Του Κώστα Ράπτη
Τα πολιτικά προβλήματα του σχεδίου
συμφωνίας που προέκυψε από τη Σύνοδο Κορυφής-Ε.Ε. τη Δευτέρα έγιναν
εμφανή από τα πρώτα 24ωρα. Και θα ήταν διαχειρίσιμα ίσως αν το σχέδιο
δεν έπασχε παράλληλα από νομική άποψη, αλλά εντέλει και στο πεδίο της
κοινής λογικής.
Ο "πόλεμος ερμηνειών” για την κοινή
δήλωση των "28” που ξεσηκώθηκε μεταξύ Βρυξελλών, Αθηνών και Βερολίνου,
μετά τα συγχαρητήρια του Donald Tusk προς τις χώρες που ευθύνονται για
το κλείσιμο του βαλκανικού διαδρόμου, είναι μία μόνο, και όχι η
σημαντικότερη, ένδειξη των αντιφάσεων που παραμονεύουν. Άλλωστε όταν ο
τερματισμός της ελεύθερης διέλευσης από χώρα σε χώρα (wave through)
αποτελεί διακηρυγμένη πολιτική ήδη από την άτυπη μίνι σύνοδο του
βαλκανικού διαδρόμου τον Νοέμβριο, όπου συμμετείχε και ο Αλέξης Τσίπρας,
ο "μονομερής” ή "συλλογικός” χαρακτήρας των μέτρων που την υλοποιούν
έρχεται αντικειμενικά σε δεύτερη μοίρα. Η Angela Merkel επείγεται για
τη μείωση των εισροών στην χώρα της: όσο και αν οι σχέσεις της με τον
Donald Tusk αρχίζουν και θυμίζουν προσωπική βεντέτα, η αλήθεια είναι
αυτή που διατύπωσε ο υπουργός της Thomas de Maiziere προσερχόμενος στη
σύνοδο των υπουργών εσωτερικών των "28”: "η προσφυγική κίνηση στον
βαλκανικό διάδρομο έφθασε στο τέλος της, οι αφίξεις στην Γερμανία
αντιστοιχούν στο ένα δέκατο αυτών του φθινοπώρου – και εργαζόμαστε ώστε
τα πράγματα να μείνουν έτσι”.
Ήδη στην Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου,
οι αντιδράσεις των επικεφαλής των πολιτικών ομάδων έδειξαν πόσο
"δύσπεπτο” είναι το σχέδιο συμφωνίας της Δευτέρας, ιδίως στο σκέλος του
που αφορά την παροχή προς την Τουρκία
ανταλλαγμάτων που στην παρούσα συγκυρία φαντάζουν υπονομευτικά του
κύρους της Ε.Ε. Οι αντιδράσεις αυτές δεν μπορούν να παραμεριστούν
εύκολα, στον βαθμό που πλευρές της συμφωνίας θα χρειαστούν εκ των
υστέρων την ψήφο του Ευρωκοινοβουλίου.
Αλλά και μεταξύ των κυβερνήσεων τα
πράγματα δεν είναι καλύτερα, αν κρίνουμε από τις δηλώσεις των υπουργών
Εσωτερικών. Λ.χ. για τον Βέλγο Jan Jambon (του φλαμανδικού εθνικιστικού
ξενοφοβικού κόμματος N-VA), οι Τούρκοι "απέχουν πολύ από τις αρχές και
της αξίες της Ευρώπης”, ενώ η Αυστριακή Johanna Mikl-Leitner επέκρινε
την λογική "επιβράβευσης” της τουρκικής κυβέρνησης (εν μέσω αυταρχικών
εκτροπών, όπως η "κρατικοποίηση” της εφημερίδας Zaman) και απαίτησε η
όποια συμφωνία να περιλαμβάνει ρήτρες τερματισμού της.
Αν το πιθανό άνοιγμα νέων κεφαλαίων της
ευρωτουρκικής ενταξιακής διαπραγμάτευσης δημιουργεί ανεπιθύμητες
περιπλοκές στο Κυπριακό, σε φάση εντατικών συνομιλιών για την επίλυσή
του, και θίγει την έως τώρα πολιτική πρωτίστως της Γερμανικής
Χριστιανοδημοκρατίας στο ζήτημα της ένταξης της Τουρκίας
(με αποτέλεσμα η Angela Merkel να σπεύδει εκ των υστέρων σε
"διορθωτικές” δηλώσεις), η απελευθέρωση της βίζας για τους Τούρκους
πολίτες, το πραγματικό "δώρο” στο οποίο αποβλέπει το καθεστώς Erdogan
ενόψει νέων εκλογών ή δημοψηφίσματος που θα μπορούσαν να προκύψουν ανά
πάσα στιγμή, δεν είναι λιγότερο προβληματικό.
Αλλά οι μεγαλύτεροι σκόπελοι αφορούν την
καρδιά του προτεινόμενου deal, ήτοι τις μαζικές επαναπροωθήσεις από τα
ελληνικά νησιά προς την Τουρκία. Το ότι η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για
τους Πρόσφυγες υπενθυμίζει πως αντιβαίνουν στο ευρωπαϊκό και διεθνές
δίκαιο οι μαζικές επαναπροωθήσεις χωρίς προηγούμενη αξιολόγηση σε
ατομική βάση των πιθανών αναγκών διεθνούς προστασίας των εισερχομένων
είναι ήδη ενδεικτικό.
Ο δε Jean Claude Juncker τονίζει ότι θα
χρειαστούν νομοθετικές αλλαγές τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία,
ώστε η γειτονική χώρα να πληροί τους όρους της "ασφαλούς τρίτης χώρας”.
Το άρθρο 38 του κανονισμού ασύλου της Ε.Ε. προβλέπει ότι επιστροφές σε
τρίτη χώρα είναι επιτρεπτές μόνο αν αυτή ακολουθεί τη Σύμβαση της
Γενεύης, την οποία η Τουρκία εφαρμόζει μόνο επί Ευρωπαίων πολιτών.
Ακόμη χειρότερα: Στην κοινή δήλωση της
Δευτέρας, οι "28” διακηρύσσουν ότι επιθυμούν να σπάσουν το business
model των διακινητών. Όμως η λογική των επαναπροωθήσεων από την Ελλάδα
και των μετεγκαταστάσεων από την γείτονα απευθείας προς την Ε.Ε. σε βάση
"ένα προς ένα”, παρουσιάζει το λογικό παράδοξο να ενθαρρύνει, όπως
σημειώνει η ερευνήτρια Joanne van Selm στο EUobserver, τις διελεύσεις
του Αιγαίου, εφόσον αυτές θα αυξάνουν συμμετρικά την αποσυμφόρηση της
Τουρκίας. Αν δεχθούμε ότι οι προσφερόμενες θέσεις μετεγκατάστασης, της
τάξης των 10.000 ετησίως, έχουν κάτι το συμμετρικό προς τις διελεύσεις,
οι οποίες ξεπέρασαν τις 126.000 το πρώτο δίμηνο του 2016.
