Η Αίγυπτος δοκιμάζει την ικανότητα της Ευρώπης να επηρεάσει τα γεγονότα στο νότιο μέρος της γειτονιάς της. Τον Ιανουάριο του 2011, οι διαδηλωτές στην πλατεία Ταχρίρ ανέτρεψαν τον πρόεδρο Mubarak, παρά τη χλιαρή υποστήριξη από τις δυτικές χώρες. Μετά την απομάκρυνση του Mubarak από την εξουσία, η ΕΕ υιοθέτησε μια νέα πολιτική που έχει ως βάση της την αρχή «more for more», δηλαδή όσο περισσότερες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις κάνει μια χώρα, τόσο περισσότερη βοήθεια μπορεί να περιμένει από την ΕΕ. Το Νοέμβριο του 2012, μετά τις εκλογές που οδήγησαν στη σύντομη προεδρία του Mohamed Morsi, η ΕΕ ανακοίνωσε ένα πακέτο επιχορηγήσεων και δανείων συνολικού ύψους περίπου 4,2 δισεκατομμυρίων ευρώ.
Την επόμενη εβδομάδα ο Πρόεδρος Morsi ανακοίνωσε την αυταρχική αρπαγή των συνταγματικών εξουσιών της Αιγύπτου. Όταν οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι διαμαρτυρήθηκαν για την παραβίαση των θρησκευτικών δικαιωμάτων, ή των δικαιωμάτων των γυναικών στην Αίγυπτο, οι αξιωματούχοι της Μουσουλμανικής Αδελφότητας απάντησαν επισημαίνοντας την αύξηση της ισλαμοφοβίας στην Ευρώπη. Τώρα, παρά τις έντονες αμερικανικές κι ευρωπαϊκές διπλωματικές πιέσεις, η προσωρινή κυβέρνηση έκανε τεράστια χρήση βίας για να διαλύσει τις καθιστικές διαμαρτυρίες υπέρ του Morsi, σκοτώνοντας περισσότερους από 800 ανθρώπους. Ακολούθησε ένας κύκλος βίας με δεκάδες αστυνομικούς και αξιωματικούς ασφαλείας να έχουν σκοτωθεί ως αντίποινα. Η Αίγυπτος βρίσκεται τώρα στο χείλος περαιτέρω βίαιων συγκρούσεων.
Οι διπλωματικές σχέσεις της Ευρώπης με την κυβέρνηση
Morsi ήταν προβληματικές, αλλά τα πράγματα δεν είναι ευκολότερα τώρα. Οι
φιλελεύθεροι και οι μετριοπαθείς στη σημερινή κυβέρνηση, εκείνοι που η
ΕΕ και η Ουάσιγκτον έβλεπαν ως συμμάχους, έχουν είτε αφομοιωθεί, είτε
υπερκεραστεί από τους σκληροπυρηνικούς. Ο πρωθυπουργός Hazem el-Beblawi,
ένας φιλελεύθερος οικονομολόγος, υποστήριξε την καταστολή των
καθιστικών διαμαρτυριών και άφησε να εννοηθεί πως η άδεια της
λειτουργίας της Μουσουλμανικής Αδελφότητας ως ένα πολιτικό κόμμα μπορεί
να ανακληθεί. Ένας άλλος μετριοπαθής και βασικός συνομιλητής της Δύσης, ο
Mohamef El Baradei, δεν έχει πλέον επιρροή μετά την παραίτησή του σε
ένδειξη διαμαρτυρίας για τη βία, αλλά αντιμετωπίζει ακόμα και κατηγορίες
για αυτή του την απόφαση. Εν τω μεταξύ, το Tamarod, ένα κίνημα
διαμαρτυρίας που φαίνεται να συμμερίζεται τις αξίες της Δύσης, γίνεται
όλο και πιο εθνικιστικό και ζήτησε το σκίσιμο της συνθήκης ειρήνης της
Αιγύπτου με το Ισραήλ, καθώς και να δοθεί ένα τέλος στην αμερικανική
στρατιωτική βοήθεια.
Μετά από τα βίαια γεγονότα της περασμένης εβδομάδας, η ΕΕ αποφάσισε να σταματήσει την πώληση όλων των «όπλων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο εσωτερικό». Στην πράξη, το μέτρο της ΕΕ είναι πιθανό να σταματήσει την εξαγωγή μικρών όπλων, πυρομαχικών κι ενδεχομένως, τεθωρακισμένων οχημάτων μεταφοράς προσωπικού. Ο στρατός και η αστυνομία είναι πάρα πολύ ισχυροί για να μπορέσει η απόφαση της ΕΕ να επηρεάσει την εσωτερική ισορροπία δυνάμεων. Κι αν ο αιγυπτιακός στρατός ξεμείνει από όπλα και σφαίρες, υπάρχουν πολλοί περισσότεροι προμηθευτές που μπορούν να αναπληρώσουν τα αποθέματά του. Δεδομένης της διάδοσης των όπλων από μέρη όπως η Λιβύη, το ίδιο ισχύει και για τους Ισλαμιστές. Κι έτσι, η απόφαση της ΕΕ θα κάνει ελάχιστα για να επαναφέρει τις δύο πλευρές στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Η κίνηση φαίνεται να είναι υπολογισμένη με τέτοιο τρόπο που να καταστεί σαφές ότι η Ευρώπη αποδοκιμάζει τη βία, αλλά όχι το νέο καθεστώς.
Αν ήθελε να κάνει μια ισχυρότερη επισήμανση, η ΕΕ θα μπορούσε να αναστείλει την αποστολή βοήθειας, να αποσύρει τους πρεσβευτές της, να κάνει ένα κοινό διάβημα στο αιγυπτιακό υπουργείο Εξωτερικών ή να επιβάλλει οικονομικές κυρώσεις για τα περιουσιακά στοιχεία και τις κινήσεις των ανώτερων κρατικών ή στρατιωτικών αξιωματούχων. Φυσικά, η ΕΕ εξακολουθεί να μπορεί να κάνει όλα αυτά, αλλά φαίνεται απρόθυμη να τεθεί εναντίον της αιγυπτιακής κυβέρνησης. Η Αίγυπτος είναι πολύ σημαντική για πολλά ευρωπαϊκά συμφέροντα: μιαν ασφαλή διώρυγα του Σουέζ, μια χρόνια ειρήνη των Αράβων με το Ισραήλ και την καταπολέμηση του μαχητικού σκέλους του Ισλάμ.
Πίσω από τις κλειστές πόρτες, οι υπηρεσίες ασφαλείας και πληροφοριών των ΗΠΑ και της Ευρώπης θα έχουν χαιρετίσει την αντικατάσταση του Morsi από το Στρατηγό Abdel Fattahal-Sisi. Η κυβέρνηση Morsi έκανε τα στραβά μάτια όταν η ανομία άνθισε στη χερσόνησο του Σινά. Ο στρατός έχει βομβαρδίσει τον αγωγό φυσικού αερίου προς το Ισραήλ και την Ιορδανία δεκατρείς φορές τα τελευταία δύο χρόνια. Η χερσόνησος έχει γίνει ένας αγωγός όπλων της Λιβύης προς τη Χαμάς και τις ανταρτικές ομάδες της Συρίας (οι μυστικές υπηρεσίες είναι ιδιαίτερα θορυβημένες για την εξάπλωση των φορητών εκτοξευτών πυραύλων που μπορούν να καταρρίψουν ελικόπτερα και αεροπλάνα). Στο Σινά γίνονται σχεδόν καθημερινά επιθέσεις κατά της αστυνομίας και του στρατού (στα μέσα του Αυγούστου, σκοτώθηκαν σε ενέδρα 24 αστυνομικοί). Παρά τους περιορισμούς στις εξαγωγές όπλων, οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ίσως να ελπίζουν ότι οι αιγυπτιακές δυνάμεις ασφαλείας έχουν αρκετά όπλα για να επιβάλουν εκ νέου τάξη στο Σινά.
Αλλά η ανατροπή του Morsi είναι απίθανο να φέρει την ειρήνη. Ο επικεφαλής της Αλ Κάιντα,Ayman al-Zawahiri, κάλεσε τους οπαδούς του να αντισταθούν στην προσωρινή κυβέρνηση στο Κάιρο. Η αιγυπτιακή οικονομία επιβιώνει με μηχανική υποστήριξη. Οι θρησκευτικές επιθέσεις εναντίον Χριστιανών Κοπτών και των εκκλησιών τους έχουν αυξηθεί. Η διώρυγα του Σουέζ, ένα θαλάσσιο σημείο ελέγχου από όπου διέρχεται περίπου το 8% του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου, είναι σε κίνδυνο. Αυτό τοποθετεί την Ευρώπη στη δυσάρεστη θέση να δίνει προτεραιότητα στα συμφέροντα της ασφαλείας της εις βάρος των φιλελευθέρων αξιών της, χωρίς να είναι σίγουρη ότι μπορεί να προστατεύσει οποιοδήποτε από τα δύο.
Η μεγαλύτερη ιστορία άσκησης επιρροής της Ευρώπης στην Αίγυπτο σχετίζεται με την μεταβαλλόμενη ισορροπία δυνάμεων στο νότιο τμήμα της γειτονίας της. Με την Αμερική να είναι απρόθυμη να εμπλακεί, οι Ευρωπαϊκές χώρες έχουν προσπαθήσει, με μικτή επιτυχία, να αναλάβουν ηγετικό ρόλο σε θέματα στη Λιβύη, το Μάλι και τη Συρία. Στην Αίγυπτο, η ΕΕ βρίσκει πλέον τον εαυτό της να ανταγωνίζεται τις χώρες του Κόλπου για την άσκηση επιρροής. Η Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που ενδιαφέρονται κυρίως για την εγχώρια υποστήριξη προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, χαιρέτισαν την επίθεση εναντίον της Αδελφότητας κι έχουν δώσει στη μεταβατική κυβέρνηση μια επιταγή αξίας 12 δισεκατομμυρίων δολαρίων, περίπου 9 δισεκατομμύρια Ευρώ. Συμπεραίνοντας ότι το Κάιρο, αν ήθελε, θα μπορούσε απλώς να αγνοήσει την Ευρώπη και να στηριχτεί στις χώρες του Κόλπου, η ΕΕ αποφάσισε να διατηρήσει τη βοήθειά και τις εμπορικές σχέσεις της ανέπαφες. Ποντάρει ότι με την κατακραυγή της βίας, την παύση των πωλήσεων όπλων, αλλά με τη διατήρηση των άλλων δεσμών, οι Βρυξέλλες μπορούν να κρατήσουν τις πόρτες στο Κάιρο ανοικτές.
Ένα θετικό για την ΕΕ στην Αιγυπτιακή κρίση είναι ότι τα κράτη μέλη επιτρέπουν στην CatherineAshton να συντονίσει την πολιτική της ΕΕ. Ήταν η πρώτη Ευρωπαία ηγέτης που επισκέφθηκε την Αίγυπτο μετά την πτώση του Mubarak και η μόνη ανώτερη ξένη αξιωματούχος που έχει επισκεφθεί τον Morsi μετά την κράτησή του. Αυτό της αποδίδει αξιοπιστία στην Ευρώπη και στην εν λόγω περιοχή. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα πρέπει να δώσουν εντολή στην Ashton και στον Ειδικό Εκπρόσωπο της ΕΕ στην περιοχή, Bernardino Leon, να συντονίσουν τις προσπάθειες με τα κράτη του Κόλπου και τις ΗΠΑ και να πλησιάσουν την προσωρινή κυβέρνηση για να συμβάλει στη δημιουργία ενός εθνικού πολιτικού διαλόγου.
Η επιρροή της Ευρώπης εξαρτάται επίσης από την ισχύ των αγορών της. Το πακέτο βοήθειας της Ευρώπης είναι λιγότερο από το μισό των οικονομικών υποσχέσεων των κρατών του Κόλπου, αλλά η Αίγυπτος χρειάζεται ξένες επενδύσεις και βαθύτερες εμπορικές σχέσεις και όχι μια γραμμή πίστωσης. Μόλις αποκατασταθεί η σταθερότητα, η ΕΕ θα πρέπει να είναι έτοιμη να βοηθήσει τη χώρα να αντιμετωπίσει τον φαύλο κύκλο της ανεργίας, τον πληθωρισμό, τη φυγή κεφαλαίων, την αύξηση των χρεών, τη μείωση των αποθεμάτων συναλλάγματος και την αύξηση του ελλείμματος του προϋπολογισμού (που βρίσκεται στο περίπου 12% του ΑΕΠ), με το περαιτέρω άνοιγμα των αγορών της στα αιγυπτιακά αγαθά. Με τον καιρό, η αιγυπτιακή κυβέρνηση θα πρέπει να μειώσει τις επιδοτήσεις στα καύσιμα και στο ψωμί, πράξεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν λαϊκή αναταραχή. Η ΕΕ έδωσε επίσης οικονομική βοήθεια στην Αίγυπτο, αξίας 5 εκατομμυρίων Ευρώ, η οποία εξαρτάται από την επιτυχή έκβαση των διαπραγματεύσεων του δανείου από το ΔΝΤ. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα πρέπει να συνεχίσουν να πιέζουν την προσωρινή κυβέρνηση να κλείσει μια συμφωνία, ακόμη κι αν το πολιτικό περιβάλλον δεν είναι ακόμα έτοιμο γι αυτό.
Ενώ η Αδελφότητα καταστέλλεται, ο στρατός είναι ο πιο
οργανωμένος πολιτικός θεσμός της χώρας. Υπό τις παρούσες συνθήκες, μια
προσφυγή στις κάλπες θα σημαίνει σχεδόν σίγουρα νίκη για τον υποψήφιο
του στρατού, ίσως τον ίδιο τον al-Sisi και θα εξοργίσει τους
υποστηρικτές της Αδελφότητας. Κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου στο Κάιρο
το Μάρτιο, ένας από τους ομιλητές, που κατέχει από τότε μια πολύ υψηλή
θέση στην κυβέρνηση, είπε ότι αν αποτύχει η κυβέρνησή Morsi, αυτό θα
σήμαινε τη χρεοκοπία του πολιτικού Ισλάμ στην Αίγυπτο. Τα λόγια του τώρα
ερμηνεύονται ως μια συνταγή πολιτικής. Η προσωρινή κυβέρνηση έχει
συλλάβει 75 ανώτερα μέλη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας,
συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του Morsi. Σύμφωνα με την ισχύουσα
εκλογική νομοθεσία, δεδομένων των ποινικών διώξεών τους, πολλοί από την
ηγεσία της Αδελφότητας δε θα είναι επιλέξιμοι για συμμετοχή στις
εκλογές. Με την εκκαθάριση της Αδελφότητας, ο Στρατηγός al-Sisi
προσπαθεί να σταματήσει τους αντιπάλους του από το να παίξουν ουσιαστικό
ρόλο στην πολιτική της Αιγύπτου.
Η ΕΕ έχει συμφέρον σε μια πλουραλιστική δημοκρατία, όχι στην στρατιωτική εξουσία που επικυρώνεται μέσω εκτάκτων εκλογών. Όσο δύσκολο και να είναι, για να δοθεί στα κόμματα της αντιπολίτευσης μια δίκαιη ευκαιρία, θα ήταν λογικό να συγκεντρωθούν όλα τα κόμματα (συμπεριλαμβανομένης και της Αδελφότητας) σε μια διαδικασία που τους επιτρέπει να καθορίσουν το χρονοδιάγραμμα των εκλογών. Το νεοσυσταθέν Ευρωπαϊκό Ταμείο για τη Δημοκρατία θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιήσει τους, ομολογουμένως, περιορισμένους πόρους του για την υποστήριξη ορισμένων από τα εκκολαπτόμενα πολιτικά κόμματα της Αιγύπτου.
Αν ο στρατός συνεχίσει να οδηγεί την Αδελφότητα στην παρανομία, όμως, είναι πιθανό να δημιουργήσει από μόνος του προβλήματα ασφαλείας. Αφού οι προοπτικές δημοκρατικής συμμετοχής είναι μηδαμινές για την Αδελφότητα, αυξάνεται η πιθανότητα οι υποστηρικτές της να καταφύγουν στη βία (όπως συνέβη στην Αλγερία το 1991, όταν ο στρατός επενέβη για να στερήσει από τους Ισλαμιστές την εκλογική τους νίκη, προκαλώντας εμφύλιο πόλεμο). Τα σκληροπυρηνικά μέλη της Αδελφότητας θα αποκτήσουν επιρροή καταδικάζοντας τις ΗΠΑ και την Ευρώπη ως αντι-ισλαμιστές και υποκριτές που παρέβλεψαν την ανατροπή μιας δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης. Η Αδελφότητα θα μπορούσε επίσης να ανακαλέσει την αρχική αποκήρυξη της βίας της. Το πολιτικό Ισλάμ στην Αίγυπτο θα γινόταν περισσότερο αντί-δυτικό και λιγότερο επιδεκτικό στις δημοκρατικές ιδέες, ανοίγοντας το δρόμο για την αύξηση του βίαιου εξτρεμισμού, συμπεριλαμβανομένου κατά των δυτικών συμφερόντων, σε μια περιοχή που είναι γεμάτη με συγκρούσεις. Τραγικά τότε, η πρόσβαση της Ευρώπης στους διαχειριστές της εξουσίας του Καΐρου θα γίνει ακόμη πιο σημαντική, ακόμη και όταν οι πολιτικές επιλογές της γίνονται πιο δυσάρεστες.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://www.cer.org.uk/insights/europes-struggle-influence-egypt
