Συγκεκριμένο
έγγραφο μας φανερώνει ότι μετά την Ανεξαρτησία, το 1960, οι βρετανικές
μυστικές υπηρεσίες συνεργάστηκαν με τον Πρόεδρο Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και
τον Αντιπρόεδρο κ. Φαζίλ Κουτσιούκ για την δημιουργία κυπριακής τέτοιας
υπηρεσίας.Σύμφωνα
με το έγγραφο, αξιωματούχος των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών είχε
συναντήσεις με Βρετανούς και Κύπριους ηγέτες πριν και μετά την
Ανεξαρτησία για να συζητήσει με αντιπροσώπους των Υπηρεσιών Ασφαλείας
το ρόλο τους, με το νέο Σύνταγμα, και να εξακριβώσει το είδος και
πρότυπο της οργανώσεως ασφάλειας που η ανεξάρτητη κυπριακή κυβέρνηση θα
δημιουργούσε και να ενημερώσει τους Κύπριους ηγέτες για τη βοήθεια που
μπορούσαν να εξασφαλίσουν από το Ηνωμένο Βασίλειο για θέματα ασφάλειας.
Θα απομάκρυνε τους μη κομμουνιστές από το ΑΚΕΛ
«Είχε
εξηγήσει στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τον Δρ. Κουτσιούκ το ρόλο των
Μυστικών Υπηρεσιών και ενεθάρρυνε τους Κύπριους ηγέτες να εισηγηθούν
συζητήσεις για συνεργασία σε τεχνικό επίπεδο. Η συνάντηση με τον
Αρχιεπίσκοπο Μακάριο ήταν πολύ εγκάρδια. Ο Αρχιεπίσκοπος είπε ότι το
ΑΚΕΛ δεν ήταν εξ΄ολοκλήρου κομμουνιστικό και ότι στόχευε (ο Μακάριος) να
καλυτερεύσει τις κοινωνικές συνθήκες και με αυτό το τρόπο να
απομακρύνει τους μη-κομμουνιστές από το ΑΚΕΛ. Ο Αρχιεπίσκοπος είχε
επίσης πει ότι, και μέχρι να δημιουργηθεί μια οργάνωση ασφάλειας, ο
ειδικός συντονιστής θα έπρεπε να είχε απευθείας επαφή μαζί του και τον
Υπ. Εσωτερικών, στον οποίο η οργάνωση ασφάλειας θα λογοδοτούσε. Ο Δρ.
Κουτσιούκ, όμως, είπε ότι η οργάνωση ασφάλειας θα έπρεπε να λογοδοτούσε
μόνο στον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο. Ο Βρετανός αξιωματούχος κ.
Κέλλαρ (που συζήτησε μαζί τους το θέμα) ήταν της γνώμης ότι η άποψη που
θα επικρατούσε ήταν η τουρκική, εφόσον έτσι θα αποφεύγονταν και οι
διαφωνίες μεταξύ της Αστυνομικής Δύναμης που ήταν υπεύθυνη για τις
πόλεις και της Χωροφυλακής που ήταν υπεύθυνη για τις αγροτικές
περιοχές», αναφέρει σε έκθεσή/αναφορά του προς τους ανώτερους του στο
Λονδίνο, ο αξιωματούχος Κέλλαρ
Εκπαίδευση Κυπρίων στην Αγγλία
Επιπλέον
η έκθεση μας ενημερώνει ότι έκανε εντύπωση στον κ. Κέλλαρ η επιθυμία
για βρετανική βοήθεια και συμβουλή σε προβλήματα ασφάλειας. Συμφωνήθηκε
όπως ένας μικρός αριθμός Κυπρίων γίνει δεκτός από τις Βρετανικές
Υπηρεσίες για εκπαίδευση στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Εν
τω μεταξύ, η νεο-συσταθείσα στις Κυρίαρχες Περιοχές, οργάνωση
Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών (Ιντελλιτζενς) είχε εγκατασταθεί αρκετά
καλά και οι διάφοροι αξιωματούχοι της αναλάβει τις ευθύνες τους. Το
γραφείο εκείνο της οργάνωσης θα αναλάμβανε και την αντικατασκοπεία στις
κυρίαρχες περιοχές. Παράλληλα ήταν κατανοητό ότι δεν θα υπήρχε ανάμιξη
σε θέματα ασφάλειας στις περιοχές της δημοκρατίας. Για όλες τις
διευθετήσεις για την εγκαθίδρυση οργάνωσης και Επιτροπής Μυστικών
Υπηρεσιών στις Κυρίαρχες Περιοχές (Establishment of Intelligence
Committee in the Sovereign Areas) ενημερώθηκε πλήρως και η Υπηρεσία
Κατασκοπείας Εξωτερικού ΜΙ6, όπως είναι γνωστή στο Λονδίνο.
Ο John Prendergast
Ο
Αρχηγός των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών στην Κύπρο (Chief of
Intelligence) John Prendergast και ο οποίος είχε μεταφερθεί από την
Κένυα στην Κύπρο το 1958, το 1960 με την Ανεξαρτησία μετατέθηκε στο
Χόνγκ Κόνγκ. Όμως, όταν οι Βρετανοί είδαν ότι υπήρχε η πιθανότητα να
επεκταθεί ο χρόνος ανακήρυξης της Δημοκρατίας προέβησαν σε διάφορες
έκτακτες διευθετήσεις ούτως ώστε να αντικατασταθεί ο κ. Prendergast με
τον συνάδελφό του κ. Harrison ή ακόμα να ανακληθεί ο Prendergast, και να
ανακληθούν και αξιωματούχοι του Σπέσιαλ Μπράντς που είχαν αναχωρήσει
ή να αντικατασταθούν για να διατηρηθούν οι υπηρεσίες αυτές σε πλήρη
λειτουργία, τις οποίες ξήλωναν ενόψει της ανακήρυξης της Δημοκρατίας,
καθ' όλη την διάρκεια της επεκταμένης μεταβατικής περιόδου.
Όπλα Γεωργιάδη και Παπαφώτη
Τηλεγράφημα
ημερ. 4 Φεβρουαρίου 1960 από τον Υπ. Αποικιών αναφέρεται στις ανησυχίες
του τελευταίου στο γεγονός ότι ο Μακάριος είχε υπό τον έλεγχό του τα
όπλα του Γεωργιάδη (εννοείται Αντώνη Γ.) όμως όχι εκείνα που
διατηρούσε ο Παπαφώτης (Φώτης) και ρωτούσε κατά πόσο τα σώματα ασφαλείας
ήσαν εις θέση να τα κατάσχουν αν χρειαζόταν, και ποια ήταν κατάσταση με
τα τουρκικά όπλα.
Ο Γλαύκος Κληρίδης
Οι
Βρετανοί υπολόγιζαν η ανακήρυξη να λάμβανε χώρα στις 19 Μαίου
1960, αλλά αυτό δεν έγινε κατορθωτό λόγω του ότι δεν είχε επιτευχθεί
συμφωνία στα εκκρεμή θέματα που απορρέανε από τις συμφωνίες Ζυρίχης και
Λονδίνου και συγκεκριμένα στο μέγεθος των βρετανικών κυρίαρχων βάσεων. Ο
Γλ. Κληρίδης είπε στον κυβερνήτη σερ Χιού Φούτ ότι, ο Ρωσσίδης και
άλλοι σύμβουλοι του Αρχιεπισκόπου είχαν πει στον τελευταίο ότι ακόμα
πίστευαν η βρετανική κυβέρνηση μπορούσε να πεισθεί να δεχθεί λιγότερο
έδαφος για κυρίαρχες περιοχές και το υπόλοιπο έδαφος κάτω από κάποιου
είδους εγγυημένων διευκολύνσεων. «Νομίζω ο Κληρίδης με πίστεψε όταν του
είπα ότι δεν υπήρχε περίπτωση για κάτι τέτοιο», αναφέρει σε τηλεγράφημά
του προς το Γραφείο Αποικιών ο κυβερνήτης στις 3 Φεβρουαρίου 1960.«Στο
θέμα της διοίκησης των Κυριάρχων περιοχών ο Κληρίδης εργάζεται πάνω σε
νέο έγγραφο που θα μου φέρει αύριο το απόγευμα ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος.
Του είπα (Κληρίδη) ότι στο θέμα αυτό δεν υπήρχε περίπτωση σημαντικών
αλλαγών αλλά ίσως να υπήρχε περιθώριο για διαφοροποίηση στη παρουσίαση.
Αναμένω το νέο έγγραφο να μην γίνει δεκτό παρόλο που ο Κληρίδης είναι
αρκετά λογικός στο χειρισμό του θέματος», πρόσθεσε ο Φουτ και συνέχισε
το τηλεγράφημα προς το Γρ. Αποικιών:
«Ο
Κληρίδης μετά άλλαξε γραμμή. Είπε ότι αν τα σύνορα των Κυριάρχων
Περιοχών που οι αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου χάραξαν πρέπει να γίνουν
δεκτά, σκέφτηκε ότι μπορούσε να επιτευχθεί συμφωνία και ο Αρχιεπίσκοπος
να υποστηρίξει τη θέση του εάν μπορούσε να υπάρχει κάποια μείωση των
βρετανικών απαιτήσεων σε σχέση με τις ασκήσεις και περιοχές ασκήσεων
εκτός των Κυρίαρχων Περιοχών. Επίσης σκέφτηκε ότι χρειάζονται και
κάποιες πρόνοιες για την ελεύθερη διακίνηση Κυπρίων από τους δρόμους
μέσα στις Κυρίαρχες Περιοχές, ειδικά να δίδεται πρόσβαση σε
περικυκλωμένα χωριά και τον Ηλεκτροπαραγωγό σταθμό Δεκέλειας. Σχετικά με
την οικονομική βοήθεια, πίστευε ότι ίσως να είναι αρκετό αν δεχθούμε
τις απαιτήσεις των Κυπρίων, και δηλώσουμε ότι συμφωνήθηκε ως θέμα
αρχής, ότι θα υπάρξει συνεχής βοήθεια (εννοείται οικονομική) μετά τα
πρώτα πέντε χρόνια σε σχέση με τις διευκολύνσεις που παραχωρεί η
Δημοκρατία δίχως να καθορίζονται ποσά. Ο Κληρίδης θα δει τον
Αρχιεπίσκοπο σήμερα το πρωί και αναμένω ότι ο Αρχιεπίσκοπος θα θελήσει
να συζητήσει αυτές τις ιδέες όταν θα έλθει να με δει το απόγευμα.»
Το
προαναφερθέν είναι μόνο ένα τηλεγράφημα σχετικά με το θέμα, που έτυχε
να βρεθεί στον εν λόγω φάκελο. Ολόκληρη η σειρά των δεκάδων φακέλων που
καλύπτουν λεπτομερώς τις διαπραγματεύσεις των εκκρεμών θεμάτων που
απόρρεαν από τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου, μεταξύ Βρετανού
υφυπουργού Τζούλιαν Άμερυ (γαμβρού του Μακμίλλαν) Γλαύκου Κληρίδη και
Δρ. Φαζίλ Κουτσιούκ, αυτοί έχουν αποδεσμευθεί το 1991. (Καλύφθηκαν
με ανταποκρίσεις της γράφουσας και στο βιβλίο «Η Κύπρος στο Σφυρί»
Φανούλας Αργυρού και Ανδρέα Παπακωνσταντίνου που εκδόθηκε στο Λονδίνο το
Μάιο του 1991 και αποτελεί την μοναδική μέχρι σήμερα βιβλιογραφία για
τις διαπραγματεύσεις των εκκρεμών θεμάτων που απόρρεαν από τις Συμφωνίες
Ζυρίχης και Λονδίνου, βασισμένη στα βρετανικά αποδεσμευμένα έγγραφα).
Φανούλα Αργυρού
