Η Ιερουσαλήμ είναι παντού. Όπου κι αν βρεθείς, με κάποιον τρόπο θα τη δεις μπροστά σου. Αυτή η αρχαία ιερή πόλη έχει τη δύναμη να παρεισφρέει στα πιο περίεργα ή ακόμα και βέβηλα μέρη. Θυμάμαι μια διαδρομή προς το Hustler Casino στο Λος Άντζελες. Οδηγούσα κι έτρωγα -καταβρόχθιζα- ένα τεράστιο μπέργκερ. Ανοίγοντας το ραδιόφωνο, έπεσα σε έναν τοπικό χριστιανικό σταθμό. Ο ιεροκήρυκας-πα-ραγωγός ανέλυε τις τελευταίες επεκτατικές πολιτικές του Ισραήλ και πώς αυτές σχετίζονται με τις Πράξεις των Αποστόλων. Ήταν μια μακροσκελής, παθιασμένη και σε βάθος ανάλυση. Για κάποιο λόγο η ανάλυσή του με έκανε να σκεφτώ το Μαργαριτάρι, αυτή τη θρησκευτική αλληγορία που γράφτηκε πριν από επτά αιώνες και είχε ως βασικό θέμα -τι άλλο;- την Ιερουσαλήμ.
Η Μέση Ανατολή ήταν ανέκαθεν το μέρος στο οποίο οι Αγγλοσάξονες αρέσκονταν να προβάλλουν τις φαντασιώσεις τους, άσχετα με το πόσο μακριά τους βρισκόταν και εντελώς άσχετα με το πόσο αμυδρή εικόνα είχαν για την εκεί πραγματικότητα. Σήμερα, πάντως, μετά το Ιράκ και το Αφγανιστάν η Αμερική και συνολικά η Δύση τείνουν να απαγκιστρωθούν από τη Μέση Ανατολή. Πνευματικά και στρατιωτικά. Η ευλογημένη στιγμή που δε θα ασχολούμαστε πλέον καθόλου με τη Μέση Ανατολή αρχίζει να διαφαίνεται στον ορίζοντα.
Γιατί, σοβαρά τώρα, τι άλλο μένει να συζητήσουμε; Τα ζητήματα που γέννησαν την εμμονή της Δύσης με την εν λόγω περιοχή είτε έχουν λυθεί είτε έχουν βαλτώσει ανεπανόρθωτα. Η Βόρεια Αμερική σε λίγο θα εξασφαλίσει την πολυπόθητη ενεργειακή της αυτονομία. Οι ελπίδες για ένα εύρωστο δημοκρατικό αραβικό κίνημα που θα διασφάλιζε τη σταθερότητα και την ανάπτυξη της περιοχής έχουν εξανεμιστεί. Οι παρεμβάσεις της Αμερικής σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο δεν έχουν ούτε κατά διάνοια περιορίσει τις τρομοκρατικές επιθέσεις, εντός και εκτός των συνόρων της.
Και γι΄ αυτούς που ακόμα αναρωτιούνται αν οι ΗΠΑ είναι διατεθειμένες να εμπλακούν σε ένα νέο πόλεμο στην ίδια περιοχή για αμιγώς ανθρωπιστικούς λόγους, η Συρία μπορεί να λειτουργήσει ως αδιάψευστη αρνητική απάντηση. Το Ισραήλ έχει ξεκαθαρίσει ότι -εφόσον κάτι τέτοιο καταστεί αναγκαίο- είναι σε θέση να αντιμετωπίσει μόνο του το πυρηνικό Ιράν. Και το Ισραήλ αυτά που λέει τα εννοεί, ειδικά αν αυτό που διακυβεύεται είναι η ίδια του η ύπαρξη. Για να ολοκληρώσουμε την αναφορά, αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει καμία ελπίδα ειρηνικής επίλυσης του Παλαιστινιακού, κατά συνέπεια δεν υπάρχει και κανένας πιεστικός λόγος για διαμεσολάβηση. Γιατί ασχολούμαστε, λοιπόν; Τι μας νοιάζει;
Η εμμονή των Αμερικανών, πάντως, συνεχίζει να κρατεί καλά. Κάποτε το Ισραήλ ήταν σημείο αναφοράς και τριβής στους κύκλους των πιστών και των θρησκόληπιων. Στη δεκαετία του ΄80 χρησιμοποιήθηκε ως αμφίσημο σύμβολο από τους θιασώτες της πολιτικής ορθότητας. Για την Αριστερά το να κρατάει αποστάσεις από το Ισραήλ είναι η πιο ανώδυνη αποστασιοποίηση από τα επικίνδυνα ζητήματα της «ιμπεριαλιστικής» εξωτερικής πολιτικής. Οι υποστηρικτές του Ισραήλ προέρχονται από διάφορες πνευματικές και πολιτικές δεξαμενές: Υπάρχουν οι φανατικοί που περιμένουν ή τρέμουν την Αποκάλυψη, αυτοί που αντιδρούν στη λογική του φιλελεύθερου ελιτισμού, αυτοί που απλώς θέλουν να παίρνουν το μέρος του ισχυρού. Το Ισραήλ έχει πολλούς εχθρούς. Και με τέτοιους φίλους...
Στο τελευταίο βιβλίο του, με τίτλο Η κρίση του σιωνισμού, ο συγγραφέας Πίτερ Μπέιναρτ υποστηρίζει ότι οι νεαροί Αμερικανοί Εβραίοι αποστασιοποιούνται από το Ισραήλ. Η εκτίμησή του μπορεί να έχει βάση ή να είναι και ολόσωστη, αλλά η αποστασιοποίησή τους αυτή δεν επηρεάζει καμία κατάσταση.Έτσι κι αλλιώς, οι Αμερικανοί ψηφοφόροι κάθε φορά που βρίσκονται μπροστά στην κάλπη καλούνται να διαλέξουν ανάμεσα σε ένα κόμμα που υποστηρίζει εμφανώς το Ισραήλ και ένα κόμμα που υποστηρίζει εξόφθαλμα το Ισραήλ. Η διχογνωμία σε ό,τι αφορά την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ σιη Μέση Ανατολή είναι ένα φάντασμα του πολιτικού παρελθόντος.
Στο
δικό του βιβλίο, με το (μεγάλο) τίτλο Ο Λόρενς στην Αραβία: Πόλεμος,
εξαπάτηση, ιμπεριαλιστική μωρία και η δημιουργία της σύγχρονης Μέσης
Ανατολής, ο Σκοτ Άντερσον περιγράφει με οδυνηρή ευστοχία το πώς οι
πολιτικές δομές της Μέσης Ανατολής θεμελιώθηκαν εξ ολοκλήρου πάνω σε
εκκεντρικές φαντασιώσεις. Σ΄ αυτές τις φαντασιώσεις μπορούμε να
συμπεριλάβουμε την εντελώς ανεύθυνη αυτοθεοποίηση του Λόρενς, όπως
βέβαια και τη χάραξη των συνόρων του Ιράκ από τη Γερτρούδη Μπελ. Η Μέση
Ανατολή ήταν πάντα ένα πιόνι στη μεγάλη σκακιέρα της κυριαρχίας.Έχει έρθει η ώρα, όμως, να αποχωρήσουμε απ΄ αυτό το παιχνίδι. Ο Τζον Κέρι θα περάσει το φετινό καλοκαίρι επιχειρώντας να κάνει αυτό που κάνουν οι Αμερικανοί πολιτικοί εδώ και 50 χρόνια χωρίς κανένα απολύτως αποτέλεσμα: θα προσπαθήσει να λύσει το «θέμα του Ισραήλ». Την άνοιξη ταξίδεψε τέσσερις φορές μέχρι εκεί. Καθεμία απ΄ αυτές τις φορές ήταν σε «ειδική αποστολή» και φιλοδοξούσε να εκμεταλλευτεί την «ιστορική ευκαιρία» για ειρήνη στην περιοχή. Ο πρόεδρος Ομπάμα κατά τη διάρκεια της πρώτης του προεκλογικής εκστρατείας έδωσε τον ορισμό της πολιτικής παράνοιας: να κάνεις ακριβώς το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά περιμένοντας ότι θα έχει διαφορετικό αποτέλεσμα. Η πολιτική της Αμερικής στη Μέση Ανατολή έχει ξεπεράσει προ πολλού τα σύνορα της παράνοιας. Η εμμονή μας έχει παρατραβήξει.
Οι δημοσιογράφοι, παρ΄ ότι έχουν το νόμιμο δικαίωμα να δημοσιοποιούν τις αυτοκτονίες που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή τους, συχνά αποφεύγουν να το κάνουν, μπας και περιορίσουν την περίφημη «επίδραση του Βέρθερου» - όσο περισσότερες αυτοκτονίες δημοσιοποιείς, τόσο περισσότεροι αυτοκτονούν το αμέσως επόμενο διάστημα. Η παγκόσμια εμμονή με το Ισραήλ και την Παλαιστίνη προκάλεσε κάτι αντίστοιχο. Οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι πιστεύουν ότι συμβολίζουν κάτι - κάτι που αφορά ολόκληρο τον κόσμο, κάτι που υπερβαίνει τα σύνορα της περιοχής τους και τα εφήμερα ή περιοδικά προβλήματά τους. Έχουν πειστεί ότι η ειρήνη θα επιβληθεί από κάποια μακρινή, ανεπηρέαστη και αμερόληπτη δύναμη. Οπότε, το σημαντικό γι΄ αυτούς είναι να κερδίσουν τις εντυπώσεις, να νικήσουν σ΄ αυτόν το συμβολικό πόλεμο. Αυτός ο πόλεμος, όμως, είναι φασματικός, αέρας κοπανιστός. Δε γίνεται να κερδηθεί. Και από τη στιγμή που δε γίνεται να κερδηθεί, δεν πρόκειται να τελειώσει ποτέ.
Η καθεστηκυία «σοφία» της εξωτερικής πολιτικής επιμένει ότι το Ισραήλ είναι το κλειδί, ότι μόλις λήξει η κρίση εκεί, θα βελτιωθεί θεαματικά η κατάσταση στο σύνολο του μουσουλμανικού κόσμου, ότι οι τρομοκράτες θα απολέσουν τη συμβολική ανάγκη της στρατολόγησης νέων τρομοκρατών. Το μόνο, όμως, που θα ικανοποιούσε τους τρομοκράτες είναι η εξαφάνιση του Ισραήλ. Όσο το Ισραήλ επιμένει να υπάρχει, ο συμβολισμός δεν πρόκειται να απαλειφθεί. Αυτό που μπορεί να συμβεί είναι να ατονήσει η δύναμή του. Αν οι Αμερικανοί πολιτικοί θέλουν όντως να εκμεταλλευτούν την ιστορική ευκαιρία που τους παρουσιάζεται σήμερα, πρέπει να σταματήσουν να επισκέπτονται το Ισραήλ. Ίσως έτσι σταματήσουν και όλοι οι υπόλοιποι να ασχολούνται με ένα θέμα που δεν έχει πια κανένα νόημα.
* Αναδημοσίευση από το περιοδικό Esquire Αύγουστος / Σεπτέμβριος 2013
