Η πρόσφατη δήλωση του Γενικού
Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης ότι εάν η Τουρκία επιβάλλει τη
θανατική ποινή τότε αυτό θα είναι «μία κίνηση απέναντι στις κοινές μας
αξίες» και ότι θα κλείσει την πόρτα για την ΕΕ και πιθανότητα θα σημάνει
και την αποβολή της από το όργανο, το μόνο που επιβεβαιώνει είναι ότι η
Ευρώπη βρίσκεται σε δύσκολη θέση σχετικά με τις εξελίξεις στην Τουρκία.
Και ανάμεσα στις παραμέτρους της δυσκολίας είναι και η Κοινή Δήλωση (Συμφωνία 20ης Μαρτίου) για τη μείωση των προσφυγικών ροών, μία συμφωνία στην οποία η Ευρώπη είχε επενδύσει πάρα πολλά.Από τη μία, η παραπάνω δήλωση δείχνει πόσο μακριά θέλει η Ευρώπη να κρατηθεί -τουλάχιστον σε πρώτο χρόνο- από τις εξελίξεις στην Τουρκία βάζοντας στο πλέον ακραίο όριο, τη θανατική ποινή, και το δικό της όριο για να προβεί σε μία αντίδραση.
Από την άλλη, η υπόθεση που ίσχυσε μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου, ότι εφ' όσον η Τουρκία κρατά τα 3 περίπου εκατομμύρια προσφύγων από τη Συρία μακριά από την Ευρώπη η συμφωνία θα συνεχίσει να ισχύει, δεν είναι πλέον τόσο εύκολη υπόθεση.Το τρίτο και σημαντικότερο ίσως, η πιθανότητα της αναστολής της υπάρχουσας συμφωνίας και η αντικατάστασή της από μία άλλη που θα στηριζόταν σε μία ανθρωπιστική προσέγγιση και θα ανταποκρινόταν στους κανόνες του διεθνούς δικαίου, μοιάζει να απομακρύνεται οριστικά.
Ότι η συμφωνία αυτή ήταν «εκτεθειμένη» από ανθρωπιστική και νομική σκοπιά ήταν από τις πρώτες διαπιστώσεις με πολλές οργανώσεις να υποδεικνύουν τα κενά, να καταγγέλλουν τις παραβιάσεις, να μιλούν για σκοτεινά σημεία και πιθανές εμπλοκές στο άμεσο μέλλον.Η υλοποίησή της και ειδικά το κομμάτι των «επιστροφών» παραμένει το πιο σκοτεινό σημείο με πλήθος οργανώσεων –ανάμεσα σε αυτές και η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες- να κάνουν ανοικτά πλέον λόγο για παράνομες επιστροφές¹.
Αλλά ούτε η ΕΕ δηλώνει ευχαριστημένη για τους δικούς της λόγους που είναι τα χαμηλά νούμερα των επιστροφών², ενώ πρέπει να επισημανθεί ότι πρόκειται για «επιστροφές» που δεν λαμβάνουν υπόψη προσφυγικούς πληθυσμούς που δεν επιθυμούν την επιστροφή και παραμονή τους στην Τουρκία.Η αξιοπιστία της αποτελεσματικότητά της Συμφωνίας είναι επίσης ένα ζήτημα προς συζήτηση, αφού η εφαρμογή άλλων βασικών πτυχών είναι μόνο εν μέρει επιτυχής, καθώς δεν αυξήθηκε η ικανότητα των εθνικών γραφείων ασύλου, ενώ ο αριθμός των εμπειρογνωμόνων σε θέματα ασύλου και συνόρων σταθερά υπολείπεται των αναγκών και τέλος και ίσως το χειρότερο απ΄ όλα, οι θάνατοι στη Μεσόγειο το 2016 ξεπέρασαν ήδη το περσυνό νούμερο και ο φετινός αριθμός θανάτων θα σημαδέψει με ανεξίτηλο τρόπο την ευρωπαϊκή ιστορία.³
Η Ευρώπη όλο τον προηγούμενο καιρό κατάφερε να παραγνωρίσει τις επικρίσεις για ανθρωπιστικούς λόγους και ελλείψεις ή ακόμα και για παραβιάσεις που η Συμφωνία έφερε.Σχεδόν όλες οι μεγάλες οργανώσεις συμπεριλαμβάνουν τη Συμφωνία ως παράγοντα επιδείνωσης των παραμέτρων του προσφυγικού και κυρίως του ανθρώπινου παράγοντα.Η Τουρκία σύμφωνα με καταγγελίες που δεν είναι λίγες, έχει καταφύγει σε πολλαπλά pushbacks και την αναγκαστική μαζική επιστροφή των Σύριων στη Συρία.Μελέτες αποκαλύπτουν ότι η παιδική εργασία με παιδιά προσφύγων ειδικά στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας έχει αυξηθεί, ενώ η βία κατά των προσφύγων και η σεξουαλική παρενόχληση των γυναικών προσφύγων έχουν δει μια ανεξέλεγκτη αύξηση.
Οι πρόσφατες όμως πολιτικές εξελίξεις που καθιστούν την τουρκική κυβέρνηση μία ανοιχτά αυταρχική κυβέρνηση, αναγκάζει την Ευρώπη αργά ή γρήγορα να πάρει θέση για το εάν μπορεί υπό αυτές τις συνθήκες η Τουρκία να είναι ένας αξιόπιστος εταίρος, που θα προφυλάξει τα σύνορα της ΕΕ και θα τη σώσει από «το πρόβλημα» των προσφυγικών ροών και μια «ασφαλή τρίτη χώρα» για τους πρόσφυγες, σύμφωνα με τα σχέδια και τις προσδοκίες της ευρωπαϊκής ηγεσίας.
Αλλά θα κληθεί και να απαντήσει για το αν μπορεί να αναπτύξει ένα άλλο σχέδιο για το προσφυγικό έστω και κάτω από τον εξαναγκασμό των εξελίξεων στην Τουρκία.
Ένα άλλο σχέδιο θα απαιτούσε πρωτίστως μία αλλαγή πολιτικής σε μία νέα κατεύθυνση που θα αντιλαμβανόταν το προσφυγικό σε απεμπλοκή με το ζήτημα της ασφάλειας των συνόρων.
Αυτό θα σήμαινε καταρχήν τη διαχείριση του εντός του ευρωπαϊκού εδάφους και όχι την ανάθεσή του σε μια διαχείριση έξω από αυτό και μαζί και την ανάθεση μέρους της ασφάλειας των ευρωπαϊκών συνόρων σε έναν εταίρο εκτός Ευρώπης.
Και ίσως αυτή η αλλαγή στρατηγικής και δράσης να αποτελούσε και τη μόνη δυνατή ακύρωση της συνεχιζόμενης τουρκικής «απειλής» απέναντι στην Ευρώπη για προσφυγικές ροές που θα διαπεράσουν τα σύνορά της και θα πλημμυρίσουν το έδαφός της.
Γιατί αντίθετα, μετά τις εξελίξεις στην Τουρκία και την κλιμάκωση που όλα δείχνουν ότι θα συνεχιστεί, το πλέον πιθανό ενδεχόμενο είναι η Τουρκία να κλείσει τα σύνορά της εμποδίζοντας όσους θέλουν να διαφύγουν από το καθεστώς που η νέα πολιτική κατάσταση επιβάλλει.
Ένας τερματισμός της συμφωνίας δεν θα προκαλέσει ένα νέο κύμα των μεταναστών από την Τουρκία, καθώς όπως σωστά έχει επισημανθεί, μια δικτατορία δεν μπορεί να ζήσει με ανοιχτά σύνορα.
Η διασύνδεση των προσφυγικών ροών με την άνοδο της ακροδεξιάς παραμένει επίσης ένα ζήτημα προς συζήτηση.
Κυρίως καθώς τείνει να γίνει αντιληπτή στην Ευρώπη η ανθρωπιστική/προσφυγική κρίση που υπάρχει στη μία πλευρά της ως ένα σχεδόν «αναγκαίο κόστος» για την παρεμπόδιση της ανόδου της ακροδεξιάς ρητορικής και των εκλογικών κερδών που θα απέφερε σε μία άλλη πλευρά της ηπείρου, εάν οι προσφυγικές ροές έπαιρναν μεγάλες διαστάσεις καθώς υποδεικνύονται ως το κύριο αίτιο ανόδου της ακροδεξιάς.
Αλλά το ζήτημα της ανόδου της ακροδεξιάς στην Ευρώπη περιμένει μία απάντηση ανεξάρτητα από τη Συμφωνία και το μέλλον της, ανεξάρτητα από τις ροές και το μέγεθός τους, καθώς πρόκειται για μία επίθεση καταρχήν σε ιδέες και αξίες που δεν έχει ανάγκη από «πραγματικούς εχθρούς» γιατί πρόκειται για λόγο που πάντα κατασκευάζει τους «εχθρούς» του.
Τέλος, θα απαιτούσε μία πραγματική αλληλεγγύη εντός της ΕΕ, κυρίως απέναντι στις χώρες του νότου όπως η Ελλάδα και η Ιταλία που είναι οι πρώτοι υποδοχείς των μεγάλων προσφυγικών κυμάτων.
Μία αλληλεγγύη που δεν θα «πλήρωνε το κόστος» του προσφυγικού, αλλά θα δημιουργούσε πολιτικές ειρηνικής συνύπαρξης από την ασφαλή είσοδο έως τη νόμιμη παραμονή.
Και ανάμεσα στις παραμέτρους της δυσκολίας είναι και η Κοινή Δήλωση (Συμφωνία 20ης Μαρτίου) για τη μείωση των προσφυγικών ροών, μία συμφωνία στην οποία η Ευρώπη είχε επενδύσει πάρα πολλά.Από τη μία, η παραπάνω δήλωση δείχνει πόσο μακριά θέλει η Ευρώπη να κρατηθεί -τουλάχιστον σε πρώτο χρόνο- από τις εξελίξεις στην Τουρκία βάζοντας στο πλέον ακραίο όριο, τη θανατική ποινή, και το δικό της όριο για να προβεί σε μία αντίδραση.
Από την άλλη, η υπόθεση που ίσχυσε μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του Ιουλίου, ότι εφ' όσον η Τουρκία κρατά τα 3 περίπου εκατομμύρια προσφύγων από τη Συρία μακριά από την Ευρώπη η συμφωνία θα συνεχίσει να ισχύει, δεν είναι πλέον τόσο εύκολη υπόθεση.Το τρίτο και σημαντικότερο ίσως, η πιθανότητα της αναστολής της υπάρχουσας συμφωνίας και η αντικατάστασή της από μία άλλη που θα στηριζόταν σε μία ανθρωπιστική προσέγγιση και θα ανταποκρινόταν στους κανόνες του διεθνούς δικαίου, μοιάζει να απομακρύνεται οριστικά.
Ότι η συμφωνία αυτή ήταν «εκτεθειμένη» από ανθρωπιστική και νομική σκοπιά ήταν από τις πρώτες διαπιστώσεις με πολλές οργανώσεις να υποδεικνύουν τα κενά, να καταγγέλλουν τις παραβιάσεις, να μιλούν για σκοτεινά σημεία και πιθανές εμπλοκές στο άμεσο μέλλον.Η υλοποίησή της και ειδικά το κομμάτι των «επιστροφών» παραμένει το πιο σκοτεινό σημείο με πλήθος οργανώσεων –ανάμεσα σε αυτές και η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες- να κάνουν ανοικτά πλέον λόγο για παράνομες επιστροφές¹.
Αλλά ούτε η ΕΕ δηλώνει ευχαριστημένη για τους δικούς της λόγους που είναι τα χαμηλά νούμερα των επιστροφών², ενώ πρέπει να επισημανθεί ότι πρόκειται για «επιστροφές» που δεν λαμβάνουν υπόψη προσφυγικούς πληθυσμούς που δεν επιθυμούν την επιστροφή και παραμονή τους στην Τουρκία.Η αξιοπιστία της αποτελεσματικότητά της Συμφωνίας είναι επίσης ένα ζήτημα προς συζήτηση, αφού η εφαρμογή άλλων βασικών πτυχών είναι μόνο εν μέρει επιτυχής, καθώς δεν αυξήθηκε η ικανότητα των εθνικών γραφείων ασύλου, ενώ ο αριθμός των εμπειρογνωμόνων σε θέματα ασύλου και συνόρων σταθερά υπολείπεται των αναγκών και τέλος και ίσως το χειρότερο απ΄ όλα, οι θάνατοι στη Μεσόγειο το 2016 ξεπέρασαν ήδη το περσυνό νούμερο και ο φετινός αριθμός θανάτων θα σημαδέψει με ανεξίτηλο τρόπο την ευρωπαϊκή ιστορία.³
Η Ευρώπη όλο τον προηγούμενο καιρό κατάφερε να παραγνωρίσει τις επικρίσεις για ανθρωπιστικούς λόγους και ελλείψεις ή ακόμα και για παραβιάσεις που η Συμφωνία έφερε.Σχεδόν όλες οι μεγάλες οργανώσεις συμπεριλαμβάνουν τη Συμφωνία ως παράγοντα επιδείνωσης των παραμέτρων του προσφυγικού και κυρίως του ανθρώπινου παράγοντα.Η Τουρκία σύμφωνα με καταγγελίες που δεν είναι λίγες, έχει καταφύγει σε πολλαπλά pushbacks και την αναγκαστική μαζική επιστροφή των Σύριων στη Συρία.Μελέτες αποκαλύπτουν ότι η παιδική εργασία με παιδιά προσφύγων ειδικά στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας έχει αυξηθεί, ενώ η βία κατά των προσφύγων και η σεξουαλική παρενόχληση των γυναικών προσφύγων έχουν δει μια ανεξέλεγκτη αύξηση.
Οι πρόσφατες όμως πολιτικές εξελίξεις που καθιστούν την τουρκική κυβέρνηση μία ανοιχτά αυταρχική κυβέρνηση, αναγκάζει την Ευρώπη αργά ή γρήγορα να πάρει θέση για το εάν μπορεί υπό αυτές τις συνθήκες η Τουρκία να είναι ένας αξιόπιστος εταίρος, που θα προφυλάξει τα σύνορα της ΕΕ και θα τη σώσει από «το πρόβλημα» των προσφυγικών ροών και μια «ασφαλή τρίτη χώρα» για τους πρόσφυγες, σύμφωνα με τα σχέδια και τις προσδοκίες της ευρωπαϊκής ηγεσίας.
Αλλά θα κληθεί και να απαντήσει για το αν μπορεί να αναπτύξει ένα άλλο σχέδιο για το προσφυγικό έστω και κάτω από τον εξαναγκασμό των εξελίξεων στην Τουρκία.
Ένα άλλο σχέδιο θα απαιτούσε πρωτίστως μία αλλαγή πολιτικής σε μία νέα κατεύθυνση που θα αντιλαμβανόταν το προσφυγικό σε απεμπλοκή με το ζήτημα της ασφάλειας των συνόρων.
Αυτό θα σήμαινε καταρχήν τη διαχείριση του εντός του ευρωπαϊκού εδάφους και όχι την ανάθεσή του σε μια διαχείριση έξω από αυτό και μαζί και την ανάθεση μέρους της ασφάλειας των ευρωπαϊκών συνόρων σε έναν εταίρο εκτός Ευρώπης.
Και ίσως αυτή η αλλαγή στρατηγικής και δράσης να αποτελούσε και τη μόνη δυνατή ακύρωση της συνεχιζόμενης τουρκικής «απειλής» απέναντι στην Ευρώπη για προσφυγικές ροές που θα διαπεράσουν τα σύνορά της και θα πλημμυρίσουν το έδαφός της.
Γιατί αντίθετα, μετά τις εξελίξεις στην Τουρκία και την κλιμάκωση που όλα δείχνουν ότι θα συνεχιστεί, το πλέον πιθανό ενδεχόμενο είναι η Τουρκία να κλείσει τα σύνορά της εμποδίζοντας όσους θέλουν να διαφύγουν από το καθεστώς που η νέα πολιτική κατάσταση επιβάλλει.
Ένας τερματισμός της συμφωνίας δεν θα προκαλέσει ένα νέο κύμα των μεταναστών από την Τουρκία, καθώς όπως σωστά έχει επισημανθεί, μια δικτατορία δεν μπορεί να ζήσει με ανοιχτά σύνορα.
Η διασύνδεση των προσφυγικών ροών με την άνοδο της ακροδεξιάς παραμένει επίσης ένα ζήτημα προς συζήτηση.
Κυρίως καθώς τείνει να γίνει αντιληπτή στην Ευρώπη η ανθρωπιστική/προσφυγική κρίση που υπάρχει στη μία πλευρά της ως ένα σχεδόν «αναγκαίο κόστος» για την παρεμπόδιση της ανόδου της ακροδεξιάς ρητορικής και των εκλογικών κερδών που θα απέφερε σε μία άλλη πλευρά της ηπείρου, εάν οι προσφυγικές ροές έπαιρναν μεγάλες διαστάσεις καθώς υποδεικνύονται ως το κύριο αίτιο ανόδου της ακροδεξιάς.
Αλλά το ζήτημα της ανόδου της ακροδεξιάς στην Ευρώπη περιμένει μία απάντηση ανεξάρτητα από τη Συμφωνία και το μέλλον της, ανεξάρτητα από τις ροές και το μέγεθός τους, καθώς πρόκειται για μία επίθεση καταρχήν σε ιδέες και αξίες που δεν έχει ανάγκη από «πραγματικούς εχθρούς» γιατί πρόκειται για λόγο που πάντα κατασκευάζει τους «εχθρούς» του.
Τέλος, θα απαιτούσε μία πραγματική αλληλεγγύη εντός της ΕΕ, κυρίως απέναντι στις χώρες του νότου όπως η Ελλάδα και η Ιταλία που είναι οι πρώτοι υποδοχείς των μεγάλων προσφυγικών κυμάτων.
Μία αλληλεγγύη που δεν θα «πλήρωνε το κόστος» του προσφυγικού, αλλά θα δημιουργούσε πολιτικές ειρηνικής συνύπαρξης από την ασφαλή είσοδο έως τη νόμιμη παραμονή.
