Τέσσερις διαφορετικές οικονομικές σχολές (όλες τους καθοριστικές στην
εξέλιξη της Δυτικής κοινωνίας), τέσσερα κορυφαία οικονομικά μυαλά
βγαίνουν από το χρονοντούλαπο της ιστορίας και συγκρούονται στο ίδιο
φανταστικό τραπέζι, στο πλαίσιο μιας φανταστικής συζήτησης με θέμα την
κάθε άλλο παρά φανταστική... ευρωπαϊκή κρίση χρέους.
Νταβός, Ελβετία, Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Η σιδηρά διευθύντρια του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ, περιστοιχισμένη από τέσσερις γίγαντες της σύγχρονης οικονομικής σκέψης, θέτει εν είδει εισαγωγής τη βασική θεματική της συνομιλίας. Υποστηρίζει πως το κλίμα φέτος στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ είναι ελαφρώς καλύτερο σε σύγκριση με πέρυσι.
Κι αυτό χάρη σε μόλις δύο λέξεις που εκστόμισε ο πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι, από το Λονδίνο τον περασμένο Ιούλιο. Αναφέρεται στη φράση «οτιδήποτε χρειάζεται», στη δέσμευση της ΕΚΤ να αγοράζει απεριόριστο αριθμό ομολόγων των υπερχρεωμένων κρατών-μελών της Ευρωζώνης.
ΛΑΓΚΑΡΝΤ: Ξεκινώντας από εσένα Καρλ, πώς βλέπεις τα πράγματα στην Ευρώπη σήμερα;
ΜΑΡΞ: Η καπιταλιστική τάξη που έχει συγκεντρωθεί στο Νταβός, πέρασε τις τελευταίες ημέρες γκρινιάζοντας για την ανεργία και για την έλλειψη ζήτησης των προϊόντων της. Αυτό που όλοι τούτοι φαίνονται ανίκανοι να αναγνωρίσουν είναι πως τα παραπάνω είναι αναπόφευκτα σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία.
Υπάρχει μια τάση προς την υπερεπένδυση και την υπερπαραγωγή καθώς και μια παράλληλη πτώση στα ποσοστά κέρδους την οποία, όπως συνηθίζεται, οι εργοδότες προσπαθούν να αντισταθμίσουν περικόπτοντας τους μισθούς και δημιουργώντας μια εφεδρική στρατιά εργασίας αποτελούμενη από ανέργους και υποαπασχολούμενους.
Γι΄ αυτό υπάρχουν περισσότεροι από 200 εκατ. άνεργοι στον κόσμο καθώς και μια τάση προς μεγαλύτερη ανισότητα. Είναι πιθανό το 2013 να είναι καλύτερο από το 2012, αλλά η όποια ανάπαυλα θα είναι πρόσκαιρη.
ΛΑΓΚΑΡΝΤ: Αυτή είναι μια μάλλον ζοφερή ανάλυση, Καρλ. Οι μισθοί αυξάνονται με ρυθμούς αρκετά γρήγορους σε κάποια μέρη του κόσμου, όπως για παράδειγμα στην Κίνα.
Ωστόσο, θα συμφωνούσα πως η ανισότητα συνιστά απειλή. Σύμφωνα μάλιστα με έρευνα του ίδιου του ΔΝΤ, η ανισότητα συνδέεται με την οικονομική αστάθεια.
ΜΑΡΞ: Είναι αλήθεια πως οι αναδυόμενες οικονομίες αναπτύσσονται με ταχείς ρυθμούς επί του παρόντος αλλά κι αυτές, εν καιρώ, θα επηρεαστούν από τις ίδιες δυνάμεις.
ΛΑΓΚΑΡΝΤ: Μέιναρντ, θεωρείς ότι τα πράγματα είναι τόσο ζοφερά όσο τα παρουσιάζει ο Καρλ;
ΚΕΪΝΣ: Οχι, εγώ διαφωνώ. Πιστεύω πως το πρόβλημα είναι μεν σοβαρό αλλά επιλύσιμο. Την τελευταία φορά που βρεθήκαμε αντιμέτωποι με μια κρίση τόσο μεγάλου μεγέθους, ανταποκριθήκαμε χαλαρώνοντας με τρόπο επιθετικό τη νομισματική πολιτική ?ρίχνοντας τόσο τα βραχυπρόθεσμα όσο και τα μακροπρόθεσμα επιτόκια? και θέτοντας σε κίνηση δημόσια έργα με στόχο την ενίσχυση της συνολικής ζήτησης.
Στις ΗΠΑ, ο φίλος μου ο Φράνκλιν Ρούσβελτ, προσυπέγραψε νόμους που επέτρεψαν στους εργάτες να οργανώνονται σε συνδικάτα. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η διεθνής κοινότητα προχώρησε στη δημιουργία του ΔΝΤ προκειμένου να εξομαλύνει τα ισοζύγια πληρωμών, να αποτρέψει τους οικονομικούς/εμπορικούς/συναλλαγματικούς πολέμους μεταξύ των χωρών και να ελέγξει τις κινήσεις κεφαλαίων.
Ολα αυτά τα μαθήματα πλέον έχουν ξεχαστεί. Πίσω στο παρόν, η ισορροπία ανάμεσα στη δημοσιονομική και τη νομισματική πολιτική είναι λάθος, οι συναλλαγματικοί πόλεμοι παραμονεύουν, ο χρηματοπιστωτικός τομέας παραμένει σε μεγάλο βαθμό αμεταρρύθμιστος και η συνολική ζήτηση είναι αδύναμη επειδή οι εργαζόμενοι δεν λαμβάνουν δίκαιο μερίδιο επί των κερδών παραγωγικότητας. Η οικονομική επιστήμη είναι κολλημένη στο παρελθόν. Είναι σαν η Φυσική να μην είχε προχωρήσει μετά τον Κέπλερ.
ΛΑΓΚΑΡΝΤ: Συμπεραίνω από όσα λες Μέιναρντ πως δεν εγκρίνεις τον τρόπο με τον οποίο ο Τζορτζ Οζμπορν χειρίζεται τη βρετανική οικονομία.
ΚΕΪΝΣ: Ο Οζμπορν έχει χάσει την κριτική του ικανότητα. Η Βρετανία αντιμετωπίζει πρόβλημα με την ανάπτυξη, όχι με το έλλειμμα.
ΛΑΓΚΑΡΝΤ: Εσύ Μίλτον φαντάζομαι πως διαφωνείς με όλα όσα είπε ο Μέιναρντ.
ΦΡΙΝΤΜΑΝ: Κάποιοι από τους φίλους μου της αυστριακής σχολής των οικονομικών θα προτιμούσαν να μείνουν άπραγοι με την ελπίδα να καθαρίσει το σύστημα. Ωστόσο, εγώ δεν θα έκανα το ίδιο. Σε αντίθεση βέβαια με τον Μέιναρντ, δεν θα υποστήριζα μέτρα που θα ενίσχυαν τη διαπραγματευτική δύναμη των συνδικάτων ενώ ουδέποτε είδα με καλό μάτι τα δημόσια έργα ως απάντηση στην ύφεση. Αλλά σίγουρα θα υποστήριζα αυτό που έχει κάνει ο Μπεν Μπερνάνκι με τη νομισματική πολιτική στις ΗΠΑ, και ακόμη πιο δραστικά μέτρα εάν χρειαζόταν.
ΛΑΓΚΑΡΝΤ: Οπως για παράδειγμα;
ΦΡΙΝΤΜΑΝ: Πιστεύω πως η νομισματική πολιτική θα έπρεπε να έχει στόχο την αύξηση του ονομαστικού μεγέθους της οικονομίας ανεξάρτητα από τον πληθωρισμό. Εάν η ανάπτυξη είναι πολύ υψηλή, τότε οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να σκληραίνουν την πολιτική τους. Εάν αντιθέτως είναι πολύ χαμηλή, όπως συμβαίνει επί του παρόντος από την έναρξη της κρίσης και μετά, θα πρέπει να τη χαλαρώνουν.
Σε ακραίες περιστάσεις, θα προσυπέγραφα πολιτικές που θολώνουν τη διάκριση ανάμεσα στη νομισματική και τη δημοσιονομική πολιτική. Αυτό είναι που εννοώ όταν λέω πως τα χρήματα πέφτουν στην οικονομία από το ελικόπτερο.
ΛΑΓΚΑΡΝΤ: Φριτζ, κάθεσαι τόση ώρα υπομονετικά και ακούς τους υπολοίπους. Εσύ πώς βλέπεις την κατάσταση στον κόσμο;
ΣΟΥΜΑΧΕΡ: Είμαι ιδιαιτέρως ενοχλημένος από την τροπή που έχει πάρει η κουβέντα. Διαπιστώνω πως υπάρχει μια εμμονή με την ανάπτυξη με κάθε κόστος, ανεξάρτητα από τους κινδύνους για το περιβάλλον. Η κλιματική αλλαγή δεν θίχτηκε σχεδόν καθόλου ως θέμα στο Νταβός, κι αυτό παρά τα ακραία καιρικά φαινόμενα του τελευταίου έτους. Είναι τρομακτικό το γεγονός πως κανείς δεν ασχολήθηκε με την υπερθέρμανση του πλανήτη, και σχεδόν εγκληματικό το γεγονός πως οι κυβερνήσεις έχουν αμελήσει να τονώσουν τις πράσινες επενδύσεις με εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια.
Οπως έχει συμβεί άλλωστε και στο παρελθόν, η ύφεση έχει εκτοπίσει τα οικολογικά ζητήματα μακριά από την κορυφή της πολιτικής ατζέντας.
Τις καλές εποχές οι πολιτικοί ισχυρίζονται πως είναι υπέρ της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά οι εν λόγω υποσχέσεις ξεχνιούνται με το που η ανεργία αρχίζει να ανεβαίνει. Τότε όλα επιστρέφουν σε μια λογική «business as usual»: κατασκευάστε νέους δρόμους, επεκτείνετε τα αεροδρόμια, κόψτε τους φόρους για να τονώσετε την κατανάλωση.
Κι όλα αυτά ενώ οι επιστήμονες προειδοποιούν πως οι παγκόσμιες θερμοκρασίες πρόκειται, υπό τις παρούσες πολιτικές, να αυξηθούν αρκετούς βαθμούς πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα. Μιλάμε για τρελάδικο.
ΛΑΓΚΑΡΝΤ: Μέιναρντ, εσύ τι λες γι΄ αυτά;
ΚΕΪΝΣ: Συμφωνώ μαζί του. Εάν συμβούλευα σήμερα τον Ρούζβελτ, θα του ζητούσα ένα Πράσινο Νιου Ντιλ. Μου είναι δύσκολο να φανταστώ έναν κόσμο χωρίς ανάπτυξη, πράγμα πολιτικά απαράδεκτο ειδικά για τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Αλλά ο Φριτς έχει δίκιο. Χρειαζόμαστε ανάπτυξη που θα είναι περισσότερο έξυπνη και πιο καθαρή. Οπως είπες άλλωστε και εσύ Κριστίν την προηγούμενη εβδομάδα, εάν συνεχίσουμε έτσι όπως πάμε, η επόμενη γενιά θα είναι «ψητή, φρυγανισμένη, τηγανισμένη και στη σχάρα».
ΣΟΥΜΑΧΕΡ: Δεν θα μπορούσα να το έχω εκφράσει καλύτερα ο ίδιος.
Καρλ Μαρξ
Γερμανός φιλόσοφος (1818-1883) και πατέρας του κομμουνισμού. Για τον Μαρξ, οι οικονομικές κρίσεις αποτελούν αναπόσπαστο (και αναπόφευκτο) κομμάτι του ιδίου του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής καθώς απορρέουν από τις εγγενείς δομικές αντιφάσεις του καπιταλιστικού συστήματος. Η βαθύτερη αιτία των κρίσεων βρίσκεται στην αντίθεση ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και στην ατομική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της. Οι καπιταλιστές στοχεύουν πάντοτε στο μέγιστο κέρδος, πράγμα το οποίο οδηγεί σε απεριόριστη αύξηση της παραγωγής. Με τη σειρά της, η υπερπαραγωγή, σε συνδυασμό με την περιορισμένη αγοραστική δύναμη των μισθωτών, οδηγεί σε υποκατανάλωση (όταν τα εμπορεύματα δεν μπορούν να πουληθούν) και σε πτώση του ποσοστού κέρδους. Οσο για τη «λύση», αυτή δεν είναι άλλη από την ανατροπή του καπιταλισμού.
Μίλτον Φρίντμαν
Αμερικανός οικονομολόγος (1912-2006). Εκφραστής του φιλελευθερισμού στην πιο ακραία του μορφή και μονεταριστής, κήρυττε απόλυτη εμπιστοσύνη στην ικανότητα αυτορρύθμισης της αγοράς και ήταν αντίθετος σε κάθε μορφής κρατικό παρεμβατισμό στην οικονομία. Για τον Φρίντμαν, το κράτος πρέπει να περιορίζεται «στη διατήρηση του νόμου και της τάξης, στην επιβολή της εφαρμογής των ιδιωτικών συμφωνιών, στην προώθηση των ανταγωνιστικών αγορών». Στον Φρίντμαν αποδίδεται και η θεωρία περί δόγματος του σοκ, η ιδέα ότι μια μεγάλη κρίση αποτελεί ευκαιρία για μεταρρυθμίσεις με το σκεπτικό ότι οι τρομοκρατημένοι πολίτες, φοβούμενοι τα χειρότερα, γίνονται περισσότερο ανεκτικοί σε αλλαγές.
Τζον Μεϊναρντ Κεϊνς
Βρετανός οικονομολόγος (1883-1946), ο οποίος γεννήθηκε την ίδια χρονιά που απεβίωσε ο Μαρξ. Θιασώτης ενός περισσότερο ανθρώπινου καπιταλιστικού μοντέλου, ο Κέινς θέλει ένα σύστημα το οποίο θα μπορεί να συνδυάζει την οικονομική αποτελεσματικότητα με την κοινωνική δικαιοσύνη και την ατομική ελευθερία. Τάσσεται υπέρ του κρατικού παρεμβατισμού και προτείνει την αύξηση των κρατικών δαπανών σε περιόδους κρίσης με στόχο τη διασφάλιση της «πλήρους απασχόλησης» (της καταπολέμησης της ανεργίας). Επιπλέον, θεωρεί πως ο περιορισμός των μισθών σε καιρούς ύφεσης επιδεινώνει την κατάσταση της οικονομίας. Ο ίδιος διακρίνει την κερδοσκοπική από την επιχειρηματική επένδυση και προτείνει τρόπους θεσμικού περιορισμού της ελευθερίας των χρηματαγορών και χειραγώγησης της κερδοσκοπίας.
Ερνστ Φρίντριχ Σουμαχερ
Γερμανός οικονομολόγος (1911-1977) και πάλαι ποτέ προστατευόμενος του Τζον Μέιναρντ Κέινς. Εισήγαγε μια οικονολογική/φιλική προς το περιβάλλον διάσταση στην οικονομική σκέψη. Μίλησε για αποκέντρωση και κήρυξε την επιστροφή σε έναν βιώσιμο τρόπο ζωής, κεντρικό ρόλο στον οποίο θα έχουν η μικρή επιχείρηση, η τοπική οικονομία, η μικρή αγροτική εκμετάλλευση, η ανθρώπινης κλίμακας τεχνολογία. Για τον Σουμάχερ, το πρόβλημα της παραγωγής, παρά τα τεχνολογικά άλματα που έχουν συντελεστεί, δεν έχει λυθεί. Κάθε άλλο μάλιστα. Οσο η παραγωγή γιγαντώνεται με όρους ακραίου και συγκεντρωτικού καπιταλισμού τόσο αυτή καταστρέφει το ίδιο το εκ των πραγμάτων περιορισμένο ανθρώπινο περιβάλλον.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΑΦΙΔΑΣ
gskafidas@pegasus.gr
