Η ιστορική επίσκεψη του Μαχμούντ
Αχμαντινετζάντ στο Κάιρο, η πρώτη Ιρανού ηγέτη από το 1979, σηματοδότησε
όχι μόνο τη θεαματική βελτίωση των σχέσεων Αιγύπτου - Ιράν, αλλά και
ένα «νέο χάρτη» συμμαχιών στη Μ. Ανατολή
Ο αέρας της «ανοιξιάτικης επανάστασης» αποσυντόνισε μάλλον την
πυξίδα του προσανατολισμού στο πολιτικό τοπίο του τεράστιας γεωπολιτικής
σημασίας τριγώνου Αιγύπτου - Συρίας - Λιβάνου και ανανέωσε επιφανειακά
το έδαφος για τη δημιουργία νέων εν δυνάμει συμμαχιών, όπως αυτή μεταξύ
Αιγύπτου και Ιράν.
Η αργή αλλά σταθερή βελτίωση των σχέσεων του Καΐρου με την Τεχεράνη δείχνει προς μια εξελισσόμενη Μέση Ανατολή, στην οποία νέες συμμαχίες θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια ισχυρότερη, πιο ενωμένη περιοχή, που θα είχε τη δυναμική να ξεπεράσει τις ισχυρές Δυτικές επιρροές της, ενώ ταυτόχρονα θα εξελισσόταν σε εφιάλτη για την αμερικανική και την ισραηλινή πολιτική. Αυτά θεωρητικά.
Στην πράξη, η ιστορική επίσκεψη του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ στο Κάιρο, η πρώτη Ιρανού ηγέτη από το 1979, σηματοδότησε τη θεαματική βελτίωση των σχέσεων μεταξύ Αιγύπτου και Ιράν μετά την ανατροπή του καθεστώτος Μουμπάρακ.
Οι δύο ηγέτες επιθεώρησαν τιμητικό άγημα, βαδίζοντας πάνω στο κόκκινο χαλί που είχε στρωθεί για την υποδοχή του Ιρανού προέδρου, και στις πρώτες συνομιλίες τους εξέτασαν τις προοπτικές βελτίωσης των διμερών σχέσεων και τις δυνατότητες επίλυσης της συριακής κρίσης «χωρίς επέμβαση ξένων δυνάμεων». Κάτι τέτοιο θα θεωρείτο αδιανόητο την περίοδο διακυβέρνησης της Αιγύπτου από τον Χόσνι Μουμπάρακ.
Η εχθρότητα Μουμπάρακ
Προκειμένου να διατηρήσει καλές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ, ο Χόσνι Μουμπάρακ ήταν αντανακλαστικά εχθρικός απέναντι στο Ιράν και τους συμμάχους του - τη Χεζμπολάχ, τη Χαμάς και τη Συρία. Τα τελευταία χρόνια, η εχθρότητά του ήταν όλο και πιο εμφανής. Σύμφωνα με αναρτήσεις στο WikiLeaks το 2010, ο Μουμπάρακ είχε φτάσει στο σημείο να πει ότι «η ιρανική επιρροή εξαπλώνεται σαν τον καρκίνο από το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου έως το Μαρόκο». Επίσης, φέρεται να έδωσε το 2008 στο Ισραήλ το «πράσινο φως» για τη διεξαγωγή βομβαρδισμών εναντίον της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας. Χαρακτηριστικά σύμβολα της αμοιβαίας εχθρότητας: δρόμος στην Τεχεράνη φέρει το όνομα του επικεφαλής των Αιγύπτιων αξιωματικών που δολοφόνησαν τον Ανουάρ Σαντάτ το 1981, ενώ ο σάχης Ρεζά Παχλεβί αναπαύεται σε τέμενος του Καΐρου, πλάι στο γαμπρό του και τελευταίο βασιλιά της Αιγύπτου, Φαρούκ.
Τα πλέον μεγάλα αγκάθια που ουσιαστικά ευθύνονται για την ατροφία των διμερών σχέσεων επί δεκαετίες ήταν η χορήγηση ασύλου από τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αναουάρ Σαντάτ στον έκπτωτο σάχη του Ιράν Μοχάμεντ Ρεζά Παχλεβί και η συνθήκη ειρήνης Αιγύπτου - Ισραήλ το 1979. Την εποχή του Μουμπάρακ, το Κάιρο όχι μόνο αντιμετώπιζε με μεγάλη καχυποψία την Τεχεράνη, αλλά ανέπτυξε ισχυρές σχέσεις με τις ΗΠΑ όσο και με τη Σαουδική Αραβία, υψώνοντας ένα σουνιτικό προπύργιο έναντι της σιιτικής Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν.
Θρησκευτικά «καρφιά»
Κι ενώ ο Ιρανός πρόεδρος, μέσα στην ευφορία της προσέγγισης, δήλωνε πρόθυμος ακόμα και να δανειοδοτήσει την Αίγυπτο, που αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα και βρίσκεται σε διερευνητικές συζητήσεις με το ΔΝΤ, προσπαθούσε να κρύψει ταυτόχρονα την αμηχανία του μετά τη σκληρή επίπληξη από τον σουνίτη Αιγύπτιο κληρικό σεΐχη Αχμέντ αλ-Ταγιέμπ. Ο ισχυρός θρησκευτικός ηγέτης υπέδειξε στο Ιράν να μην επιχειρεί παρεμβάσεις στις χώρες του Αραβικού Κόλπου, να αναγνωρίσει το Μπαχρέιν ως «αδελφό αραβικό έθνος» και να σέβεται τα δικαιώματα της ιρανικής σουνιτικής μειονότητας.
Οι διαφορές που στέκονται σε θεολογικό υπόβαθρο δεν είναι βέβαια δυνατόν να ξεπεραστούν, και μάλλον δεν είναι αυτό το πεδίο όπου μπορεί να οικοδομηθεί η όποια συνεργασία. Οι μεγάλες συγκρούσεις μεταξύ σιιτών και σουνιτών στην περιοχή του Αραβικού Κόλπου αποτελούν ιστορικό προηγούμενο. Η Τεχεράνη μιλάει πολύ προσεκτικά για «στρατηγική συμμαχία» και βλέπει «εξωγενείς δυνάμεις» που προσπαθούν να αποτρέψουν τη σύσφιξη των σχέσεων των δύο μεγαλύτερων εθνών της Μέσης Ανατολής, αφήνοντας αιχμές για τη Δύση.
Το γεγονός ότι η Αίγυπτος κατέχει ηγετικό ρόλο στο πνευματικό και πολιτικοστρατιωτικό πεδίο του αραβικού κόσμου δεν πρέπει ούτε να παραγνωρίζεται και φυσικά ούτε να υποβαθμίζεται. «Η Αίγυπτος είναι ο ακρογωνιαίος λίθος στην περιοχή και έχει μια ξεχωριστή υπόσταση στις αραβικές και μουσουλμανικές χώρες. Γι' αυτό κι εμείς επιθυμούμε σχέσεις φιλίας και αδελφότητας μαζί της», δήλωσε ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών, Αλί Ακμπάρ Σαλεχί, πριν από την επίσκεψη Μόρσι στο Ιράν, τον περασμένο Αύγουστο.
Στη «ζυγαριά» οι ΗΠΑ
Το Κάιρο πάντως προχωρά με πιο επιφυλακτικά βήματα στην προσέγγιση και είναι σαφές ότι δεν θέλει να χάσει τις καλές σχέσεις του με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ώστε να μην πληγεί ανεπανόρθωτα η αμερικανική βοήθεια στην Αίγυπτο. Ωστόσο και μόνο η επίσκεψη Μόρσι στο Ιράν χαρακτηρίστηκε από αναλυτές ως επίδειξη ανεξαρτησίας, όχι μόνο γιατί έστειλε ένα μήνυμα στις ΗΠΑ και το Ισραήλ, ότι η Αίγυπτος είναι διατεθειμένη να κάνει τις δικές της, αυτόνομες επιλογές στην εξωτερική της πολιτική, αλλά γιατί έδειξε και στον κόσμο ότι υπό τη νέα ηγεσία της η χώρα αυτοπροσδιορίζεται ως σημαντικός παίκτης της διεθνούς σκηνής.
Εκείνοι που παρακολουθούν τις εξελίξεις επιμένουν ότι μόνο ο χρόνος θα δείξει πώς μπορεί να εξελιχθεί το φλερτ της Τεχεράνης με το Κάιρο, όμως οι Αιγύπτιοι δείχνουν να απολαμβάνουν τουλάχιστον ότι μπορούν να ασκούν και πάλι επιρροή στην περιοχή και να κερδίζουν μέσα από τη διαδικασία αυτή την εθνική τους υπερηφάνεια.
(Πηγές: AFP, www.opendemocracy.net, BBC, Reuters)
Η αργή αλλά σταθερή βελτίωση των σχέσεων του Καΐρου με την Τεχεράνη δείχνει προς μια εξελισσόμενη Μέση Ανατολή, στην οποία νέες συμμαχίες θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια ισχυρότερη, πιο ενωμένη περιοχή, που θα είχε τη δυναμική να ξεπεράσει τις ισχυρές Δυτικές επιρροές της, ενώ ταυτόχρονα θα εξελισσόταν σε εφιάλτη για την αμερικανική και την ισραηλινή πολιτική. Αυτά θεωρητικά.
Στην πράξη, η ιστορική επίσκεψη του Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ στο Κάιρο, η πρώτη Ιρανού ηγέτη από το 1979, σηματοδότησε τη θεαματική βελτίωση των σχέσεων μεταξύ Αιγύπτου και Ιράν μετά την ανατροπή του καθεστώτος Μουμπάρακ.
Οι δύο ηγέτες επιθεώρησαν τιμητικό άγημα, βαδίζοντας πάνω στο κόκκινο χαλί που είχε στρωθεί για την υποδοχή του Ιρανού προέδρου, και στις πρώτες συνομιλίες τους εξέτασαν τις προοπτικές βελτίωσης των διμερών σχέσεων και τις δυνατότητες επίλυσης της συριακής κρίσης «χωρίς επέμβαση ξένων δυνάμεων». Κάτι τέτοιο θα θεωρείτο αδιανόητο την περίοδο διακυβέρνησης της Αιγύπτου από τον Χόσνι Μουμπάρακ.
Η εχθρότητα Μουμπάρακ
Προκειμένου να διατηρήσει καλές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ισραήλ, ο Χόσνι Μουμπάρακ ήταν αντανακλαστικά εχθρικός απέναντι στο Ιράν και τους συμμάχους του - τη Χεζμπολάχ, τη Χαμάς και τη Συρία. Τα τελευταία χρόνια, η εχθρότητά του ήταν όλο και πιο εμφανής. Σύμφωνα με αναρτήσεις στο WikiLeaks το 2010, ο Μουμπάρακ είχε φτάσει στο σημείο να πει ότι «η ιρανική επιρροή εξαπλώνεται σαν τον καρκίνο από το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου έως το Μαρόκο». Επίσης, φέρεται να έδωσε το 2008 στο Ισραήλ το «πράσινο φως» για τη διεξαγωγή βομβαρδισμών εναντίον της Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας. Χαρακτηριστικά σύμβολα της αμοιβαίας εχθρότητας: δρόμος στην Τεχεράνη φέρει το όνομα του επικεφαλής των Αιγύπτιων αξιωματικών που δολοφόνησαν τον Ανουάρ Σαντάτ το 1981, ενώ ο σάχης Ρεζά Παχλεβί αναπαύεται σε τέμενος του Καΐρου, πλάι στο γαμπρό του και τελευταίο βασιλιά της Αιγύπτου, Φαρούκ.
Τα πλέον μεγάλα αγκάθια που ουσιαστικά ευθύνονται για την ατροφία των διμερών σχέσεων επί δεκαετίες ήταν η χορήγηση ασύλου από τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αναουάρ Σαντάτ στον έκπτωτο σάχη του Ιράν Μοχάμεντ Ρεζά Παχλεβί και η συνθήκη ειρήνης Αιγύπτου - Ισραήλ το 1979. Την εποχή του Μουμπάρακ, το Κάιρο όχι μόνο αντιμετώπιζε με μεγάλη καχυποψία την Τεχεράνη, αλλά ανέπτυξε ισχυρές σχέσεις με τις ΗΠΑ όσο και με τη Σαουδική Αραβία, υψώνοντας ένα σουνιτικό προπύργιο έναντι της σιιτικής Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν.
Θρησκευτικά «καρφιά»
Κι ενώ ο Ιρανός πρόεδρος, μέσα στην ευφορία της προσέγγισης, δήλωνε πρόθυμος ακόμα και να δανειοδοτήσει την Αίγυπτο, που αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα και βρίσκεται σε διερευνητικές συζητήσεις με το ΔΝΤ, προσπαθούσε να κρύψει ταυτόχρονα την αμηχανία του μετά τη σκληρή επίπληξη από τον σουνίτη Αιγύπτιο κληρικό σεΐχη Αχμέντ αλ-Ταγιέμπ. Ο ισχυρός θρησκευτικός ηγέτης υπέδειξε στο Ιράν να μην επιχειρεί παρεμβάσεις στις χώρες του Αραβικού Κόλπου, να αναγνωρίσει το Μπαχρέιν ως «αδελφό αραβικό έθνος» και να σέβεται τα δικαιώματα της ιρανικής σουνιτικής μειονότητας.
Οι διαφορές που στέκονται σε θεολογικό υπόβαθρο δεν είναι βέβαια δυνατόν να ξεπεραστούν, και μάλλον δεν είναι αυτό το πεδίο όπου μπορεί να οικοδομηθεί η όποια συνεργασία. Οι μεγάλες συγκρούσεις μεταξύ σιιτών και σουνιτών στην περιοχή του Αραβικού Κόλπου αποτελούν ιστορικό προηγούμενο. Η Τεχεράνη μιλάει πολύ προσεκτικά για «στρατηγική συμμαχία» και βλέπει «εξωγενείς δυνάμεις» που προσπαθούν να αποτρέψουν τη σύσφιξη των σχέσεων των δύο μεγαλύτερων εθνών της Μέσης Ανατολής, αφήνοντας αιχμές για τη Δύση.
Το γεγονός ότι η Αίγυπτος κατέχει ηγετικό ρόλο στο πνευματικό και πολιτικοστρατιωτικό πεδίο του αραβικού κόσμου δεν πρέπει ούτε να παραγνωρίζεται και φυσικά ούτε να υποβαθμίζεται. «Η Αίγυπτος είναι ο ακρογωνιαίος λίθος στην περιοχή και έχει μια ξεχωριστή υπόσταση στις αραβικές και μουσουλμανικές χώρες. Γι' αυτό κι εμείς επιθυμούμε σχέσεις φιλίας και αδελφότητας μαζί της», δήλωσε ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών, Αλί Ακμπάρ Σαλεχί, πριν από την επίσκεψη Μόρσι στο Ιράν, τον περασμένο Αύγουστο.
Στη «ζυγαριά» οι ΗΠΑ
Το Κάιρο πάντως προχωρά με πιο επιφυλακτικά βήματα στην προσέγγιση και είναι σαφές ότι δεν θέλει να χάσει τις καλές σχέσεις του με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ώστε να μην πληγεί ανεπανόρθωτα η αμερικανική βοήθεια στην Αίγυπτο. Ωστόσο και μόνο η επίσκεψη Μόρσι στο Ιράν χαρακτηρίστηκε από αναλυτές ως επίδειξη ανεξαρτησίας, όχι μόνο γιατί έστειλε ένα μήνυμα στις ΗΠΑ και το Ισραήλ, ότι η Αίγυπτος είναι διατεθειμένη να κάνει τις δικές της, αυτόνομες επιλογές στην εξωτερική της πολιτική, αλλά γιατί έδειξε και στον κόσμο ότι υπό τη νέα ηγεσία της η χώρα αυτοπροσδιορίζεται ως σημαντικός παίκτης της διεθνούς σκηνής.
Εκείνοι που παρακολουθούν τις εξελίξεις επιμένουν ότι μόνο ο χρόνος θα δείξει πώς μπορεί να εξελιχθεί το φλερτ της Τεχεράνης με το Κάιρο, όμως οι Αιγύπτιοι δείχνουν να απολαμβάνουν τουλάχιστον ότι μπορούν να ασκούν και πάλι επιρροή στην περιοχή και να κερδίζουν μέσα από τη διαδικασία αυτή την εθνική τους υπερηφάνεια.
(Πηγές: AFP, www.opendemocracy.net, BBC, Reuters)
