Ο Ερντογάν εμφανίστηκε στην πολιτική με το πρόσημο της τιμιότητας και την επιτυχία του ως δήμαρχος Κωνσταντινουπόλεως. Εγινε έτσι αποδεκτός από την κεμαλική ελίτ που έβλεπε σ’ αυτόν έναν εγγυητή της ομαλότητας και της οικονομικής σταθερότητας. Εγινε ακόμα ο μόνος πολιτικός στη βραχεία κοινοβουλευτική ιστορία της Τουρκίας που κατάφερε να κερδίσει τρεις συνεχόμενες εκλογές με ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό λαϊκής ψήφου. Σήμερα βρίσκεται χωρίς ουσιαστικό αντίπαλο στο Κοινοβούλιο και φιλοδοξεί να μετατρέψει την Κοινοβουλευτική Δημοκρατία της χώρας του σε προεδρική. Η αναβάθμιση του αξιώματος του προέδρου θα του επέτρεπε να μεταπηδήσει στο αξίωμα αυτό ώστε να συνεχίσει την πολιτική του σταδιοδρομία που το ισχύον τουρκικό Σύνταγμα απειλεί να ανακόψει. Θα αποτελέσουν άραγε τα τελευταία γεγονότα εμπόδιο στα σχέδιά του;
Παρά τις αναφορές του σε «μέθυσους ηγέτες» με φανερό στόχο του τον πατέρα της νεότερης Τουρκίας, ο Ερντογάν δεν έχει ακόμα τολμήσει να μετατρέψει τη ρήξη με τους εξευρωπαϊσμένους Τούρκους σε ανοιχτή επίθεση κατά του Κεμάλ Ατατούρκ. Είναι όμως δυνατό να αλλάξει το Σύνταγμα χωρίς να αναμετρηθεί με το κοσμικό σύστημα που έχει ήδη υπονομεύσει; Κατά τα πρώτα χρόνια της πρωθυπουργίας του δοκίμασε τις αντοχές του βαθέος κράτους καταθέτοντας νομοσχέδιο που εξίσωνε τα θρησκευτικά σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (Ιμάμ Χατίπ) με τα κοσμικά κρατικά γυμνάσια και λύκεια. Η αντίδραση τότε των στρατιωτικών τον ανάγκασε να αποσύρει το νομοσχέδιο.
Οταν ξεμπέρδεψε με τους στρατιωτικούς του αντιπάλους και την ανταρσία της Εργκένεκον, επανέφερε και πέρασε το επίμαχο νομοσχέδιο. Αναμφίβολα εξαγόρασε την ανοχή των κεμαλιστών εφαρμόζοντας το σταθεροποιητικό πρόγραμμα του οικονομολόγου υπουργού Κεμάλ Ντερβίς ώστε οι ισχυροί παράγοντες της βιομηχανικής Τουρκίας να τον αναγνωρίσουν ως διάδοχο του Οζάλ. Ομως το δελτίο καιρού της οικονομίας δεν είναι πια τόσο αισιόδοξο. Ο ρυθμός της οικονομίας έπεσε ήδη από 8% το 2011 σε 2% το 2012. Η ανάπτυξη στηρίζεται υπερβολικά στον κατασκευαστικό τομέα ενώ η αγορά ακινήτων απειλεί να αποδειχθεί φούσκα που θα συμπαρασύρει την οικονομία. Οι επενδύσεις, εντόπιες και ξένες, στον τομέα αυτό είναι πιθανό να σημειώσουν εκροή έπειτα από παρατεταμένη ύφεση.
Τι θα επιλέξει ο άρχων του παιχνιδιού αν ο καιρός χαλάσει; Μια μετωπική σύγκρουση με το κοσμικό κράτος και την εκσυγχρονισμένη κοινωνία μπορεί να μεταμορφωθεί σε ιερό εμφύλιο (τζιχάντ) που θα καταστήσει την Τουρκία ανεπιθύμητο σύμμαχο της Δύσης και θα τη βυθίσει περισσότερο στους θρησκευτικούς καβγάδες του μουσουλμανικού κόσμου. Το μεγαλύτερο χαρτί του Ερντογάν είναι αυτόν τον καιρό η επανασυγκόλληση της χώρας του με την αποκατάσταση των Κούρδων ως Σούνι αδελφών στη μουσουλμανική Τουρκία. Η συνεργασία του Ερντογάν με τον έγκλειστο Κούρδο ηγέτη Οτσαλάν θα αποφέρει στον πρώτο τις 26 ψήφους των Κούρδων στην τουρκική Βουλή, που ίσως του επιτρέψουν τη συνταγματική μεταρρύθμιση, και στον δεύτερο την κουρδική αυτονομία ως αφετηρία ενός μελλοντικού ενιαίου Κουρδιστάν. Πώς θα αντιμετωπίσουν οι κοσμικοί εθνικιστές κεμαλιστές τη χαλάρωση και παράδοση του ενιαίου τουρκικού κράτους χάρη σ’ ένα ξένο σώμα προς την Τουρκία του Ατατούρκ;
Οι Κούρδοι της Συρίας, με τη σχετική αυτονομία που τους επέτρεψε ο Ασαντ, δεν απέβλεπαν ώς τώρα στην ανατροπή του. Διαρκούντος του εμφυλίου όμως, οργάνωσαν τις μεθορίους των κουρδικών περιοχών ώστε, σε περίπτωση κατακερματισμού της Συρίας, να αποκτήσουν δικό τους κράτος. Οι γειτονικοί τους Κούρδοι του Ιράκ έχουν ήδη προχωρήσει στην αυτονόμησή τους από τη σιιτική κυβέρνηση της χώρας. Πώς θα πολιτευτεί ο Ερντογάν με όλα αυτά τα διλήμματα στην ατζέντα του;
Το κουτί της Πανδώρας άνοιξε στην Τουρκία, αλλά η ελπίδα εμφανίζεται πάντοτε τελευταία.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.
