυστροουγγαρίας, Αρχιδούκα Φραγκίσκο Φερδινάνδο και τη σύζυγό του Σοφία.Η Σερβία τιμά τον Πρίντσιπ ως εθνικό ήρωα. Αλλού θεωρείται τρομοκράτης. Η πολιτική δολοφονία που διέπραξε θεωρήθηκε αφορμή για το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Φέτος, 100 χρόνια μετά τη δολοφονία, οι ιστορικοί και συγγραφείς δεν μπορούν να συγκλίνουν σε μία άποψη για την ιστορική προσωπικότητα του δράστη.
Τρομοκράτης, ηρωικός αγωνιστής, επαναστάτης και θύμα
Στιγμιότυπο από τη σύλληψη του Γκαβρίλο Πρίντσιπ
Σκοπός της πράξης του Πρίντσιπ ήταν η απελευθέρωση της Βοσνίας
από την αυτοκρατορία των Αψβούργων και η ίδρυση ενός νοτιοσλαβικού
κράτους μαζί με τη Σερβία. Ο γερμανός ιστορικός και ειδικός σε θέματα
νοτιοανατολικής Ευρώπης, Χολμ Σούντχαουζεν, θεωρεί ανόητο το ερώτημα αν ο
σκοπός αγιάζει τα μέσα. «Κάποιος που στοχεύει στην ίδρυση ενός
νοτιοσλαβικού κράτους βλέπει το θέμα από μία εντελώς διαφορετική
προοπτική σε σχέση με κάποιον άλλο, ο οποίος δεν επιθυμεί ένα τέτοιο
γιουγκοσλαβικό ή μεγαλοσερβικό κράτος», εξηγεί ο γερμανός ιστορικός στη
DW.Ο Κρίστοφερ Κλαρκ, ιστορικός του Πανεπιστημίου Κέμπριτζ, επιχειρεί μία σχετικοποίηση. Όπως επισημαίνει στη DW, «αυτός που για κάποιους είναι τρομοκράτης είναι για κάποιους άλλους αγωνιστής για την ελευθερία. Ο Πρίντσιπ και οι συνεργοί του δεν ήθελαν να δολοφονήσουν αθώους ή να σκορπίσουν μαζικό τρόμο. Ήθελαν να δημιουργήσουν ένα κλίμα φόβου στην ελίτ της Δυαδικής Μοναρχίας, αλλά δεν ήταν τρομοκράτες με τη σημερινή έννοια».
Για τον Σέρβο συγγραφέα Βλαντιμίρ Κετσμάνοβιτς τα πράγματα είναι ξεκάθαρα: Όπως λέει στην DW, οι πυροβολισμοί του Πρίντσιπ είχαν ως σκοπό την ελευθερία και η πράξη του, καθώς και η αυτοθυσία που επέδειξε τον καθιστούν σαφώς ήρωα. Οι απόπειρες κατηγοριοποίησης του Πρίντσιπ ως τρομοκράτη ή ήρωα δεν βρίσκουν σύμφωνη τη δραματουργό Μπιλιάνα Σρεμπλιάνοβιτς. Το έργο της με τίτλο «Πρίντσιπ» ανέβηκε πριν από δύο εβδομάδες σε θεατρική σκηνή της Βιέννης. Η ίδια υπογραμμίζει στη DW ότι «ο Πρίντσιπ ήταν πάνω απ’ όλα επαναστάτης, ο οποίος ήθελε την απελευθέρωση της κατεχόμενης χώρας του. Ως εκ τούτου οι πυροβολισμοί στο Σεράγεβο ήταν μία επαναστατική πράξη, δυστυχώς βίαιη». Η Σρεμπλιάνοβιτς θεωρεί τον Πρίντσιπ εν μέρει και θύμα, καθώς χειραγωγήθηκε, όπως λέει, από τη σερβική παρακρατική οργάνωση "Μαύρη Χειρ" χωρίς να έχει συνειδητοποιήσει ότι στόχος της ήταν η δημιουργία της «Μεγάλης Σερβίας».
Η αλήθεια είναι σχετική
Η Σερβία τιμά τον Πρίντσιπ ως εθνικό ήρωα
37 ημέρες μετά τη δολοφονία του πριγκηπικού ζεύγους, ξέσπασε ο
Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Το τελεσίγραφο της Αυστροουγγαρίας προς τη Σερβία
είχε τόσο σκληρούς όρους, ώστε η έκρηξη του πολέμου φαινόταν
προδιαγεγραμμένη. Ο γερμανός αυτοκράτορας Γουλιέλμος Β’ υποσχέθηκε να
συνδράμει στρατιωτικά σε μία επίθεση εναντίον της Σερβίας. Λίγες ημέρες
αργότερα μπήκαν στον πόλεμο και οι δυνάμεις της Αντάντ, Ρωσία, Γαλλία
και Μ. Βρετανία, προωθώντας η καθεμία τα δικά της συμφέροντα. Ο
ιστορικός Κ. Κλαρκ θεωρεί «παράλογο και γελοίο» να θεωρήσει κανείς
υπεύθυνη τη Σερβία για το ξέσπασμα του πολέμου, ωστόσο διακρίνει στη
δολοφονία του Σεράγεβου κάτι περισσότερο από μία απλή πρόφαση. Όπως
εξηγεί, ο θάνατος του Αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου άλλαξε τότε τις
πολιτικές ισορροπίες στη Βιέννη, δίνοντας το πάνω χέρι στους θιασώτες
του πολέμου.Ο σέρβος συγγραφέας Κετσμάνοβιτς αντικρούει την παραπάνω άποψη ως απόπειρα ιστορικού ρεβιζιονισμού σε βάρος της Σερβίας και επισημαίνει: «Κατά τον Ψυχρό Πόλεμο η Γερμανία και η Αυστρία εμφανίζονταν ως σύμμαχοι των ΗΠΑ, της Μ. Βρετανίας και της Γαλλίας. Όλες αυτές οι χώρες προσπαθούν ακόμη να ‘μπαλώσουν’ τις ιστορικές τους αντιπαλότητες και αντιφάσεις. Αυτό γίνεται εύκολα μέσω μίας μικρής χώρας, ειδικά επειδή η Σερβία δυσφημίστηκε μετά το τέλος του πολέμου στη Γιουγκοσλαβία».
Διαφωτιστικά σε τέτοιου είδους συζητήσεις και διαφωνίες μοιάζουν τα λόγια του γερμανού φιλοσόφου και συγγραφέα Φρίντριχ φον Σλέγκελ: «Η αλήθεια δεν ανακαλύπτεται, αλλά παράγεται. Είναι σχετική».
Nemanja Rujević / Άρης Καλτιριμτζής
Υπεύθ. σύνταξης: Σταμάτης Ασημένιος
