Ο Surkov είχε μια εκπληκτική καριέρα που δημιούργησε κι εξέθεσε πολλά παράδοξα στη ρωσική πολιτική. Για παράδειγμα, αξίζει να σημειωθεί ότι τα πρωτοσέλιδα των ρωσικών, καθώς και ορισμένων δυτικών εφημερίδων συζητούν την παραίτηση ενός ανθρώπου για τον οποίο οι απλοί Ρώσοι δεν έχουν ακούσει σχεδόν ποτέ. Το Levada Center, εταιρεία δημοσκοπήσεων, τόνισε ότι σε πρόσφατη δημοσκόπηση, όχι το 0%, αλλά στην πραγματικότητα ουδείς ανέφερε τονSurkov όταν ρωτήθηκε για τους πλέον σημαίνοντες πολιτικούς. Προφανώς, ο πληθυσμός δεν γνωρίζει τον «Γκρι Καρδινάλιο» που έχει, σε κάποιο βαθμό, δημιουργήσει και για μεγάλο χρονικό διάστημα χειριστεί επιδέξια το πολιτικό σύστημα στο οποίο έζησαν οι Ρώσοι για περισσότερο από μια δεκαετία.
Η ουσία του συστήματος ήταν απλή: Ο στόχος ήταν η χειραγώγηση του πολιτικού τοπίου, της κάλυψης από τα ΜΜΕ και ως εκ τούτου, της κοινής γνώμης με τρόπους που επέτρεπαν στους κυβερνώντες να πάρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα από εκλογές που ήταν σε μεγάλο βαθμό ελεύθερες και δίκαιες. Παρά τη σχεδόν μυθική θέση που έχει αποκτήσει ο Surkov, ο ίδιος δεν δημιούργησε αυτό το σύστημα μόνος του, αλλά ούτε και αυτό γεννήθηκε μέσα σε μια μέρα.
Οι πρώτες προσπάθειες χειραγώγησης των εκλογών είχαν ήδη γίνει στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Η επανεκλογή του Boris Yeltsin το 1996 ανέβασε τα πράγματα σε νέο επίπεδο, αλλά η πραγματική επανάσταση συνέβη κατά την περίοδο 1999-2000, όταν το Κρεμλίνο κατάφερε όχι μόνο να εξασφαλίσει την νίκη του τυχαίως σχηματισθέντος κόμματος της Ενότητας στις βουλευτικές εκλογές, αλλά κατάφερε επίσης μια μετάβαση εξουσίας από τον Yeltsin στον Putin. Πράγματι, το σύστημα είχε πολλές μαίες. O Boris Berezovsky είναι άλλο ένα τέτοιο παράδειγμα (Σε άλλη μια συμβολική σύμπτωση η κηδεία του Berezovsky συνέπεσε την ίδια ημέρα με την παραίτηση του Surkov). Αλλά ενώ άλλες βασικές προσωπικότητες εξαφανίστηκαν, ο Surkov παρέμεινε επικεφαλής της Ρωσικής πολιτικής.
Πώς δούλευε αυτή η «ελεγχόμενη δημοκρατία» στην πράξη; Χωρίς να προσπαθεί να προσφέρει μια διεξοδική ανάλυση, κάποιος μπορεί εύκολα να δείξει τουλάχιστον μερικούς πυλώνες που καθιστούσαν την ύπαρξη της «ελεγχόμενης δημοκρατίας» δυνατή: τις υψηλές τιμές του πετρελαίου και τη συνακόλουθη οικονομική ανάπτυξη, η οποία, για τουλάχιστον μια δεκαετία, εγγυήθηκε μια σταθερή βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, η γενική εξάντληση των ανθρώπων από τις βρώμικες πολιτικές μάχες (σε συνδυασμό με την οικονομική δυσπραγία) της δεκαετίας του 1990, τα ελεγχόμενα από το κράτος κανάλια της τηλεόρασης, το γνήσιο χάρισμα του Putin και η ικανότητά του να δημιουργεί ελπίδες, συχνά πολύ αντιφατικές, σε διαφορετικές ομάδες της κοινωνίας. Και μετά υπήρχε και η πολιτική ιδιοφυΐα του Surkov.
Σε γενικές γραμμές, o Surkov ήταν υπεύθυνος για τη χειραγώγηση του πολιτικού τοπίου. Ήταν αυτός που δημιουργούσε κι αν χρειαζόταν, κατέστρεφε πολιτικά κόμματα. Αποφάσιζε ποιός θα μπει στο κοινοβούλιο και με τί ποσοστό! Επίσης, αποφάσιζε το ποιός δεν επρόκειτο να επιστρέψει στο κοινοβούλιο. Ως αντίδραση, κάποιοι φιλελεύθεροι ψηφοφόροι στη Ρωσία κατέφυγαν στην ψήφο υπέρ των Κομμουνιστών, επειδή το κόμμα του Vladimir Ulyanov ήταν σίγουρα πιο γνήσιο κι ενδεχομένως, πιο δημοκρατικό από τα κόμματα που δημιουργήθηκαν από τον Vladislav Surkov. Αλλά την πλειοψηφία του πληθυσμού δεν την ένοιαζε. Γνώριζαν σίγουρα ότι το σύστημα χειραγωγείται, αλλά αυτό φαινόταν να είναι απλά ένα μέρος της πολιτικής, μέρος του να «είναι στην εξουσία» οι ηγέτες.
Ήταν επίσης ένας τύπος συστήματος «Wag-the-dog». Κατά καιρούς, οι επικεφαλής των κεντρικών τηλεοπτικών καναλιών έκαναν τακτικές εβδομαδιαίες επισκέψεις στο Κρεμλίνο και συζητούσαν την πολιτική και την κάλυψη από τα ΜΜΕ με τον Surkov και τους συνεργάτες του. Ως αποτέλεσμα, τα ΜΜΕ δεν ανέφεραν μόνο τις πολιτικές αποφάσεις με τη «σωστή» πολιτική τροπή, αλλά μερικές φορές ελήφθησαν πολιτικές αποφάσεις μόνο και μόνο επειδή κάτι θα φαίνονται καλά στα ΜΜΕ ή και ακόμη έδενε με την όλη πολιτική ρητορική εκείνη τη χρονική στιγμή.
Αυτό το είδος της χειραγώγησης απαιτεί καλή γνώση κι ένα παράξενο ένστικτο στην ανίχνευση της διάθεσης του κοινού και όντως, οι Surkov και Συνεργάτες φάνηκε να έχουν τελειοποιήσει την ικανότητα αυτή. Παρόλα αυτά, δεν ήταν άψογοι. Η πρώτη φορά που οι spindoctors έκαναν λάθος συνέβη στις αρχές του 2005, όταν οι διαμαρτυρίες των συνταξιούχων στη Μόσχα ερμηνεύτηκαν ως η αρχή μιας εμπνευσμένης από τη Δύση «χρωματικής-επανάστασης» , ενώ ήταν σαφές σε όλους τους αναλυτές ότι εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχαν προϋποθέσεις για την οποιαδήποτε πολιτική διαμαρτυρία, πόσο μάλλον για επανάσταση. Αλλά το καθεστώς δεν ηρέμησε πριν δημιουργήσει τα συντόμως διαβόητα κινήματα της νεολαίας, σχεδιασμένα να είναι η αντιεπαναστατική εμπροσθοφυλακή του Κρεμλίνου.
Η δεύτερη εσφαλμένη ερμηνεία οδήγησε σε μικρότερη απ’ όσο έπρεπε και όχι υπερβολική αντίδραση: κατά τα τέλη του 2010 και τις αρχές του 2011, οι δυνάμεις απέτυχαν να εντοπίσουν τη συσσώρευση των μικρών και μη συνδεδεμένων μεταξύ τους, αλλά σημαντικών ενδείξεων δυσαρέσκειας. Υποτίμησαν την επιθυμία του λαού για «μια ελεγχόμενη αλλαγή», κάτι που ήταν παρόν στη ρητορική του Προέδρου Medvedev, αν όχι στις πολιτικές του. Η ξαφνική ανακοίνωση της απόλυσης του Medvedev και της επιστροφής του Putin, χωρίς τη συνοδεία τουλάχιστον μιας πρωτόγονης πολιτικής συνομωσίας προκειμένου να της δοθεί κάποιο πλαίσιο και μια προσποίηση της ηθικής και όχι μόνο νομικής νομιμοποίησης, ελήφθη από το λαό σαν μια πνευματική προσβολή και προκάλεσε τις διαμαρτυρίες που ακολούθησαν.
Για να είμαστε δίκαιοι, όταν άρχισαν οι διαδηλώσεις, ο Surkov αμέσως κατάλαβε τί συνέβαινε: «Το σύστημα έχει ήδη αλλάξει», παραδέχθηκε σε μία από τις σπάνιες συνεντεύξεις του: «οι τεκτονικές δομές της κοινωνίας έχουν αρχίσει να κινούνται και ο κοινωνικός ιστός έχει αποκτήσει νέα υφή». Υποστήριξε την απελευθέρωση του συστήματος, επισημαίνοντας ότι, αν και σε στιγμές έντασης το φυσικό ένστικτο του καθεστώτος είναι να ασκήσει περισσότερο έλεγχο, η βιώσιμη σταθερότητα μπορεί να επιτευχθεί με τη χαλάρωση των περιορισμών προκειμένου να ξεθυμάνουν τα πνεύματα.
Είναι δύσκολο να πει κανείς αν θα πετύχαινε η συνταγή Surkov. Θα μπορούσε επίσης η «ελεγχόμενη δημοκρατία» να είχε εξαντληθεί και η όποια απελευθέρωση να συνέβαλε στην ταχύτερη κατάρρευσή της. Εν τέλει, αυτό ακριβώς συνέβη στη Σοβιετική Ένωση: η απελευθέρωση που είχε ως στόχο την ενίσχυση του συστήματος επέφερε τελικά την κατάρρευσή του. Και ο Putin τα έχει μάθει αυτά τα μαθήματα. Σε κάθε περίπτωση, ουδείς άκουσε τον Surkov. Ο Putin δεν είχε καν προσπαθήσει να ικανοποιήσει τους αστούς διανοουμένους οι οποίοι, για τον Surkov, εξακολουθούσαν να είναι κύριο συστατικό της κοινωνίας και να αποτελούν το θεμέλιο για την όποια πρόοδο. Αντί αυτού, το σύστημα επέλεξε την ακαμψία και την καταστολή, αν και όχι (ακόμα;) στις ακραίες εκδόσεις τους.
Η τελική ειρωνεία είναι ότι ο Surkov, που είναι τόσο μισητός από τους Ρώσους φιλελεύθερους για τη δημιουργία ενός ανέντιμου αντιδημοκρατικού συστήματος, εκδιώχθηκε ως κάποιος υπερβολικά φιλελεύθερος για τα γούστα των δυνάμεων στην εξουσία. Προφανώς, δεν είναι μόνο οι επαναστάσεις που τρώνε τα παιδιά τους. Το ίδιο κάνει και η σταθερότητα, τουλάχιστον η «διαχειριζόμενη».
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://ecfr.eu/blog/entry/surkov_follows_the_system_he_created
