Του Κωστάκη Αντωνιου
Δημήτρης Ηλιάδης: Η ΑΟΖ ανατρέπει γεωστρατηγικά δεδομένα αιώνων
Αμυντική διπλωματία για την Ειρήνη, εφαρμόζει το Υπουργείο Άμυνας. Ανάπτυξη σχέσεων με γειτονικές χώρες και μεγάλες δυνάμεις.
Ο Υπουργός Άμυνας, Δημήτρης Ηλιάδης, σε συνέντευξή του στη "Σ", αποκαλύπτει πολλά όσον αφορά το θέμα της άμυνας. Ανατρέχει στις τραγικές ώρες μετά το Μαρί, όταν κλήθηκε να αναλάβει το Υπουργείο, τονίζοντας ότι η Εθνική Φρουρά ήταν τότε ένα ηφαίστειο, μιλά για τον χειρότερο εφιάλτη που έζησε, εκείνον των εκρηκτικών στην Παλώδια, αναφέρεται στις αμυντικές δυνατότητες της Κύπρου και στις ανησυχίες ότι η οικονομική κρίση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το αξιόμαχο της Εθνικής Φρουράς, επισημαίνει τη σημασία της ΑΟΖ και τα νέα δεδομένα που διαμορφώνει στην περιοχή, καθώς και στην ανάπτυξη αμυντικών σχέσεων με μεγάλες δυνάμεις.
Oι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις έτοιμες να μας βοηθήσουν
Κύριε Υπουργέ, ποιες εντυπώσεις αποκομίσατε από την τελευταία επίσκεψή σας στην Αθήνα και κυρίως κατά πόσον η Ελλάδα, υπό το βάρος της οικονομικής κρίσης, είναι σε θέση να βοηθήσει στρατιωτικά την Κύπρο, εάν χρειαστεί;
Η πρόσφατη επίσκεψή μου στην Αθήνα επιβεβαίωσε ξανά τη στενή και αρμονική συνεργασία με την Ελλάδα σε όλα τα επίπεδα. Στον αμυντικό τομέα η συνεργασία είναι καθημερινή και ο συντονισμός είναι μόνιμος και αποτελεσματικός. Επιβεβαίωσα την πεποίθηση ότι η Κύπρος δεν είναι μόνη. Η Ελλάδα, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, αποτελεί τον μόνιμο, σταθερό και ανιδιοτελή συμπαραστάτη της ανεξαρτησίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Κατά τις συνομιλίες με τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας καθώς και με τους Υπουργούς Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών συζητήσαμε τις εξελίξεις του κυπριακού προβλήματος, τα θέματα των υδρογονανθράκων και αναλύσαμε τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Διαπιστώσαμε, όχι μόνο την ταύτιση των απόψεων και την κοινή μας πολιτική, αλλά και τον συντονισμό στον αγώνα για την ελευθερία και την επανένωση της Κύπρου.
Παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, η οικονομική κρίση δεν αφέθηκε να μετατραπεί σε κρίση εθνικής κυριαρχίας και ασφάλειας. Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις είναι ικανές και έτοιμες να βοηθήσουν την Κύπρο, εάν παραστεί ανάγκη. Παράλληλα, Ελλάδα και Κύπρος λειτουργούν ως παράγοντες ειρήνης, ασφάλειας και σταθερότητας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, στη βάση πάντοτε του διεθνούς δικαίου.
Ηφαίστειο η Εθνική Φρουρά
Με ποιο σκεπτικό αποδεχθήκατε να αναλάβετε το Υπουργείο Άμυνας σε μία μεγάλη κρίση, τρείς ημέρες μετά το Μαρί;
Σε ώρες κρίσης δεν υπάρχουν προσωπικές επιλογές και προτιμήσεις. Αναλαμβάνεις τις ευθύνες που σου αναθέτει και σου εμπιστεύεται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και προσπαθείς στο μέτρο των δυνάμεών σου να ανταποκριθείς.
Περιγράψετε την κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η Εθνική Φρουρά μετά την έκρηξη στο Μαρί, τόσο από πλευράς ηθικού των αξιωματικών και στρατιωτών όσο και από πλευράς εμπιστοσύνης του κόσμου προς τις ένοπλες δυνάμεις. Πώς ενεργήσατε ώστε η Εθνική Φρουρά να συνέλθει και να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη της κοινωνίας;
Είναι γεγονός ότι μετά την έκρηξη στο Μαρί και την τραγωδία που ακολούθησε, το Υπουργείο Άμυνας και η Ε.Φ. βρέθηκαν στο επίκεντρο μιας μεγάλης κρίσης, της δημόσιας κριτικής, της έντονης αμφισβήτησης και της κοινωνικής απαξίωσης. Ήταν ένα πραγματικό ηφαίστειο. Όλη αυτή η κατάσταση ήταν επόμενο να επηρεάσει και να αναστατώσει τους ανθρώπους, να κλονίσει το φρόνημα και το ηθικό τους.
Σιγά-σιγά, όμως, με κατανόηση και συλλογική προσπάθεια επανήλθε η ηρεμία και η ομαλότητα και επανακτήθηκε η χαμένη αυτοπεποίθηση. Ανασυντάξαμε δυνάμεις και κάναμε μια νέα αρχή. Η ζωή και η λειτουργία του Υπουργείου και της Ε.Φ. πήρε σχετικά γρήγορα τους κανονικούς, τους παραγωγικούς ρυθμούς.
Σ' αυτό συνέβαλε τα μέγιστα η νέα ηγεσία της Ε.Φ. Με σκληρή δουλειά, επαγγελματισμό και συνειδητή πειθαρχία ανακτήθηκε το φρόνημα και ενισχύθηκε η επιχειρησιακή ικανότητα. Η Ε.Φ. χρειάζεται την κατανόηση, την εκτίμηση και την αναγνώριση όλων, πολιτείας και κοινωνίας, για να επιτελέσει την κορυφαία της αποστολή, να υπερασπίσει την πατρίδα.
Παρακαλώ επιτρέψετέ μου να επαναλάβω τη βαθύτατη εκτίμηση, της Κυβέρνησης και τη δική μου, για το πολύ αξιόλογο και υπεύθυνο έργο που επιτελεί η ηγεσία της Ε.Φ., τα αποτελέσματα του οποίου είναι σημαντικά σε όλους τους τομείς και αισθητά προς όλες τις κατευθύνσεις.
Ο εφιάλτης της Παλώδιας
Πώς αντιμετωπίσατε αμέσως μετά το Μαρί, το άλλο μεγάλο πρόβλημα που κληρονομήσατε με τα επικίνδυνα πυρομαχικά στην Παλώδια;
Ήταν ένας εφιάλτης. Τεράστιες ποσότητες πεπαλαιωμένων, άχρηστων και επικίνδυνων πυρομαχικών ήταν για δεκαετίες αφημένα σε πελώριους σωρούς στο ύπαιθρο, στο στρατόπεδο της Παλώδιας. Η Λεμεσός κινδύνευε κάθε στιγμή από μια μεγάλη καταστροφή και είναι μόνο από θαύμα ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβη όλα αυτά τα χρόνια. Χρειάστηκαν πέντε μήνες για να απομακρυνθούν από το στρατόπεδο και έντεκα ολόκληροι μήνες για να καταστραφούν τα επικίνδυνα βλήματα. Όσοι γνωρίζαμε τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος και το μέγεθος του κινδύνου, δεν μπορούσαμε να κοιμηθούμε το βράδυ.
Αξιοποιήσαμε εμπειρογνώμονες με ειδική τεχνογνωσία από τον ΟΑΣΕ και από φίλες χώρες. Δεν μπορώ, όμως, παρά να επαινέσω θερμότατα τους πυροτεχνουργούς της Ε.Φ., που με επαγγελματισμό και σπάνια αυτοθυσία διεκπεραίωσαν άψογα τη μακρά και άκρως επικίνδυνη επιχείρηση.
Τώρα η διαχείριση πυρομαχικών και εκρηκτικών έχει τεθεί σε ορθολογική βάση, θεσμοθετήθηκαν διαδικασίες, κατασκευάζονται σύγχρονες αποθήκες και έχει δρομολογηθεί συστηματική συνεργασία με ειδικές εταιρείες καταστροφών και αγορά ειδικού κλιβάνου καταστροφής πυρομαχικών. Όμως η εμπειρία της Παλώδιας ήταν ένας τρομερός εφιάλτης, που δεν ξεχνιέται ποτέ.
Κατοχυρωμένη η ασφάλεια της ΑΟΖ
Δεδομένων των απειλών της Τουρκίας κατά των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου και πιθανών στρατιωτικών τυχοδιωκτικών ενεργειών κατά της κυπριακής ΑΟΖ, το Υπουργείο Άμυνας μπορεί να εγγυηθεί ότι η Κύπρος έχει εξασφαλίσει τις στρατηγικές συμμαχίες που απαιτούνται ώστε ενδεχόμενες στρατιωτικές ενέργειες των Τούρκων είτε να προληφθούν, είτε να αποκρουσθούν;
Η τουρκική απειλή δεν είναι θεωρητική, είναι υπαρκτή. Η Τουρκία λειτουργεί ως ταραξίας στην περιοχή με απειλές, προκλήσεις και παράνομες συμπεριφορές. Επιδιώκει να ελέγξει το ενεργειακό κεφάλαιο της Κυπριακής ΑΟΖ και να επιβληθεί ως περιφερειακή υπερδύναμη εκμεταλλευόμενη την αστάθεια στον αραβικό χώρο. Ο στόχος αυτός δεν φαίνεται ότι επιτυγχάνεται καθώς η Τουρκία δεν γίνεται αποδεκτή από τις αραβικές χώρες ούτε από άλλες δυνάμεις.
Παρακολουθούμε με προσοχή τις κινήσεις της Τουρκίας και δεν ακολουθούμε τη λογική της πρόκλησης έντασης και οξύτητας. Είμαστε σε πλήρη συντονισμό με την Ελλάδα και λαμβάνουμε όλα τα αναγκαία μέτρα σε όλα τα επίπεδα, ενώ ενημερώνουμε σχετικά τους εταίρους μας στην Ε.Ε.
Μέσα από τις συνεργασίες στον οικονομικό, τον ενεργειακό τομέα επιδιώκουμε τον υψηλότερο δυνατό δείκτη ασφάλειας, δεδομένου ότι σοβαροί επενδυτές από σημαντικές χώρες ενδιαφέρονται για την ασφάλεια ως βασική προϋπόθεση για την αδιατάρακτη και ομαλή διεξαγωγή των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων.
Παράλληλα, αναπτύσσουμε σχέσεις συνεργασίας στον αμυντικό τομέα με γειτονικές χώρες και άλλες σοβαρές δυνάμεις που διαδραματίζουν ουσιώδη ρόλο στη διεθνή σκηνή. Όλα αυτά είναι ένα πλέγμα σχέσεων, μια προληπτική πολιτική αποτροπής στη βάση κοινών συμφερόντων για να κατοχυρώσουμε την ασφάλεια της ΑΟΖ και των κοιτασμάτων.
Ο Αττίλας σε πλήρη επιθετική διάταξη
Ποια είναι η επιχειρησιακή κατάσταση των κατοχικών δυνάμεων σε έμψυχο και άψυχο υλικό;
Τριάντα εννέα χρόνια μετά την εισβολή, η Τουρκία συνεχίζει να κατέχει παράνομα το βόρειο τμήμα της Κύπρου με 45.000 στρατεύματα εξοπλισμένα με σύγχρονα οπλικά συστήματα, σε πλήρη επιθετική διάταξη, δαπανώντας εκατομμύρια για τη συντήρησή τους.
Για να δικαιολογήσουν την αδικαιολόγητη παρουσία τους επικαλούνται τον μύθο της προστασίας των Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι μόνο από τα τουρκικά στρατεύματα και τον εποικισμό κινδυνεύουν και από κανέναν άλλο. Άλλωστε η τουρκική ηγεσία έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι «ακόμη και εάν δεν υπήρχε ούτε ένας Τουρκοκύπριος θα επιβαλλόταν η παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στο νησί για εξυπηρέτηση των στρατηγικών συμφερόντων της Τουρκίας»!
Ακόμη, σύμφωνα με σχετική έκθεση του ΟΗΕ, το βόρειο μέρος της Κύπρου είναι μια από τις πιο στρατιωτικοποιημένες περιοχές του κόσμου. Ποιος κινδυνεύει από ποιον στην Κύπρο;
Η κρίση δεν επηρεάζει την ασφάλεια
Εκφράζονται όχι αδικαιολόγητοι φόβοι, ότι η οικονομική κρίση στην Κύπρο θα επηρεάσει και τις αμυντικές δυνατότητες της Εθνικής Φρουράς, κυρίως σε αμυντικούς εξοπλισμούς. Αυτό υποβαθμίζει τις επιχειρησιακές δυνατότητες της Εθνικής Φρουράς και κατ' επέκτασιν την ικανότητα αντιμετώπισης μιας τουρκικής τυχοδιωκτικής ενέργειας;
Τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες και την καθολική και δραστική μείωση των προϋπολογισμών, ο προϋπολογισμός του Υπουργείου Άμυνας παρέμεινε άθικτος στα προηγούμενα επίπεδα, ενώ ο προϋπολογισμός Αμυντικής Θωράκισης για το 2013 είναι αυξημένος κατά 3,3% σε σχέση με το 2012.
Η οικονομική κρίση δεν αφέθηκε να γίνει κρίση εθνικής κυριαρχίας και εθνικής ασφαλείας. Ενόσω συνεχίζεται η παράνομη τουρκική κατοχή και απειλείται το μέλλον του λαού μας, η αναβάθμιση της αμυντικής προσπάθειας είναι χρέος της πολιτείας. Μια αξιόμαχη και αξιόπιστη Ε.Φ., ως δύναμη άμυνας και αποτροπής, αποτελεί παράγοντα ειρήνης, ασφάλειας και σταθερότητας για το κράτος και τους πολίτες. Η Ε.Φ. υπάρχει και αγωνίζεται για την ελευθερία και την ειρήνη, για τη λύση και την επανένωση, για ένα καλύτερο μέλλον για τον τόπο μας και για όλους τους νόμιμους πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτό είναι το μεγαλείο της.
Η ΑΟΖ ανατρέπει δεδομένα αιώνων
Η ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Κυπριακή ΑΟΖ μήπως διαφοροποιεί τα δεδομένα και τις προοπτικές της Κύπρου και του κυπριακού προβλήματος;
Η Κύπρος, ιστορικά, υπήρξε όμηρος της γεωγραφίας, ωστόσο τα νέα προστιθέμενα ενεργειακά δεδομένα δημιουργούν προοπτικές ανατροπής των γεωγραφικών συντεταγμένων. Με ένα σοβαρό στρατηγικό σχεδιασμό και με υπεύθυνη πολιτική διαχείριση η Κύπρος μπορεί να αλλάξει την ίδια την ιστορία της. Να μετατραπεί, δηλαδή, από σημείο γεωπολιτικής αντιπαράθεσης σε χώρο συνεργασίας και ανάπτυξης, σε παράγοντα σταθερότητας και ομαλότητας στην περιοχή.
Οι εξελίξεις στην ΑΟΖ διανοίγουν για την Κύπρο πρωτόγνωρες δυνατότητες και προοπτικές να ξεφύγει από την ασφυκτική τουρκική πίεση που δέχεται από το 1974, ανατρέποντας γεωστρατηγικά και γεωπολιτικά δεδομένα αιώνων.
Διπλωματία ανοικτών οριζόντων
Για πρώτη φόρα Αμερικανός Ακόλουθος Άμυνας έχει τιμηθεί με διαμνημόνευση και παράσημο από το Υπουργείο Άμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας για την προσφορά του! Έχει, επίσης, τιμηθεί Γάλλος ανώτερος αξιωματικός. Έχετε συνάψει συμφωνίες αμυντικής συνεργασίας με Ισραήλ, Γαλλία, Λίβανο κλπ. Όλες αυτές οι ενέργειες αποδεικνύουν τη στενή συνεργασία των ενόπλων δυνάμεων με μεγάλες δυνάμεις, στοιχείο πρωτόγνωρο για τα κυπριακά δεδομένα. Αν ενταχθούν σε αυτά και η συμμετοχή γαλλικών και γερμανικών υπερσύγχρονων πολεμικών σκαφών σε κοινές ασκήσεις με κυπριακές ένοπλες δυνάμεις αποδεικνύεται ότι για πρώτη φορά, η Κύπρος συνδέεται τόσο στενά στρατιωτικά με άλλες δυνάμεις. Πώς επετεύχθησαν όλα αυτά μέσα σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα;
Άμυνα είναι, ασφαλώς, η ενίσχυση της Εθνικής Φρουράς για να καταστεί μια σύγχρονη και αξιόπιστη δύναμη αποτροπής. Αλλά όχι μόνο. Άμυνα είναι, επίσης, και η ανάπτυξη σχέσεων και συνεργασιών με γειτονικές χώρες και άλλες σοβαρές δυνάμεις και η διασύνδεση κοινών συμφερόντων, ώστε να επιτυγχάνεται η προστασία και να ενισχύεται η ασφάλεια της χώρας μας. Στόχος μας είναι η Κύπρος με τη στρατηγική της θέση να αναδειχθεί σε παράγοντα ειρήνης, ασφάλειας, σταθερότητας και ανάπτυξης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Ασκούμε αμυντική διπλωματία ανοικτών οριζόντων και προσπαθούμε, χωρίς προκαταλήψεις, να υπηρετήσουμε τα συμφέροντα της χώρας μας όσο μπορούμε καλύτερα. Μπορεί να είμαστε μικροί και όντως είμαστε. Τίποτε, όμως, δεν μας εμποδίζει να είμαστε σοβαροί, υπεύθυνοι, μεθοδικοί και αξιόπιστοι. Μπορούμε να πετύχουμε πολλά έχοντας πάντα συναίσθηση των μεγεθών και των δυνατοτήτων μας.
Έπαινοι στην κυπριακή προεδρία
Πώς εκτιμάτε την Κυπριακή Προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε. όσον αφορά το Υπουργείο Άμυνας αλλά και γενικότερα για την Κύπρο;
Το ΥΠΑΜ άσκησε την Προεδρία με υποδειγματικό τρόπο. Όλες οι διοργανώσεις ήταν άψογες, ενώ ανελήφθη μεγάλος αριθμός πρωτοβουλιών με διοργανώσεις στην Κύπρο, τις Βρυξέλλες και το Παρίσι, που απέσπασαν τους επαίνους και τα εγκώμια της Ύπατης Εκπροσώπου για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας, Βαρόνης Κάθριν Άστον, των θεσμικών αξιωματούχων της Ε.Ε. και όλων των εταίρων μας.
Η μεγάλη αυτή επιτυχία οφείλεται κατά κύριο λόγο στα στελέχη του Υπουργείου Άμυνας και της Ε.Φ., οι οποίοι με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και αξιοζήλευτο επαγγελματισμό τίμησαν με τον καλύτερο τρόπο την Κυπριακή Δημοκρατία.
Με την Προεδρία έχει δημιουργηθεί ως παρακαταθήκη ένα ισχυρό και στέρεο θεμέλιο για τη μελλοντική στρατηγική και τις δράσεις του Υπουργείου Άμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Για την Κύπρο ήταν μια μεγάλη πολιτική επιτυχία που καθιέρωσε την χώρα μας ως ένα δημιουργικό και αξιόπιστο εταίρο στην ευρωπαϊκή οικογένεια, ικανό να διαχειριστεί υπεύθυνα και να προωθήσει αποτελεσματικά τις μεγάλες πολιτικές της Ένωσης στους διάφορους τομείς. Είναι μια επιτυχία που αποδεικνύει ότι όταν υπάρχει όραμα και σκληρή δουλειά, μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά και να αντιμετωπίσουμε με αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία τις προκλήσεις του μέλλοντος.
Η άμυνα έξω από την πολιτική
Κατά τη διάρκεια της θητείας σας ως Υπουργός Άμυνας αποφύγατε κάθε εμπλοκή σε κομματικές αντιπαραθέσεις, ενώ την ίδια στιγμή δεν υπάρχουν, όπως συνέβαινε προηγουμένως, οι διαμαρτυρίες κομμάτων για ευνοιοκρατικές πράξεις στο στράτευμα. Πώς αντιλαμβάνεστε τον ρόλο του Υπουργού Άμυνας μέσα στο ταραγμένο πολιτικό περιβάλλον που διαμορφώθηκε;
Η άμυνα είναι εθνική υπόθεση. Συντηρείται από το υστέρημα και τον μόχθο του λαού μας και αποτελείται από τα ίδια τα παιδιά του λαού μας που υπηρετούν την πατρίδα. Είναι η αντίστασή μας απέναντι στην κατοχή. Είναι μία ιερή υπόθεση για την επιβίωση μας ως λαού και ως κράτους. Πέρα και πάνω από την τρέχουσα πολιτική.
Το στράτευμα χρειάζεται συνειδητή πειθαρχία και υψηλό φρόνημα, που επιτυγχάνεται μόνο με την ίση μεταχείριση, το αίσθημα δικαίου και την κατανόηση. Αν κάναμε κάποια βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση και αν κρατήθηκε η άμυνα έξω από την καθ' ημέρα πολιτική, τότε θέλω να εκφράσω ειλικρινή εκτίμηση και ευχαριστίες στα πολιτικά κόμματα του τόπου για την υπευθυνότητα που επέδειξαν και το πνεύμα συνεργασίας που είχαμε όλο αυτό το διάστημα που είμαι στο Υπουργείο της Άμυνας.
Μαρί - Παλώδια - Προεδρία
Μπορείτε να ξεχωρίσετε τις συγκλονιστικότερές σας εμπειρίες ως Υπουργός Άμυνας;
Το Μαρί, ως η διαχείριση μιας μείζονος κρίσης. Η Παλώδια, ως η αντιμετώπιση ενός τρομερού εφιάλτη. Και η Προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε., ως μία εξαιρετική ευρωπαϊκή επιτυχία.
Εργαζόμαστε πολύ, μιλούμε λιγότερο
Το Υπουργείο Άμυνας είναι ιδιαίτερα δύσκολο Υπουργείο. Ωστόσο είναι γνωστό ότι εργάζεστε μεθοδικά, αθόρυβα και αποτελεσματικά. Ποιο το σχόλιό σας;
Δεν υπάρχει σχόλιο. Είναι καλύτερα να εργαζόμαστε περισσότερο και να μιλάμε λιγότερο. Ιδιαίτερα στα θέματα της άμυνας.
Στενή συνεργασία με τον Πρόεδρο
Πώς είναι η συνεργασία σας με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας;
Πολύ φιλική, ειλικρινής και ανθρώπινη με αμοιβαία εμπιστοσύνη και αλληλοσεβασμό. Ο Πρόεδρος στήριξε όλες τις προσπάθειες για αναβάθμιση της άμυνας και τον ευχαριστώ ιδιαίτερα γι’ αυτό.
Πού θα σας βρούμε μετά τη θητεία σας στο Υπουργείο Άμυνας;
Στο δικηγορικό μου γραφείο!
Δεν θα σας λείψει η πολιτική;
Η ίδια η ζωή είναι πολιτική, γεμάτη προκλήσεις και ενδιαφέροντα.
Αμυντική διπλωματία για την Ειρήνη, εφαρμόζει το Υπουργείο Άμυνας. Ανάπτυξη σχέσεων με γειτονικές χώρες και μεγάλες δυνάμεις.
Ο Υπουργός Άμυνας, Δημήτρης Ηλιάδης, σε συνέντευξή του στη "Σ", αποκαλύπτει πολλά όσον αφορά το θέμα της άμυνας. Ανατρέχει στις τραγικές ώρες μετά το Μαρί, όταν κλήθηκε να αναλάβει το Υπουργείο, τονίζοντας ότι η Εθνική Φρουρά ήταν τότε ένα ηφαίστειο, μιλά για τον χειρότερο εφιάλτη που έζησε, εκείνον των εκρηκτικών στην Παλώδια, αναφέρεται στις αμυντικές δυνατότητες της Κύπρου και στις ανησυχίες ότι η οικονομική κρίση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το αξιόμαχο της Εθνικής Φρουράς, επισημαίνει τη σημασία της ΑΟΖ και τα νέα δεδομένα που διαμορφώνει στην περιοχή, καθώς και στην ανάπτυξη αμυντικών σχέσεων με μεγάλες δυνάμεις.
Oι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις έτοιμες να μας βοηθήσουν
Κύριε Υπουργέ, ποιες εντυπώσεις αποκομίσατε από την τελευταία επίσκεψή σας στην Αθήνα και κυρίως κατά πόσον η Ελλάδα, υπό το βάρος της οικονομικής κρίσης, είναι σε θέση να βοηθήσει στρατιωτικά την Κύπρο, εάν χρειαστεί;
Η πρόσφατη επίσκεψή μου στην Αθήνα επιβεβαίωσε ξανά τη στενή και αρμονική συνεργασία με την Ελλάδα σε όλα τα επίπεδα. Στον αμυντικό τομέα η συνεργασία είναι καθημερινή και ο συντονισμός είναι μόνιμος και αποτελεσματικός. Επιβεβαίωσα την πεποίθηση ότι η Κύπρος δεν είναι μόνη. Η Ελλάδα, κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, αποτελεί τον μόνιμο, σταθερό και ανιδιοτελή συμπαραστάτη της ανεξαρτησίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Κατά τις συνομιλίες με τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας καθώς και με τους Υπουργούς Εθνικής Άμυνας και Εξωτερικών συζητήσαμε τις εξελίξεις του κυπριακού προβλήματος, τα θέματα των υδρογονανθράκων και αναλύσαμε τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Διαπιστώσαμε, όχι μόνο την ταύτιση των απόψεων και την κοινή μας πολιτική, αλλά και τον συντονισμό στον αγώνα για την ελευθερία και την επανένωση της Κύπρου.
Παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, η οικονομική κρίση δεν αφέθηκε να μετατραπεί σε κρίση εθνικής κυριαρχίας και ασφάλειας. Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις είναι ικανές και έτοιμες να βοηθήσουν την Κύπρο, εάν παραστεί ανάγκη. Παράλληλα, Ελλάδα και Κύπρος λειτουργούν ως παράγοντες ειρήνης, ασφάλειας και σταθερότητας στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, στη βάση πάντοτε του διεθνούς δικαίου.
Ηφαίστειο η Εθνική Φρουρά
Με ποιο σκεπτικό αποδεχθήκατε να αναλάβετε το Υπουργείο Άμυνας σε μία μεγάλη κρίση, τρείς ημέρες μετά το Μαρί;
Σε ώρες κρίσης δεν υπάρχουν προσωπικές επιλογές και προτιμήσεις. Αναλαμβάνεις τις ευθύνες που σου αναθέτει και σου εμπιστεύεται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και προσπαθείς στο μέτρο των δυνάμεών σου να ανταποκριθείς.
Περιγράψετε την κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η Εθνική Φρουρά μετά την έκρηξη στο Μαρί, τόσο από πλευράς ηθικού των αξιωματικών και στρατιωτών όσο και από πλευράς εμπιστοσύνης του κόσμου προς τις ένοπλες δυνάμεις. Πώς ενεργήσατε ώστε η Εθνική Φρουρά να συνέλθει και να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη της κοινωνίας;
Είναι γεγονός ότι μετά την έκρηξη στο Μαρί και την τραγωδία που ακολούθησε, το Υπουργείο Άμυνας και η Ε.Φ. βρέθηκαν στο επίκεντρο μιας μεγάλης κρίσης, της δημόσιας κριτικής, της έντονης αμφισβήτησης και της κοινωνικής απαξίωσης. Ήταν ένα πραγματικό ηφαίστειο. Όλη αυτή η κατάσταση ήταν επόμενο να επηρεάσει και να αναστατώσει τους ανθρώπους, να κλονίσει το φρόνημα και το ηθικό τους.
Σιγά-σιγά, όμως, με κατανόηση και συλλογική προσπάθεια επανήλθε η ηρεμία και η ομαλότητα και επανακτήθηκε η χαμένη αυτοπεποίθηση. Ανασυντάξαμε δυνάμεις και κάναμε μια νέα αρχή. Η ζωή και η λειτουργία του Υπουργείου και της Ε.Φ. πήρε σχετικά γρήγορα τους κανονικούς, τους παραγωγικούς ρυθμούς.
Σ' αυτό συνέβαλε τα μέγιστα η νέα ηγεσία της Ε.Φ. Με σκληρή δουλειά, επαγγελματισμό και συνειδητή πειθαρχία ανακτήθηκε το φρόνημα και ενισχύθηκε η επιχειρησιακή ικανότητα. Η Ε.Φ. χρειάζεται την κατανόηση, την εκτίμηση και την αναγνώριση όλων, πολιτείας και κοινωνίας, για να επιτελέσει την κορυφαία της αποστολή, να υπερασπίσει την πατρίδα.
Παρακαλώ επιτρέψετέ μου να επαναλάβω τη βαθύτατη εκτίμηση, της Κυβέρνησης και τη δική μου, για το πολύ αξιόλογο και υπεύθυνο έργο που επιτελεί η ηγεσία της Ε.Φ., τα αποτελέσματα του οποίου είναι σημαντικά σε όλους τους τομείς και αισθητά προς όλες τις κατευθύνσεις.
Ο εφιάλτης της Παλώδιας
Πώς αντιμετωπίσατε αμέσως μετά το Μαρί, το άλλο μεγάλο πρόβλημα που κληρονομήσατε με τα επικίνδυνα πυρομαχικά στην Παλώδια;
Ήταν ένας εφιάλτης. Τεράστιες ποσότητες πεπαλαιωμένων, άχρηστων και επικίνδυνων πυρομαχικών ήταν για δεκαετίες αφημένα σε πελώριους σωρούς στο ύπαιθρο, στο στρατόπεδο της Παλώδιας. Η Λεμεσός κινδύνευε κάθε στιγμή από μια μεγάλη καταστροφή και είναι μόνο από θαύμα ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβη όλα αυτά τα χρόνια. Χρειάστηκαν πέντε μήνες για να απομακρυνθούν από το στρατόπεδο και έντεκα ολόκληροι μήνες για να καταστραφούν τα επικίνδυνα βλήματα. Όσοι γνωρίζαμε τις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος και το μέγεθος του κινδύνου, δεν μπορούσαμε να κοιμηθούμε το βράδυ.
Αξιοποιήσαμε εμπειρογνώμονες με ειδική τεχνογνωσία από τον ΟΑΣΕ και από φίλες χώρες. Δεν μπορώ, όμως, παρά να επαινέσω θερμότατα τους πυροτεχνουργούς της Ε.Φ., που με επαγγελματισμό και σπάνια αυτοθυσία διεκπεραίωσαν άψογα τη μακρά και άκρως επικίνδυνη επιχείρηση.
Τώρα η διαχείριση πυρομαχικών και εκρηκτικών έχει τεθεί σε ορθολογική βάση, θεσμοθετήθηκαν διαδικασίες, κατασκευάζονται σύγχρονες αποθήκες και έχει δρομολογηθεί συστηματική συνεργασία με ειδικές εταιρείες καταστροφών και αγορά ειδικού κλιβάνου καταστροφής πυρομαχικών. Όμως η εμπειρία της Παλώδιας ήταν ένας τρομερός εφιάλτης, που δεν ξεχνιέται ποτέ.
Κατοχυρωμένη η ασφάλεια της ΑΟΖ
Δεδομένων των απειλών της Τουρκίας κατά των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου και πιθανών στρατιωτικών τυχοδιωκτικών ενεργειών κατά της κυπριακής ΑΟΖ, το Υπουργείο Άμυνας μπορεί να εγγυηθεί ότι η Κύπρος έχει εξασφαλίσει τις στρατηγικές συμμαχίες που απαιτούνται ώστε ενδεχόμενες στρατιωτικές ενέργειες των Τούρκων είτε να προληφθούν, είτε να αποκρουσθούν;
Η τουρκική απειλή δεν είναι θεωρητική, είναι υπαρκτή. Η Τουρκία λειτουργεί ως ταραξίας στην περιοχή με απειλές, προκλήσεις και παράνομες συμπεριφορές. Επιδιώκει να ελέγξει το ενεργειακό κεφάλαιο της Κυπριακής ΑΟΖ και να επιβληθεί ως περιφερειακή υπερδύναμη εκμεταλλευόμενη την αστάθεια στον αραβικό χώρο. Ο στόχος αυτός δεν φαίνεται ότι επιτυγχάνεται καθώς η Τουρκία δεν γίνεται αποδεκτή από τις αραβικές χώρες ούτε από άλλες δυνάμεις.
Παρακολουθούμε με προσοχή τις κινήσεις της Τουρκίας και δεν ακολουθούμε τη λογική της πρόκλησης έντασης και οξύτητας. Είμαστε σε πλήρη συντονισμό με την Ελλάδα και λαμβάνουμε όλα τα αναγκαία μέτρα σε όλα τα επίπεδα, ενώ ενημερώνουμε σχετικά τους εταίρους μας στην Ε.Ε.
Μέσα από τις συνεργασίες στον οικονομικό, τον ενεργειακό τομέα επιδιώκουμε τον υψηλότερο δυνατό δείκτη ασφάλειας, δεδομένου ότι σοβαροί επενδυτές από σημαντικές χώρες ενδιαφέρονται για την ασφάλεια ως βασική προϋπόθεση για την αδιατάρακτη και ομαλή διεξαγωγή των επιχειρηματικών τους δραστηριοτήτων.
Παράλληλα, αναπτύσσουμε σχέσεις συνεργασίας στον αμυντικό τομέα με γειτονικές χώρες και άλλες σοβαρές δυνάμεις που διαδραματίζουν ουσιώδη ρόλο στη διεθνή σκηνή. Όλα αυτά είναι ένα πλέγμα σχέσεων, μια προληπτική πολιτική αποτροπής στη βάση κοινών συμφερόντων για να κατοχυρώσουμε την ασφάλεια της ΑΟΖ και των κοιτασμάτων.
Ο Αττίλας σε πλήρη επιθετική διάταξη
Ποια είναι η επιχειρησιακή κατάσταση των κατοχικών δυνάμεων σε έμψυχο και άψυχο υλικό;
Τριάντα εννέα χρόνια μετά την εισβολή, η Τουρκία συνεχίζει να κατέχει παράνομα το βόρειο τμήμα της Κύπρου με 45.000 στρατεύματα εξοπλισμένα με σύγχρονα οπλικά συστήματα, σε πλήρη επιθετική διάταξη, δαπανώντας εκατομμύρια για τη συντήρησή τους.
Για να δικαιολογήσουν την αδικαιολόγητη παρουσία τους επικαλούνται τον μύθο της προστασίας των Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι μόνο από τα τουρκικά στρατεύματα και τον εποικισμό κινδυνεύουν και από κανέναν άλλο. Άλλωστε η τουρκική ηγεσία έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι «ακόμη και εάν δεν υπήρχε ούτε ένας Τουρκοκύπριος θα επιβαλλόταν η παρουσία τουρκικών στρατευμάτων στο νησί για εξυπηρέτηση των στρατηγικών συμφερόντων της Τουρκίας»!
Ακόμη, σύμφωνα με σχετική έκθεση του ΟΗΕ, το βόρειο μέρος της Κύπρου είναι μια από τις πιο στρατιωτικοποιημένες περιοχές του κόσμου. Ποιος κινδυνεύει από ποιον στην Κύπρο;
Η κρίση δεν επηρεάζει την ασφάλεια
Εκφράζονται όχι αδικαιολόγητοι φόβοι, ότι η οικονομική κρίση στην Κύπρο θα επηρεάσει και τις αμυντικές δυνατότητες της Εθνικής Φρουράς, κυρίως σε αμυντικούς εξοπλισμούς. Αυτό υποβαθμίζει τις επιχειρησιακές δυνατότητες της Εθνικής Φρουράς και κατ' επέκτασιν την ικανότητα αντιμετώπισης μιας τουρκικής τυχοδιωκτικής ενέργειας;
Τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Παρά τις οικονομικές δυσκολίες και την καθολική και δραστική μείωση των προϋπολογισμών, ο προϋπολογισμός του Υπουργείου Άμυνας παρέμεινε άθικτος στα προηγούμενα επίπεδα, ενώ ο προϋπολογισμός Αμυντικής Θωράκισης για το 2013 είναι αυξημένος κατά 3,3% σε σχέση με το 2012.
Η οικονομική κρίση δεν αφέθηκε να γίνει κρίση εθνικής κυριαρχίας και εθνικής ασφαλείας. Ενόσω συνεχίζεται η παράνομη τουρκική κατοχή και απειλείται το μέλλον του λαού μας, η αναβάθμιση της αμυντικής προσπάθειας είναι χρέος της πολιτείας. Μια αξιόμαχη και αξιόπιστη Ε.Φ., ως δύναμη άμυνας και αποτροπής, αποτελεί παράγοντα ειρήνης, ασφάλειας και σταθερότητας για το κράτος και τους πολίτες. Η Ε.Φ. υπάρχει και αγωνίζεται για την ελευθερία και την ειρήνη, για τη λύση και την επανένωση, για ένα καλύτερο μέλλον για τον τόπο μας και για όλους τους νόμιμους πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτό είναι το μεγαλείο της.
Η ΑΟΖ ανατρέπει δεδομένα αιώνων
Η ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου στην Κυπριακή ΑΟΖ μήπως διαφοροποιεί τα δεδομένα και τις προοπτικές της Κύπρου και του κυπριακού προβλήματος;
Η Κύπρος, ιστορικά, υπήρξε όμηρος της γεωγραφίας, ωστόσο τα νέα προστιθέμενα ενεργειακά δεδομένα δημιουργούν προοπτικές ανατροπής των γεωγραφικών συντεταγμένων. Με ένα σοβαρό στρατηγικό σχεδιασμό και με υπεύθυνη πολιτική διαχείριση η Κύπρος μπορεί να αλλάξει την ίδια την ιστορία της. Να μετατραπεί, δηλαδή, από σημείο γεωπολιτικής αντιπαράθεσης σε χώρο συνεργασίας και ανάπτυξης, σε παράγοντα σταθερότητας και ομαλότητας στην περιοχή.
Οι εξελίξεις στην ΑΟΖ διανοίγουν για την Κύπρο πρωτόγνωρες δυνατότητες και προοπτικές να ξεφύγει από την ασφυκτική τουρκική πίεση που δέχεται από το 1974, ανατρέποντας γεωστρατηγικά και γεωπολιτικά δεδομένα αιώνων.
Διπλωματία ανοικτών οριζόντων
Για πρώτη φόρα Αμερικανός Ακόλουθος Άμυνας έχει τιμηθεί με διαμνημόνευση και παράσημο από το Υπουργείο Άμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας για την προσφορά του! Έχει, επίσης, τιμηθεί Γάλλος ανώτερος αξιωματικός. Έχετε συνάψει συμφωνίες αμυντικής συνεργασίας με Ισραήλ, Γαλλία, Λίβανο κλπ. Όλες αυτές οι ενέργειες αποδεικνύουν τη στενή συνεργασία των ενόπλων δυνάμεων με μεγάλες δυνάμεις, στοιχείο πρωτόγνωρο για τα κυπριακά δεδομένα. Αν ενταχθούν σε αυτά και η συμμετοχή γαλλικών και γερμανικών υπερσύγχρονων πολεμικών σκαφών σε κοινές ασκήσεις με κυπριακές ένοπλες δυνάμεις αποδεικνύεται ότι για πρώτη φορά, η Κύπρος συνδέεται τόσο στενά στρατιωτικά με άλλες δυνάμεις. Πώς επετεύχθησαν όλα αυτά μέσα σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα;
Άμυνα είναι, ασφαλώς, η ενίσχυση της Εθνικής Φρουράς για να καταστεί μια σύγχρονη και αξιόπιστη δύναμη αποτροπής. Αλλά όχι μόνο. Άμυνα είναι, επίσης, και η ανάπτυξη σχέσεων και συνεργασιών με γειτονικές χώρες και άλλες σοβαρές δυνάμεις και η διασύνδεση κοινών συμφερόντων, ώστε να επιτυγχάνεται η προστασία και να ενισχύεται η ασφάλεια της χώρας μας. Στόχος μας είναι η Κύπρος με τη στρατηγική της θέση να αναδειχθεί σε παράγοντα ειρήνης, ασφάλειας, σταθερότητας και ανάπτυξης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Ασκούμε αμυντική διπλωματία ανοικτών οριζόντων και προσπαθούμε, χωρίς προκαταλήψεις, να υπηρετήσουμε τα συμφέροντα της χώρας μας όσο μπορούμε καλύτερα. Μπορεί να είμαστε μικροί και όντως είμαστε. Τίποτε, όμως, δεν μας εμποδίζει να είμαστε σοβαροί, υπεύθυνοι, μεθοδικοί και αξιόπιστοι. Μπορούμε να πετύχουμε πολλά έχοντας πάντα συναίσθηση των μεγεθών και των δυνατοτήτων μας.
Έπαινοι στην κυπριακή προεδρία
Πώς εκτιμάτε την Κυπριακή Προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε. όσον αφορά το Υπουργείο Άμυνας αλλά και γενικότερα για την Κύπρο;
Το ΥΠΑΜ άσκησε την Προεδρία με υποδειγματικό τρόπο. Όλες οι διοργανώσεις ήταν άψογες, ενώ ανελήφθη μεγάλος αριθμός πρωτοβουλιών με διοργανώσεις στην Κύπρο, τις Βρυξέλλες και το Παρίσι, που απέσπασαν τους επαίνους και τα εγκώμια της Ύπατης Εκπροσώπου για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας, Βαρόνης Κάθριν Άστον, των θεσμικών αξιωματούχων της Ε.Ε. και όλων των εταίρων μας.
Η μεγάλη αυτή επιτυχία οφείλεται κατά κύριο λόγο στα στελέχη του Υπουργείου Άμυνας και της Ε.Φ., οι οποίοι με σοβαρότητα, υπευθυνότητα και αξιοζήλευτο επαγγελματισμό τίμησαν με τον καλύτερο τρόπο την Κυπριακή Δημοκρατία.
Με την Προεδρία έχει δημιουργηθεί ως παρακαταθήκη ένα ισχυρό και στέρεο θεμέλιο για τη μελλοντική στρατηγική και τις δράσεις του Υπουργείου Άμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Για την Κύπρο ήταν μια μεγάλη πολιτική επιτυχία που καθιέρωσε την χώρα μας ως ένα δημιουργικό και αξιόπιστο εταίρο στην ευρωπαϊκή οικογένεια, ικανό να διαχειριστεί υπεύθυνα και να προωθήσει αποτελεσματικά τις μεγάλες πολιτικές της Ένωσης στους διάφορους τομείς. Είναι μια επιτυχία που αποδεικνύει ότι όταν υπάρχει όραμα και σκληρή δουλειά, μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά και να αντιμετωπίσουμε με αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία τις προκλήσεις του μέλλοντος.
Η άμυνα έξω από την πολιτική
Κατά τη διάρκεια της θητείας σας ως Υπουργός Άμυνας αποφύγατε κάθε εμπλοκή σε κομματικές αντιπαραθέσεις, ενώ την ίδια στιγμή δεν υπάρχουν, όπως συνέβαινε προηγουμένως, οι διαμαρτυρίες κομμάτων για ευνοιοκρατικές πράξεις στο στράτευμα. Πώς αντιλαμβάνεστε τον ρόλο του Υπουργού Άμυνας μέσα στο ταραγμένο πολιτικό περιβάλλον που διαμορφώθηκε;
Η άμυνα είναι εθνική υπόθεση. Συντηρείται από το υστέρημα και τον μόχθο του λαού μας και αποτελείται από τα ίδια τα παιδιά του λαού μας που υπηρετούν την πατρίδα. Είναι η αντίστασή μας απέναντι στην κατοχή. Είναι μία ιερή υπόθεση για την επιβίωση μας ως λαού και ως κράτους. Πέρα και πάνω από την τρέχουσα πολιτική.
Το στράτευμα χρειάζεται συνειδητή πειθαρχία και υψηλό φρόνημα, που επιτυγχάνεται μόνο με την ίση μεταχείριση, το αίσθημα δικαίου και την κατανόηση. Αν κάναμε κάποια βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση και αν κρατήθηκε η άμυνα έξω από την καθ' ημέρα πολιτική, τότε θέλω να εκφράσω ειλικρινή εκτίμηση και ευχαριστίες στα πολιτικά κόμματα του τόπου για την υπευθυνότητα που επέδειξαν και το πνεύμα συνεργασίας που είχαμε όλο αυτό το διάστημα που είμαι στο Υπουργείο της Άμυνας.
Μαρί - Παλώδια - Προεδρία
Μπορείτε να ξεχωρίσετε τις συγκλονιστικότερές σας εμπειρίες ως Υπουργός Άμυνας;
Το Μαρί, ως η διαχείριση μιας μείζονος κρίσης. Η Παλώδια, ως η αντιμετώπιση ενός τρομερού εφιάλτη. Και η Προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε., ως μία εξαιρετική ευρωπαϊκή επιτυχία.
Εργαζόμαστε πολύ, μιλούμε λιγότερο
Το Υπουργείο Άμυνας είναι ιδιαίτερα δύσκολο Υπουργείο. Ωστόσο είναι γνωστό ότι εργάζεστε μεθοδικά, αθόρυβα και αποτελεσματικά. Ποιο το σχόλιό σας;
Δεν υπάρχει σχόλιο. Είναι καλύτερα να εργαζόμαστε περισσότερο και να μιλάμε λιγότερο. Ιδιαίτερα στα θέματα της άμυνας.
Στενή συνεργασία με τον Πρόεδρο
Πώς είναι η συνεργασία σας με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας;
Πολύ φιλική, ειλικρινής και ανθρώπινη με αμοιβαία εμπιστοσύνη και αλληλοσεβασμό. Ο Πρόεδρος στήριξε όλες τις προσπάθειες για αναβάθμιση της άμυνας και τον ευχαριστώ ιδιαίτερα γι’ αυτό.
Πού θα σας βρούμε μετά τη θητεία σας στο Υπουργείο Άμυνας;
Στο δικηγορικό μου γραφείο!
Δεν θα σας λείψει η πολιτική;
Η ίδια η ζωή είναι πολιτική, γεμάτη προκλήσεις και ενδιαφέροντα.
