Για το ρόλο των δημοσιων
βιβλιοθηκών, που μαζί με τη δημόσια εκπαίδευση αποτελούν ακρογωνιαίους
λίθους και στυλοβάτες της Δημοκρατίας μιλά ο Χρίστος Στεργ. Μπελλές,
πρόεδρος του εφορευτικού συμβουλίου της ιστορική βιβλιοθήκης της Χίου
«Αδ. Κοραή»
Στην πατρίδα μας έχουμε μία από τις
πλουσιότερες, αρχαιότερες και ιστορικές Βιβλιοθήκες της Ευρώπης. Ετος
ίδρυσής της, το 1792. Είναι η Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη της
Χίου «Κοραής».
Ο πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου, Χρίστος Στεργ. Μπελλές, μας ξεναγεί στο θησαυρό αυτό και μοιράζεται μαζί μας την αγωνία του για την παιδεία, τον πολιτισμό, τον άνθρωπο.
* Υπάρχει, αλήθεια, σήμερα ρόλος για τις Δημόσιες Βιβλιοθήκες, μέσα στο μοναχικό ηλεκτρονικό μας κόσμο;
- Στις αναπτυγμένες κοινωνίες, οι Δημόσιες Βιβλιοθήκες αποτελούν, μαζί με τη δημόσια εκπαίδευση, τους ακρογωνιαίους λίθους και στυλοβάτες της δημοκρατίας. Οσοι λένε πως σε μια διαδικτυακή εποχή δεν χρειάζονται Βιβλιοθήκες, κάνουν λάθος. Ο ρεαλισμός των αριθμών, των στατιστικών στοιχείων τούς διαψεύδει. Σήμερα, χάριν παραδείγματος, το 80% των Αμερικανών εφήβων έχουν κάρτα Βιβλιοθήκης. Πώς όμως και εμείς, εδώ στην πατρίδα μας -την κοιτίδα πνεύματος και πολιτισμού-, θα πετύχουμε τα παραπάνω ποσοστά; Η απάντηση είναι μία και μοναδική. Δεν επιδέχεται παραφράσεις και παρερμηνείες.
Μια Βιβλιοθήκη υπηρετεί το σκοπό της, την αποστολή της, όταν παράγει έργο, παρέχει υπηρεσίες, εξυπηρετεί το κοινό, αφυπνίζει την κοινωνία και προπαντός τους νέους. Είναι αυτό που ονομάζουμε στροφή και σύνδεση της Βιβλιοθήκης με την κοινωνία σε τοπικά, εθνικά και διεθνή πλαίσια. Η Βιβλιοθήκη δεν μπορεί να αποτελεί μουσειακό χώρο, ένα επιβλητικό, μουντό, ελιτίστικο μουσείο-μπαρόκ. Πρέπει να έχει ανοιχτές τις πόρτες της στην κοινωνία, να είναι ανοιχτή σε νέες ιδέες. Χρειαζόμαστε, όσο ποτέ άλλοτε, τη σωματική και ψυχική επαφή. Ο ηλεκτρονικός κόσμος μας, όπως σωστά επισημάνατε, είναι πολύ μοναχικός. Σ' αυτά τα πλαίσια στόχων, αξιών και οραμάτων δρα και προγραμματίζει το νέο Εφορευτικό Συμβούλιο αμέσως μόλις ανέλαβε καθήκοντα προ οκταμήνου. Τα μέχρι τώρα έργα μας αποδεικνύουν των λόγων μας το αληθές.
* Εχετε πρότυπό σας άλλες Βιβλιοθήκες άλλων χωρών, ή αυτοσχεδιάζετε με γνώμονα την αγάπη σας γι' αυτό που κάνετε;
- Η αγάπη αποτελεί, πάντοτε, sine qua non παράμετρο επιτυχίας. Είναι αμαρτία να λειτουργείς χωρίς αγάπη στον έρωτα, τη δουλειά, τη ζωή την ίδια, υποστηρίζει ο μεγάλος, χαλκέντερος δάσκαλος, ο Μανώλης Κριαράς. Εχω, όμως, ταξιδέψει παράλληλα σε πολλές χώρες και έχω εγκύψει και εντρυφήσει με ιδιαίτερο ζήλο στη μελέτη του εκπαιδευτικού γίγνεσθαί τους, καθώς κι εκείνου των Βιβλιοθηκών. Η Φινλανδία, για παράδειγμα, πρωταγωνιστεί διεθνώς σ' αυτά. Οι Βιβλιοθήκες της Ρώμης, του Παρισιού καταυγάζουν. Η ώσμωση, πιστεύω, του αποστάγματος των γνώσεων αυτών, μαζί με την ουσία των αντικειμενικών συνθηκών και των ιδιαιτεροτήτων της πατρίδας μας, πιστεύω να δώσει το ευκταίο αποτέλεσμα και στα καθ' ημάς.
* Στους καιρούς της κρίσης, υπάρχουν χρήματα για βιβλία; Πού θα βρείτε τα χρήματα για την ευόδωση των στόχων σας;
- Περιμένετε να σας πω «λεφτά υπάρχουν» (γέλια...), όμως δεν θα το πω. Θα πω, όμως, κάτι που το πιστεύω ακράδαντα. Δεν είναι πάντα τα χρήματα που λείπουν. Είναι, κύρια, η αγάπη, οι ιδέες, τα οράματα, το πείσμα, η θέληση, η προσπάθεια, η δουλειά γι' αυτό που κάνουμε. Είναι η ίδια η πολιτική που κι εδώ -στον ιερό χώρο των Βιβλιοθηκών- τυγχάνει ελλειμματική. Τούτα τα τεμένη της Ιστορίας, της παράδοσης και του πολιτισμού θα μπορούσαν ν' αποτελέσουν απαύγασμα πολιτικής και πνευματικής σύνθεσης, πολιτικό και πνευματικό στοίχημα, όπως γίνεται στην αλλοδαπή.
* Από ποιες, λοιπόν, πηγές και δραστηριότητες θα μπορέσει να αποκτήσει το Ιδρυμα πόρους που θα το καταστήσουν οικονομικά αυτοδύναμο;
- Επιγραμματικά και ενδεικτικά αναφέρω: Χρηματοδότηση από εν γένει προγράμματα της Ε.Ε. ή διεθνών οργανισμών, υπό τον όρο τήρησης των αναγκαίων προϋποθέσεων (ήδη επεξεργαζόμαστε 38 δράσεις που θα ενταχθούν σε ποικιλώνυμα ευρωπαϊκά προγράμματα). Χορηγίες, δωρεές, κληρονομιές και κάθε άλλου είδους προσφορές φυσικών ή νομικών προσώπων. Εσοδα από την πώληση πιστών αντιγράφων σημαντικών χειρογράφων κ.λπ. Λοιπά έσοδα από συναφείς με το σκοπό του Πολιτιστικού Κέντρου δράσεις. Εσοδα από το «Πνευματικό Καφενείο» (Καφέ) της Βιβλιοθήκης.
Επίσης έσοδα από το χώρο πολλαπλών χρήσεων που δημιουργούμε, με αμφιθέατρο, θέατρο και κινηματογράφο, με τον τελευταίο να εξυπηρετεί το πρωί εκπαιδευτικές ανάγκες και το βράδυ να μεταλλάσσεται σε κινηματογράφο της πόλης, με έργα που μπορεί να υποστηρίξει η Βιβλιοθήκη. Εσοδα από δίδακτρα των ποικιλώνυμων Σχολών και Συνεδρίων. Εσοδα από πωλήσεις βιβλίων, αντιγράφων βιβλίων και λοιπών εντύπων, εκδόσεως της Βιβλιοθήκης και άλλων παρεμφερών αντικειμένων, που αφορούν την παράδοση, την Ιστορία, τον πολιτισμό. Εσοδα από τη σπουδαία και μονάκριβη ψηφιοποιημένη ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης. Εσοδα από τις μεταφράσεις ειδικών, χιλιάκριβων βιβλίων και λοιπών γραπτών ειδήσεων. Εσοδα, τέλος, από οποιαδήποτε άλλη πηγή που θα ακουμπάει το πνεύμα της Βιβλιοθήκης.
* Πώς οραματίζεστε το μέλλον της Βιβλιοθήκης;
- Οραματίζομαι, εν προκειμένω, ένα παγκόσμιο πολιτιστικό και ερευνητικό κέντρο της Βιβλιοθήκης Χίου «Κοραής», όπου η κεντρική αφήγησή του θα ασπάζεται τις πανανθρώπινες, διαχρονικές ιδέες του Κοραή, αυτές της Παιδείας, της ηθικής, της ανεξαρτησίας, της ελευθερίας. Ιδέες που θα σεργιανίζουν στις γειτονιές του κόσμου χέρι χέρι με εκείνες της ανθρωπιστικής, κλασικής Παιδείας, της γλώσσας, της παράδοσης, της Ιστορίας, του πολιτισμού, αυτό που διαφορετικά και επιγραμματικά ονομάζουμε «προγόνους».
* Η επίσημη πολιτεία, το κράτος, συμβάλλει με επαρκή τρόπο στη συνέχιση του έργου των Δημόσιων Βιβλιοθηκών, αλλά και της Βιβλιοθήκης «Κοραής»;
- Οι Δημόσιες Βιβλιοθήκες αποτελούν ΝΠΔΔ και υπάγονται στο υπουργείο Παιδείας. Σήμερα, σε τούτο το υπουργείο, φαίνεται να έχει άλλη αντιμετώπιση. Ο υπουργός, Κ. Αρβανιτόπουλος, είναι άνθρωπος με βαθιά μόρφωση, παιδεία και γνώση του εκπαιδευτικού συστήματος και προβλήματος. Αντίθετα, στις μέρες τής κ. Διαμαντοπούλου δόθηκε η χαριστική βολή -πέραν των άλλων- και στον ακρογωνιαίο κοινωνικό και εκπαιδευτικό θεσμό των Βιβλιοθηκών. Η παρακμή τους, στα πλαίσια ασυμβατότητας λόγων-έργων, υπήρξε πρωτόγνωρη, ολέθρια.
* Συνεχώς εστιάζετε εμφαντικά στον προσανατολισμό της Παιδείας στον άνθρωπο, τις ανθρωπιστικές σπουδές. Μας εξηγείτε;
- Βιώνουμε κρίση γενική, που αφορά και Παιδεία και άνθρωπο. Πολιτεία και πολιτικοί ευαγγελίζονται τη σύνδεση της εκπαίδευσης με τον παγκοσμιοποιημένο Μολώχ της αγοράς, σαν μόνη σωτηρία. Μιλούν, προφανώς, για τη δημιουργία ευπώλητων πολιτών. Εμείς δεν προσβλέπουμε στη μονομερή σύνδεση του σχολείου, των σπουδών, με την αγορά εργασίας. Θα θέλαμε να οιακίσουμε, παράλληλα, τον προσανατολισμό τους και προς τις ανθρωπιστικές σπουδές, τον άνθρωπο, την Παιδεία.
Η γειτονική Τουρκία, χάριν παραδείγματος, «διδάσκει» Αριστοτέλη και Θουκυδίδη. Στα καθ' ημάς τούτοι οι πρόγονοι θεωρούνται έωλοι κι ανωφελείς. Στα καλύτερα πανεπιστήμια του πλανήτη, στα προπτυχιακά προγράμματα, το ποσοστό των υποχρεωτικών μαθημάτων ανθρωπιστικής παιδείας φτάνει και το 22% του συνόλου των μαθημάτων (κορυφαίο το πολυτεχνείο του ΜΙΤ). Το ποσοστό αυτό ανεβαίνει και στο 30%, στα κατ' επιλογήν αντίστοιχα μαθήματα. Στο δικό μας ΕΜΠ το ποσοστό εγγίζει μόλις το 1,5% κι ας εδρεύει στη γενέτειρα των ανθρωπιστικών σπουδών.
* Γίνεστε πιο σαφής;
- Εχετε φανταστεί, αν ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης είχαν γεννηθεί στην Αγγλία, πόσες Ακαδημίες Πλάτωνα και πόσα Λύκεια Αριστοτέλη θα είχαν ιδρυθεί; Μπορείτε να αναλογιστείτε πόσους συνεδριακούς επισκέπτες θα είχαν ετήσια, με ό,τι τούτο συνεπάγεται για τον τόπο; Δεν έχουμε, δυστυχώς, επενδύσει στο μεγαλύτερο διεθνώς συγκριτικό μας πλεονέκτημα: τον πολιτισμό και την Ιστορία. Θα μου επιτρέψετε να σας υπενθυμίσω τις επισημάνσεις-προτροπές του Γάλλου προέδρου, Φρανσουά Μιτεράν, στον Ανδρέα Παπανδρέου: «Αν ήμουν πρωθυπουργός της Ελλάδας, δεν θα έκανα τίποτε που να μην περνά μέσα απ' τον Πολιτισμό». Θα το κάνουμε, λοιπόν, εμείς με τη Βιβλιοθήκη «Κοραής». Θα καταυγάσουμε με την Ιστορία, τον πολιτισμό.
* Ακούγεστε σχεδόν ουτοπικός ή σας παρασύρει το πάθος;
- Μη βιαστείτε να με χαρακτηρίσετε, να με κρίνετε. Καταλάβετέ με. Ο μεγαλύτερος ρεαλισμός, στο ερεβώδες σήμερα, είναι τούτος ο ρομαντισμός, αφού η ουτοπία δεν είναι το μη πραγματοποιήσιμο, αλλά ό,τι δεν έχει, ακόμα, πραγματοποιηθεί. Είναι αυτή που μας κρατά ακόμα ζωντανούς, διατηρεί αναμμένη τη σπίθα της ελπίδας για ένα καλύτερο αύριο, δίνει παράλληλα μια ζείδωρη αιτιολογία και δικαιολογία στην Υπαρξη.
* Κάντε εσείς τον επίλογο.
- Η κρίση είναι λέξη ελληνική. Σημαίνει απόφαση. Σε τούτη την ολική κρίση -οικονομική, θεσμική, κοινωνική- οι παράμετροι Παιδεία, Ιστορία, παράδοση, πολιτισμός συνιστούν κραυγαλέο έλλειμμα και ζητούμενο. Ας αδράξουμε, λοιπόν, την ευκαιρία για μια πραγματική επανάσταση στους παραπάνω τομείς. Σε τούτη την «επανάσταση» η Βιβλιοθήκη «Κοραής», οι Δημόσιες Βιβλιοθήκες, ας αποτελέσουν την αιχμή του δόρατος με ό,τι τούτο συνεπάγεται για τον τόπο. Ποτέ δεν υπήρξε τόσο επίκαιρος ο διαχρονικός κορυφαίος διδάσκαλος του Γένους και πρωτεργάτης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, Αδαμάντιος Κοραής: «Τρόπον μεταβολής της Ελλάδος από την κατάστασιν εις την οποίαν ευρίσκεται την σήμερον ούτ' εστοχάσθην ποτέ ούτε στοχάζομαι δυνατόν άλλον, παρά την Παιδείαν»..
