Τα διευρωπαϊκά δίκτυα χρυσή ευκαιρία για την Ελλάδα

Αθανασόπουλος Άγγελος

 Στις μεταφορές, στην ενέργεια και στις ψηφιακές υποδομές εστιάζουν οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

 

Τεράστια ευκαιρία για να σπάσει η Ελλάδα την «απομόνωσή» της από τον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ) και να αναδειχθεί σε στρατηγικό - γεωπολιτικό κόμβο, καθώς και σε οικονομική πύλη για την είσοδο προϊόντων από τις αγορές της Ασίας προς τη Γηραιά Ηπειρο, αποτελεί το μεγαλεπήβολο σχέδιο για την ολοκλήρωση των διευρωπαϊκών δικτύων. Οι γνωρίζοντες μιλούν ουσιαστικά για το σπουδαιότερο πρότζεκτ σε πανευρωπαϊκό επίπεδο με χρονικό ορίζοντα το 2050, περίοδο κατά την οποία θα απαιτηθούν, σύμφωνα με τους υπολογισμούς, ως και 500 δισ. ευρώ για την υλοποίησή του.

Το νούμερο προκαλεί ίλιγγο, αλλά την ίδια στιγμή η ολοκλήρωση των ευρωπαϊκών υποδομών στις μεταφορές, στην ενέργεια και στα ψηφιακά δίκτυα συνιστά κρίσιμο πυλώνα για την επανεκκίνηση της ανάπτυξης τόσο για την ευρωζώνη όσο και για τις χώρες εκτός αυτής.

Η χρηματοδότηση αποτελεί το μεγάλο ερωτηματικό καθώς θα απαιτηθεί η κινητοποίηση τεράστιων ιδιωτικών κεφαλαίων. Ωστόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να διαθέσει ως και 50 δισ. ευρώ για τον σκοπό αυτόν.

To λιμάνι του Πειραιά

Ο σχεδιασμός αυτός, υπό την καθοδήγηση του αντιπροέδρου της Κομισιόν και επιτρόπου με αρμοδιότητα τις μεταφορές Σιμ Κάλας, πρέπει να αξιοποιηθεί άμεσα από την Αθήνα, εκτιμούν κοινοτικές πηγές. Οι πρόσφατες άλλωστε εξελίξεις στο λιμάνι του Πειραιά, μετά την αρχική συμφωνία ΤΡΑΙΝΟΣΕ, Cosco και Hewlett-Packard (HP), δείχνουν τον δρόμο που, όπως φαίνεται, σκέφτονται να ακολουθήσουν οι περισσότερες εταιρείες που παράγουν σήμερα τα προϊόντα τους στην Ασία. Ηδη διερευνητικές επαφές για συνεργασία φέρεται να έχουν εκδηλώσει εταιρείες όπως οι Dell, Sony, Huyndai, Lenovo, LG, Ikea και Samsung.

Εξίσου καθοριστικές θα είναι οι εξελίξεις στα υπόλοιπα ελληνικά λιμάνια που περιλαμβάνονται στον κεντρικό σχεδιασμό (Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Ηγουμενίτσα), καθώς και σε αυτό του Ηρακλείου. Η κρητική πόλη προσετέθη στον σχεδιασμό ως βασικός αστικός κόμβος της χώρας έπειτα και από την παρέμβαση του κ. Γ. Κουμουτσάκου, εισηγητή στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκ μέρους του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ) της έκθεσης για τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών.

Παράλληλα δεν πρέπει να αγνοείται η επίδραση των σχεδίων για τα διευρωπαϊκά δίκτυα στο ζήτημα της ενέργειας, όπου το σπουδαιότερο έργο που αφορά την Ελλάδα είναι ο Νότιος Ενεργειακός Διάδρομος. Αυτό καθιστά ακόμη σημαντικότερη την υπογραφή, την προσεχή Τετάρτη 13 Φεβρoυαρίου στην Αθήνα, της Διακυβερνητικής Συμφωνίας για τον αγωγό ΤΑΡ ώστε, εφόσον αυτός επιλεγεί, να περάσει από την Ελλάδα το αζερικό φυσικό αέριο που θα κατευθυνθεί στην ευρωπαϊκή αγορά.  

Οι προτάσεις της ΕΕ

Τον Οκτώβριο του 2011 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τις προτάσεις της για «ένα πακέτο ανάπτυξης ολοκληρωμένων ευρωπαϊκών υποδομών». Σε αυτό σημείωνε μεταξύ άλλων ότι «η χρηματοοικονομική κρίση έχει επαναφέρει το ενδιαφέρον για την ανάγκη επενδύσεων στις υποδομές». «Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης» πρόσθετε «οι στοχευμένες επενδύσεις στην κατασκευή ή στον εκσυγχρονισμό υποδομών έχουν αποτελέσει σημαντικό κομμάτι των σχεδίων ανάκαμψης τόσο στο επίπεδο της ΕΕ όσο και των κρατών-μελών, ως ένας τρόπος ενίσχυσης της ζήτησης».

Οι προτάσεις, με το βλέμμα στο 2020, εστιάζουν σε τρεις τομείς: στις μεταφορές, στην ενέργεια και στις ψηφιακές υποδομές. Είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμη και σήμερα, έπειτα από τόσα χρόνια υψηλών δαπανών, μέσω ευρωπαϊκών κονδυλίων, η ΕΕ δεν διαθέτει ακόμη ένα δίκτυο διασυνοριακών υποδομών που να είναι διαλειτουργικό.

Στην προσπάθεια να προχωρήσουν τα διευρωπαϊκά δίκτυα μεταφορών έχει προταθεί ένα σύστημα δύο επιπέδων που αφορά τα «γενικά δίκτυα» και τα «βασικά δίκτυα». Τα γενικά δίκτυα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι ευρωπαίοι πολίτες και οι επιχειρήσεις θα έχουν εύκολη πρόσβαση στις μεταφορές. Τα βασικά δίκτυα αποτελούν όμως τον πυρήνα των ευρωπαϊκών μεταφορών και συνδέουν τις πρωτεύουσες, τους μεγάλους αστικούς κόμβους, τα μεγάλα λιμάνια και συγκεκριμένα συνοριακά σημεία. Αυτό τα καθιστά στρατηγικής σημασίας και επομένως το χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσής τους τοποθετείται το 2030, όταν το αντίστοιχο για τα γενικά δίκτυα εκτείνεται ως το 2050. Για να υπάρχει η όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη χρήση πόρων η Κομισιόν προωθεί την έννοια των «διαδρόμων». Αυτοί θα ήταν ιδεατό να καλύπτουν τρεις κόμβους μεταφορών και να περνούν από τουλάχιστον τρία κράτη-μέλη, ενώ παράλληλα να καταλήγουν σε ένα μεγάλο λιμάνι.

Ο σχεδιασμός προβλέπει 10 τέτοιους διαδρόμους. Πρόκειται για τους διαδρόμους Βαλτικής - Αδριατικής (από Φινλανδία σε Ιταλία), Βαρσοβίας - Λίβερπουλ, Μεσογείου (από Ισπανία σε Ουγγαρία), Αμβούργου - Λευκωσίας (στον οποίο εντάσσεται και ο Πειραιάς), Ελσίνκι - Βαλέτας, Γένοβας - Ρότερνταμ, Λισαβόνας - Στρασβούργου, Δουβλίνου - Βρυξελλών, Αμστερνταμ - Μασσαλίας, Στρασβούργου - Κωστάντζας.

Η ενεργειακή υποδομή της Ευρώπης αποτελεί βασικό κρίκο για την οικονομική ανάπτυξη της Γηραιάς Ηπείρου. Και τούτο διότι πρέπει να εξισορροπήσει μια σειρά ζητήματα όπως η διαφοροποίηση των πηγών και της τροφοδοσίας αλλά και ο σεβασμός των προϋποθέσεων που έχει θέσει η ίδια η ΕΕ στον εαυτό της για σεβασμό στο περιβάλλον.

Για να επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί θα απαιτηθεί τα επόμενα χρόνια το ιλιγγιώδες ποσό των 200 δισ. ευρώ.

Σε αυτό το πλαίσιο η Γενική Διεύθυνση Ενέργειας έχει καταρτίσει 12 διαδρόμους προτεραιότητας. Η Ελλάδα εντάσσεται σε τρεις εξ αυτών. Πρόκειται πριν από όλα για τον Νότιο Ενεργειακό Διάδρομο, μέσω του οποίου θα μεταφερθεί στην ευρωπαϊκή αγορά φυσικό αέριο από την Κασπία Θάλασσα (αρχικά από το Αζερμπαϊτζάν) και αργότερα από τη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο. Είναι κάτι παραπάνω από σαφές ότι η Ελλάδα μπορεί να συμμετάσχει στη μεταφορά του αερίου και από τις τρεις αυτές περιοχές.

Επιπλέον, ελληνική παρουσία θα υπάρχει: α) στην ηλεκτρική διασύνδεση Κεντρικής, Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (με την αναβάθμιση της σύνδεσης Βουλγαρίας - Ελλάδας), καθώς και β) στη διασύνδεση των αγωγών φυσικού αερίου Κεντρικής, Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (όπου εντάσσεται και ο ελληνοβουλγαρικός αγωγός διπλής ροής Ελλάδας - Βουλγαρίας, γνωστός ως IGB).

Οι στόχοι για την ανάπτυξη ενός πανευρωπαϊκού ψηφιακού δικτύου ως το 2020 είναι ιδιαίτερα φιλόδοξοι. Επιδιώκεται η δυνατότητα των ευρωπαίων πολιτών να έχουν πρόσβαση σε ευρυζωνική σύνδεση 30 Mbps και τουλάχιστον τα μισά νοικοκυριά να μπορούν να απολαμβάνουν ταχύτητες ως και 1.000 Mbps! Παράλληλα όμως κρίσιμη είναι και η ανάπτυξη ψηφιακών υπηρεσιών για ηλεκτρονικά δελτία ταυτότητας, ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις, ηλεκτρονικά αρχεία υγειονομικής περίθαλψης, ηλεκτρονική δικαιοσύνη, διασύνδεση τελωνείων κτλ.

Η χρηματοδότηση

• Η Κομισιόν υπέβαλε σχέδιο χρηματοδότησης ύψους 50 δισ. ευρώ για τις επενδύσεις στα διευρωπαϊκά δίκτυα για την περίοδο 2014-2020. Αυτή θα διοχετευθεί μέσω του προγράμματος «Συνδέοντας την Ευρώπη».  Σχεδιάζεται να λειτουργήσει μαζί με τα γνωστά πλέον «ομόλογα έργου» με τα οποία θα υπάρξει επιμερισμός κινδύνου ώστε να προσελκυστεί χρηματοδότηση από τον ιδιωτικό τομέα.

• Προβλέπονται κατ' αρχάς επενδύσεις 31,7 δισ. ευρώ για την αναβάθμιση των ευρωπαϊκών δικτύων μεταφορών, την κατασκευή ελλειπόντων κρίκων και την εξάλειψη των σημείων συμφόρησης. Σε αυτό το ποσό συμπεριλαμβάνονται 10 δισ. ευρώ του Ταμείου Συνοχής που προορίζονται για έργα στις χώρες συνοχής. Δυστυχώς το συνολικό ποσό θα μειωθεί λόγω περικοπών στον προϋπολογισμό της ΕΕ.

• Η ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης έχει αναδειχθεί σε κρίσιμο τομέα για την οικονομική ανταγωνιστικότητα, αλλά και για γεωπολιτικούς λόγους. Στο πλαίσιο του CEF λοιπόν προβλέπονται κονδύλια 9,1 δισ. ευρώ για τα διευρωπαϊκά ενεργειακά δίκτυα. Στο κομμάτι των ψηφιακών δικτύων προβλέπεται να δοθούν 9,2 δισ. ευρώ. Αυτά θα διοχετευθούν για τη στήριξη επενδύσεων σε ταχέα και υπερταχέα ευρυζωνικά δίκτυα και στην παροχή ψηφιακών υπηρεσιών.

• Πολύς λόγος έχει γίνει τους τελευταίους μήνες για τα «ομόλογα έργου». Η Επιτροπή έχει προτείνει να δρομολογηθεί μια πιλοτική φάση για τα project bonds, στο πλαίσιο του τρέχοντος κοινοτικού προϋπολογισμού που λήγει το 2013, ώστε να αντληθούν από αυτόν 230 εκατ. ευρώ. Τα χρήματα αυτά θα χορηγηθούν στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) ώστε να καλυφθεί μέρος του κινδύνου τον οποίο η τράπεζα αναλαμβάνει όταν χρηματοδοτεί τα επιλέξιμα έργα. Οταν τα κεφάλαια του κοινοτικού προϋπολογισμού συνδυαστούν με τη χρηματοδότηση της ΕΤΕπ, εκτιμάται ότι το συνολικό ποσό που μπορεί να κινητοποιηθεί για επενδύσεις θα ανέλθει ως τα 4,6 δισ. ευρώ. Στην πιλοτική φάση, τα ομόλογα έργου θα εστιαστούν σε 5-10 έργα που θα πρέπει να βρίσκονται σε σχετικά ανεπτυγμένο στάδιο.

ΣΙΜ ΚΑΛΑΣ
«Η οικονομία θα γίνει αποδοτική»

Ποια θα είναι η θετική συνεισφορά των διευρωπαϊκών δικτύων στην οικονομική ανάπτυξη;

«Σε περιόδους οικονομικών δυσκολιών, οι μεταφορές μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αναζωογόνηση της ανάπτυξης. Κορυφαία προτεραιότητά μας είναι η ολοκλήρωση του πανευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών. Στρατηγικές επενδύσεις στο δίκτυο αυτό θα μας επιτρέψουν να αποσυμφορήσουμε συγκοινωνιακούς κόμβους, να οικοδομήσουμε τους απαραίτητους ελλείποντες κρίκους και καθιστούν τις ευρωπαϊκές μεταφορές "εξυπνότερες", ασφαλέστερες και αποδοτικότερες. Πολίτες και επιχειρήσεις θα συνδέονται καλύτερα και το κόστος μεταφορών θα μειωθεί. Η ευρωπαϊκή οικονομία θα γίνει πιο αποδοτική και η ανάπτυξη βιώσιμη. Και ας μην ξεχνάμε ότι η κατασκευή υποδομών γεννά από μόνη της σημαντικά οικονομικά πλεονεκτήματα».

Ποια είναι τα σημεία-κλειδιά και τα μελλοντικά βήματα της νέας πολιτικής;

«Ο σχεδιασμός του νέου πανευρωπαϊκού δικτύου μεταφορών λαμβάνει σοβαρά υπόψη ότι όλα τα κράτη-μέλη και οι περιφέρειές τους καλύπτονται επαρκώς από το δίκτυο, διασφαλίζοντας ότι οι προσπάθειες επικεντρώνονται όπου υπάρχει η υψηλότερη προστιθέμενη αξία σε επίπεδο ΕΕ. Δεν έχουμε πλέον την πολυτέλεια να επενδύουμε αποσπασματικά σε αυτοκινητοδρόμους, σιδηροδρόμους και υδάτινες οδούς που αρχίζουν και τελειώνουν στο πουθενά. Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι οι επενδύσεις αλληλοενισχύονται. Γι' αυτό και θα έχουμε συντονιστές για κάθε έναν από τους 10 διαδρόμους του βασικού δικτύου. Θα υπάρχουν σαφή χρονοδιαγράμματα για την ολοκλήρωση των δικτύων. Αυτό θα προσφέρει τόσο στην Επιτροπή όσο και στα κράτη-μέλη έναν ξεκάθαρο στόχο για να εργαστούν από κοινού. Ειδικότερα για τους σιδηροδρόμους, κοινά πρότυπα διαλειτουργικότητας και διαχείρισης της κυκλοφορίας θα εξασφαλίσουν ότι τα τρένα δεν θα σταματούν στα σύνορα. Παράλληλα, θα δώσουμε έμφαση στην αξιοποίηση καινοτόμων τεχνολογιών για ένα ασφαλέστερο, εξυπνότερο και βιώσιμο μεταφορικό σύστημα».

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΜΟΥΤΣΑΚΟΣ
«Πεδίον δόξης λαμπρό για την Ελλάδα»
Γιατί χρειάζεται μια νέα πολιτική μεταφορικών ευρωπαϊκών δικτύων;

«Τα μεταφορικά συστήματα στην Ευρώπη αναπτύχθηκαν με γνώμονα την εθνική προοπτική. Αυτό οδήγησε στην ανεπάρκεια ή την έλλειψη μεταφορικών συνδέσεων στα σύνορα ή κατά μήκος σημαντικών αξόνων. Το υπάρχον "μεταφορικό πλέγμα" στην Ευρώπη παραμένει κατακερματισμένο. Η διαλειτουργικότητα είναι τουλάχιστον ελλιπής. Υπάρχουν ακόμη σήμερα επτά διαφορετικών τύπων και προδιαγραφών σιδηροδρομικές γραμμές. Αυτό συνιστά τροχοπέδη για την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα. Είναι ανάγκη να περάσουμε σε ένα ολοκληρωμένο, πλήρως λειτουργικό δίκτυο. "From patchwork to network", όπως λέμε στην Επιτροπή Μεταφορών».

Πόσο «αναπτυξιακό οξυγόνο» μπορούν να δώσουν τα νέα Διευρωπαϊκά Δίκτυα Μεταφορών;

«Πολύ. Ο τομέας των μεταφορών παράγει σχεδόν το 10% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, εξασφαλίζοντας εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Επιπλέον, η αποτελεσματική λειτουργία της Ενιαίας Αγοράς απαιτεί ενιαίο δίκτυο μεταφορών. Το "πέρασμα" από τον πολυκερματισμό στην ενότητα και τη διαλειτουργικότητα συνιστά αφ' εαυτού αναπτυξιακό άλμα. Σημαίνει βελτίωση και εκσυγχρονισμό υπαρχουσών και κατασκευή νέων υποδομών, καθώς και εγκατάσταση υψηλής τεχνολογίας συστημάτων διαχείρισης της κυκλοφορίας. Και αυτό αφορά όλες τις μορφές μεταφορών, οδικές, σιδηροδρομικές, θαλάσσιες-λιμενικές, ακόμη και ποτάμιες. Συγκρατήστε ότι μαζί με το μεταφορικό δίκτυο σχεδιάζεται η ανάπτυξη ενεργειακών και τηλεπικοινωνιακών δικτύων. Είναι ένα από τα μεγαλύτερα χειροπιαστά αναπτυξιακά ευρωπαϊκά σχέδια με αφετηρία το 2014 και ορίζοντα 10-15 ετών. Επιδίωξη είναι η επανεκκίνηση της ευρωπαϊκής οικονομίας. Το δεύτερο σύνθημα είναι το "Connect to Compete": "Συνδέσου για να είσαι ανταγωνιστικός"».

Η Κομισιόν υπολογίζει ότι για την υλοποίηση του πρώτου σταδίου του κεντρικού δικτύου θα απαιτηθούν ως το 2020 περίπου 250 δισ. ευρώ. Πού θα βρεθούν τόσα χρήματα;

«Εδώ έρχεται να συνδράμει ένα νέο χρηματοδοτικό εργαλείο το "Συνδέοντας την Ευρώπη". Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η Επιτροπή υποστηρίζουμε την προικοδότησή του με 50 δισ. ευρώ από τον κοινοτικό προϋπολογισμό. Εκτιμάται ότι κάθε ένα εκατομμύριο που θα δαπανάται από το "Συνδέοντας την Ευρώπη" σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα προσελκύει 5 εκατ. ευρώ δημόσιες επενδύσεις και 20 εκατ. ευρώ ιδιωτικές. Πρόσθετη στήριξη μπορούν να είναι τα "ομόλογα έργου" που προς το παρόν βρίσκονται σε πιλοτικό στάδιο».  

 Ποιο θα ήταν το «γεωπολιτικό συγκριτικό πλεονέκτημα» για τη χώρα μας;

«Η Ελλάδα είναι χώρα της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Ταυτόχρονα όμως είμαστε η πρώτη χώρα της ΕΕ την οποία "συναντά" το διεθνές εμπόριο που κινείται από την Ασία προς την ευρωπαϊκή αγορά των 500 εκατ. καταναλωτών. Ο,τι μας εντάσσει περισσότερο στην ενιαία αγορά ενισχύει το γεωπολιτικό συγκριτικό μας πλεονέκτημα. Ετσι, το "Ελλάδα χώρα-πύλη και σταυροδρόμι" μπορεί να γίνει από στρατηγική επιδίωξη ορατή πραγματικότητα. Η χρηματοδοτική διευκόλυνση "Συνδέοντας την Ευρώπη" αφορά και το ελληνικό τμήμα του Διαδρόμου 4 από το Αμβούργο στη Λευκωσία. Τα κύρια λιμάνια της Ελλάδας μπορούν επίσης να επωφεληθούν. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον ισχυρότατων διεθνών εταιρειών για τον Πειραιά δεν είναι άσχετο με τις τεράστιες δυνατότητες που δίνει στη χώρα μας η προοπτική πλήρους σύνδεσής της με τα Διευρωπαϊκά Δίκτυα. "Πεδίον δόξης λαμπρόν" λοιπόν».