Κ.Φιλίνης, ένας διανοούμενος της δράσης
Την Πέμπτη, στην Παλιά Βουλή παρουσιάζεται ο τόμος Κώστας Φιλίνης. Ένας διανούμενος της δράσης, ένα ανθολόγημα από κείμενα θεωρίας και πολιτικής του Κ. Φιλίνη από την Κατοχή μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα (συνέκδοση των ΑΣΚΙ, του «Πουλαντζά» και του Θεμέλιου). Μαζί με τη στοχαστική εισαγωγή της Κατερίνας Λαμπρινού και του Γιάννη Μπαλαμπανίδη, και το πολιτικό δοκίμιο-επίμετρο του Τάσου Τρίκκα τα κείμενα του τόμου βιογραφούν ουσιαστικά τον πολιτικό και διανοούμενο της κομμουνιστικής ανανέωσης Κώστα Φιλίνη.
Με την ευκαιρία, δημοσιεύουμε σήμερα ένα σχετικό σημείωμα της γυναίκας
τού Κώστα, Ζωής Σβώλου, και αποσπάσματα από τις απαντήσεις του Κ. Φιλίνη στη συνέντευξή του στον Λουκά Αξελό, με θέμα τον Γκράμσι (δημοσιεύτηκε στο περ. «Τετράδια», τχ. 17-18, και περιλαμβάνεται στον τόμο).
Ένα πολύτιμο βιβλίο
της Ζωής Σβώλου
Οι άνθρωποι φεύγουνε, οι μνήμες χάνονται κι αυτές. Μένουν τα βιβλία --όλα τα βιβλία, όλων των εποχών-- που μας συντροφεύουν, γονιμοποιούν τη σκέψη τη δική μας κι όσων θα ακολουθήσουν.
Ένα τέτοιο βιβλίο είναι ο τόμος με τα γραπτά του Κώστα Φιλίνη και για τον Κώστα Φιλίνη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θεμέλιο με τη φροντίδα και την αρωγή των ΑΣΚΙ και του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς. Σίγουρα δεν απευθύνεται μόνο σε αριστερούς αναγνώστες, αλλά και σ' εκείνους που αναζητούν νέους δρόμους παρακολουθώντας τα μονοπάτια ποτ πέρασαν κι' άνοιξαν οι παλιότεροι.
Ο Κώστας Φιλίνης στα πάνω από εξήντα χρόνια έντονης πολιτικής δραστηριότητας μίλησε κι έγραψε πλήθος κείμενα ιδεολογικά, θεωρητικά, οργανωτικά, παρεμβάσεις, αναλύσεις πάνω κυρίως στην επικαιρότητα, κείμενα για την πολιτική και για την πρακτική κομματική δράση. Δεν κρατούσε αρχείο, πολλά δεν έχουν ημερομηνία, κάποια πρέπει να χάθηκαν. Δεν έγραφε για το συρτάρι, ήθελε τα κείμενά του εργαλεία για την προώθηση συγκεκριμένου στόχου.
Στα πρώτα, τα νεανικά του χρόνια εκείνα της Κατοχής στόχοι ήταν η αντίσταση στον κατακτητή, ο αγώνας για την επιβίωση του λαού, η προσπάθεια της οργάνωσης της δράσης εκείνου του πρωτόγνωρου κινήματος μαζικής συμμετοχής των νέων. Ακολούθησαν πολλά χρόνια παρανομίας και φυλακίσεων -- που τα αξιοποιεί όπως οι συνθήκες το επιτρέπουν, αλλά και όπως δεν το επιτρέπουν.
Νομίζω πως το μεγαλύτερο μέρος της πνευματικής του παραγωγής συνδέεται με την έναρξη της Δικτατορίας του '67, όπου οι νέες συνθήκες αντίστασης και οργάνωσης απαιτούν νέες προσεγγίσεις -- από τον βετεράνο και της παρανομίας. Με τη διάσπαση του ΚΚΕ το '68 ο Κώστας, και πάλι κρατούμενος, βρίσκεται στον πυρήνα της έντονης διαπάλης και των προβληματισμών για τον χαρακτήρα του νέου κόμματος της αριστεράς.
Στη μεταπολίτευση βρίσκεται στην πρώτη γραμμή για την ανανέωση της αριστεράς μέσα από τον νέο φορέα, του ΚΚΕ εσωτερικού. Όσοι ζήσαμε εκείνα τα χρόνια, ίσως ήταν τα καλύτερά μας. Ανασαίναμε για πρώτη φορά σ' ένα κλίμα ευφορίας. Ήμασταν χαρούμενοι, γεμάτοι ενθουσιασμό με προσδοκίες για μια ζωή επιτέλους χωρίς διωγμούς, με κοινωνική δικαιοσύνη, δημοκρατία κι ελευθερία που μόνον ως ουτοπία για πολλές δεκαετίες ο τόπος ονειρευόταν.
Αυτά τα χρόνια πιστεύω πως και για τον Κώστα ήταν τα πιο γόνιμα, τα πιο δημιουργικά και σίγουρα τα πιο δραστήρια. Από θέση ευθύνης με τα κείμενα και τη δράση του υποστήριζε και πάλευε για θέσεις συχνά πρωτοποριακές, κάποτε σε συγκρούσεις με κάποιους συντρόφους του. Η εκδοτική παραγωγή της εποχής, περιοδικά, μπροσούρες, εφημερίδες ήταν ιδιαίτερα πλούσια κι η ανανεωτική αριστερά συμμετείχε σε όλους τους προβληματισμούς, σε όλα τα επίπεδα. Ο Κώστας κι οι σύντροφοί του είχαν τεράστιο μερίδιο.
Λίγα για το ίδιο το βιβλίο. Η ιδέα ήταν του Γρηγόρη Ανανιάδη, νεαρού ερευνητή φίλου του Κώστα από την μεταπολίτευση, να γίνουν γνωστά τουλάχιστον τα γραφτά του, όταν πια ήταν φανερό ότι η υγεία του δεν του επέτρεπε να προχωρήσει τα σχέδιά του για ένα βιβλίο δικό του, όπως θα το ήθελε.
Ο Γρηγόρης πρότεινε σε δυο νέους επιστήμονες, την Κατερίνα Λαμπρινού και τον Γιάννη Μπαλαμπανίδη ν' αναλάβουν το έργο. Δέχθηκαν και οι δυο πρόθυμα και αυτό βέβαια σήμαινε ότι έπρεπε να εντοπίσουν και να διαβάσουν πλήθος κειμένων του Κώστα, σκόρπια και πάμπολλα έντυπα της εποχής, μερικά δυσεύρετα. Με γνώση κι επιμονή ανάλαβαν την προσπάθεια προσφέροντας τον όποιο χρόνο διέθεταν μαζί με τις επιστημονικές, επαγγελματικές και πρακτικές τους υποχρεώσεις. Μοναδική τους ικανοποίηση η έκδοση που έχουμε στα χέρια μας. Τους τη χρωστάμε. Παλιά νεανικά κείμενα ξετρύπωσε από το αρχείο του ο Τάσος Τρίκκας, επονιτάκος του Μαθητικού, που καθοδηγούσε τότε ο Κώστας. Για πολλούς λόγους το άφθονο υλικό που προέκυψε έπρεπε να περιοριστεί. Η επιλογή έγινε από τους πιο πάνω συντελεστές με τη συνεργασία του Βαγγέλη Καραμανωλάκη και την πρακτική βοήθεια των ΑΣΚΙ. Ο Βαγγέλης ανέλαβε και τον συντονισμό της ολοκλήρωσης του τόμου. Έτσι με την προσπάθεια πολλών, τα ΑΣΚΙ, το Ινστιτούτο Πουλαντζάς και οι εκδόσεις Θεμέλιο μας παρέδωσαν ένα πολύτιμο βιβλίο.
Ο τόμος προλογίζεται από τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη, η Κατερίνα και ο Γιάννης γράφουν το βασικό κείμενο για τη διαδρομή του πολιτικού Κώστα Φιλίνη, ο Τάσος στο Επίμετρο μιλάει για τον Κώστα οργανικό διανοούμενο. Για τη θαυμάσια εμφάνιση του βιβλίου έβαλε την πείρα και την καλαισθησία της η Άννα Μαλικιώση του Θεμέλιου.
ΥΓ. Ο Κώστας αρνούνταν να γράψει μαρτυρίες. Θα μπορούσε όμως να μιλήσει και για κάποια κομμάτια της ζωής του που μόνον μονότονη δεν ήταν! Και για τον αλανιάρη γάτο που εξαφανιζόταν, όταν έλειπε από το σπίτι που τον έκρυβαν παράνομο, που ορμούσε από το παράθυρο και κούρνιαζε πάνω του, μόλις οσμιζόταν ότι ο φίλος του είχε γυρίσει….
Η νέα αντίληψη της ηγεμονίας
Ο Γκράμσι αναζήτησε τις πολιτικές-θεωρητικές βάσεις μιας επαναστατικής πορείας προς το μαρξισμό στις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού και πιο συγκεκριμένα της Δυτικής Ευρώπης, καταλαβαίνοντας και υποδεικνύοντας ότι στις χώρες αυτές δεν θα μπορούσε να επαναληφθεί το πρότυπο της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία, η «κατάληψη των χειμερινών ανακτόρων» της Πετρούπολης.
Θεμελιώδες στοιχείο αυτών των πολιτικοθεωρητικών βάσεων είναι η νέα αντίληψη της ηγεμονίας που επεξεργάστηκε ο Γκράμσι, όπου αυτή δεν κατανοείται πλέον (όπως στο λενινισμό) σαν μια μορφή πολιτικής ηγεσίας πάνω σε προκαθορισμένα υποκείμενα, αλλά σαν μια «πολιτική-διανοητική και ηθική ηγεσία» μέσο της οποίας δημιουργούνται νέα υποκείμενα τα οποία τείνουν να εκφράσουν μιαν εθνική-λαϊκή συλλογική θέληση που θα συγκροτείται από τη σύνθεση δημοκρατικών λαϊκών αιτημάτων (όχι κατ' ανάγκην ταξικών) και την οποία θα πραγματοποιήσει η εργατική τάξη.
Η έννοια της ηγεμονίας στον Γκράμσι, όπως σωστά παρατηρεί ο Λακλάου, αντιπροσωπεύει και μια συνέχεια αλλά ταυτόχρονα και μια τομή ως προς τη λενινιστική έννοια της ηγεμονίας. Το κοινό που έχουν οι δύο αυτές έννοιες είναι ότι αναφέρονται και οι δύο στο προλεταριάτο (προλεταριακή ηγεμονία). Επίσης και οι δύο αυτές αντιλήψεις συνεπάγονται μια διευρυμένη αντίληψη της πολιτικής κατά το ότι ξεπερνώντας τον οικονομισμό της Β΄ Διεθνούς τονίζουν και οι δύο τη θεμελιώδη σημασία της πολιτικής παρέμβασης του πολιτικού υποκειμένου.
Η διεύρυνση ωστόσο της έννοιας της πολιτικής είναι πολύ πιο έντονη στον Γκράμσι απ' ό,τι στον Λένιν (πιθανότατα αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι διαμόρφωσαν τις ιδέες τους μέσα στον πολιτικό αγώνα που διεξαγόταν σε δύο σημαντικά διαφορετικές χώρες και κοινωνικές πραγματικότητες). Αυτό εκδηλώνεται στη διαφορετική αντίληψη του μπλοκ εξουσίας στο λενινισμό και στον Γκράμσι. Ο Γκράμσι βλέπει αυτό το μπλοκ σαν σύνθεση ανάμεσα στη «βάση» και το «εποικοδόμημα» ξεπερνώντας έτσι το διαχωρισμό τους. Αυτό συνεπάγεται μια αντίληψή του «μπλοκ» που ξεπερνάει τη μηχανική συνεργασία ταξικών υποκειμένων και που προϋποθέτει τη δημιουργία μιας ιδεολογίας που παίζει το ρόλο της συνδετικής ουσίας μέσα στα ταξικά υποκείμενα αυτού του μπλοκ.
Ο Γκράμσι δεν διατύπωσε ρητά την άποψη ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν πολιτικά υποκείμενα πέραν από τα ταξικά (και δεν έχω στοιχεία να υποστηρίξω ότι τουλάχιστον το υποψιαζόταν). Πάντως ο σημαντικός και αυτόνομος ρόλος τον οποίο αποδίδει ο Γκράμσι στην ιδεολογία, που σημαίνει ότι κατ' αυτόν οι ιδεολογίες δεν «εκκρίνονται» μηχανικά από τις τάξεις, αποτελεί ένα πολύ γόνιμο στοιχείο που μπορεί να μας βοηθήσει στο να κατανοήσουμε τα νέα μη ταξικά (ή διαταξικά) πολιτικά υποκείμενα που εισβάλλουν σήμερα στο στίβο των κοινωνικών αγώνων (κυρίως κίνημα πρωτόβουλης δημοκρατικής παρέμβασης των πολιτών, κίνημα οικολογικό, κίνημα απελευθέρωσης των γυναικών) σε όλες τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.
Φαίνεται ότι μέσα στην πράξη (αγωνιστική και θεωρητική πρακτική) πρέπει χωρίς προκαταλήψεις («ταξικές» ή «διαταξικές» ή «αταξικές») να αναζητήσουμε τις πραγματικά δημιουργικές δυνάμεις, τα πραγματικά επαναστατικά πολιτικά υποκείμενα, στην εποχή μας γενικά, και σε κάθε ξεχωριστή χώρα ιδιαίτερα.
Κώστας Φιλίνης
(αποσπάσματα από συνέντευξή του στον Λουκά Αξελό,1987)
Τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς και οι εκδόσεις Θεμέλιο μας προσκαλούν σε μια εκδήλωση αφιερωμένη στον Κώστα Φιλίνη με αφορμή την έκδοση του βιβλίου Κώστας Φιλίνης. Ένας διανοούμενος της δράσης. Κείμενα θεωρίας και πολιτικής (εκδοτική ομάδα: Β. Καραμανωλάκης, Κ. Λαμπρινού, Γ. Μπαλαμπανίδης, Τ. Τρίκκας) την Πέμπτη 5 Νοεμβρίου, ώρα 7 μ.μ., στην Παλιά Βουλή (Σταδίου 13). Θα μιλήσουν: Νίκος Βούτσης (πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων), Λουτσιάνα Καστελίνα, Γρηγόρης Ανανιάδης (Πάντειο Πανεπιστήμιο), με συντονιστή τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη (Πανεπιστήμιο Αθηνών).
ΑΥΓΗ
Ένα πολύτιμο βιβλίο
της Ζωής Σβώλου
Οι άνθρωποι φεύγουνε, οι μνήμες χάνονται κι αυτές. Μένουν τα βιβλία --όλα τα βιβλία, όλων των εποχών-- που μας συντροφεύουν, γονιμοποιούν τη σκέψη τη δική μας κι όσων θα ακολουθήσουν.
Ένα τέτοιο βιβλίο είναι ο τόμος με τα γραπτά του Κώστα Φιλίνη και για τον Κώστα Φιλίνη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θεμέλιο με τη φροντίδα και την αρωγή των ΑΣΚΙ και του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς. Σίγουρα δεν απευθύνεται μόνο σε αριστερούς αναγνώστες, αλλά και σ' εκείνους που αναζητούν νέους δρόμους παρακολουθώντας τα μονοπάτια ποτ πέρασαν κι' άνοιξαν οι παλιότεροι.
Ο Κώστας Φιλίνης στα πάνω από εξήντα χρόνια έντονης πολιτικής δραστηριότητας μίλησε κι έγραψε πλήθος κείμενα ιδεολογικά, θεωρητικά, οργανωτικά, παρεμβάσεις, αναλύσεις πάνω κυρίως στην επικαιρότητα, κείμενα για την πολιτική και για την πρακτική κομματική δράση. Δεν κρατούσε αρχείο, πολλά δεν έχουν ημερομηνία, κάποια πρέπει να χάθηκαν. Δεν έγραφε για το συρτάρι, ήθελε τα κείμενά του εργαλεία για την προώθηση συγκεκριμένου στόχου.
Στα πρώτα, τα νεανικά του χρόνια εκείνα της Κατοχής στόχοι ήταν η αντίσταση στον κατακτητή, ο αγώνας για την επιβίωση του λαού, η προσπάθεια της οργάνωσης της δράσης εκείνου του πρωτόγνωρου κινήματος μαζικής συμμετοχής των νέων. Ακολούθησαν πολλά χρόνια παρανομίας και φυλακίσεων -- που τα αξιοποιεί όπως οι συνθήκες το επιτρέπουν, αλλά και όπως δεν το επιτρέπουν.
Νομίζω πως το μεγαλύτερο μέρος της πνευματικής του παραγωγής συνδέεται με την έναρξη της Δικτατορίας του '67, όπου οι νέες συνθήκες αντίστασης και οργάνωσης απαιτούν νέες προσεγγίσεις -- από τον βετεράνο και της παρανομίας. Με τη διάσπαση του ΚΚΕ το '68 ο Κώστας, και πάλι κρατούμενος, βρίσκεται στον πυρήνα της έντονης διαπάλης και των προβληματισμών για τον χαρακτήρα του νέου κόμματος της αριστεράς.
Στη μεταπολίτευση βρίσκεται στην πρώτη γραμμή για την ανανέωση της αριστεράς μέσα από τον νέο φορέα, του ΚΚΕ εσωτερικού. Όσοι ζήσαμε εκείνα τα χρόνια, ίσως ήταν τα καλύτερά μας. Ανασαίναμε για πρώτη φορά σ' ένα κλίμα ευφορίας. Ήμασταν χαρούμενοι, γεμάτοι ενθουσιασμό με προσδοκίες για μια ζωή επιτέλους χωρίς διωγμούς, με κοινωνική δικαιοσύνη, δημοκρατία κι ελευθερία που μόνον ως ουτοπία για πολλές δεκαετίες ο τόπος ονειρευόταν.
Αυτά τα χρόνια πιστεύω πως και για τον Κώστα ήταν τα πιο γόνιμα, τα πιο δημιουργικά και σίγουρα τα πιο δραστήρια. Από θέση ευθύνης με τα κείμενα και τη δράση του υποστήριζε και πάλευε για θέσεις συχνά πρωτοποριακές, κάποτε σε συγκρούσεις με κάποιους συντρόφους του. Η εκδοτική παραγωγή της εποχής, περιοδικά, μπροσούρες, εφημερίδες ήταν ιδιαίτερα πλούσια κι η ανανεωτική αριστερά συμμετείχε σε όλους τους προβληματισμούς, σε όλα τα επίπεδα. Ο Κώστας κι οι σύντροφοί του είχαν τεράστιο μερίδιο.
Λίγα για το ίδιο το βιβλίο. Η ιδέα ήταν του Γρηγόρη Ανανιάδη, νεαρού ερευνητή φίλου του Κώστα από την μεταπολίτευση, να γίνουν γνωστά τουλάχιστον τα γραφτά του, όταν πια ήταν φανερό ότι η υγεία του δεν του επέτρεπε να προχωρήσει τα σχέδιά του για ένα βιβλίο δικό του, όπως θα το ήθελε.
Ο Γρηγόρης πρότεινε σε δυο νέους επιστήμονες, την Κατερίνα Λαμπρινού και τον Γιάννη Μπαλαμπανίδη ν' αναλάβουν το έργο. Δέχθηκαν και οι δυο πρόθυμα και αυτό βέβαια σήμαινε ότι έπρεπε να εντοπίσουν και να διαβάσουν πλήθος κειμένων του Κώστα, σκόρπια και πάμπολλα έντυπα της εποχής, μερικά δυσεύρετα. Με γνώση κι επιμονή ανάλαβαν την προσπάθεια προσφέροντας τον όποιο χρόνο διέθεταν μαζί με τις επιστημονικές, επαγγελματικές και πρακτικές τους υποχρεώσεις. Μοναδική τους ικανοποίηση η έκδοση που έχουμε στα χέρια μας. Τους τη χρωστάμε. Παλιά νεανικά κείμενα ξετρύπωσε από το αρχείο του ο Τάσος Τρίκκας, επονιτάκος του Μαθητικού, που καθοδηγούσε τότε ο Κώστας. Για πολλούς λόγους το άφθονο υλικό που προέκυψε έπρεπε να περιοριστεί. Η επιλογή έγινε από τους πιο πάνω συντελεστές με τη συνεργασία του Βαγγέλη Καραμανωλάκη και την πρακτική βοήθεια των ΑΣΚΙ. Ο Βαγγέλης ανέλαβε και τον συντονισμό της ολοκλήρωσης του τόμου. Έτσι με την προσπάθεια πολλών, τα ΑΣΚΙ, το Ινστιτούτο Πουλαντζάς και οι εκδόσεις Θεμέλιο μας παρέδωσαν ένα πολύτιμο βιβλίο.
Ο τόμος προλογίζεται από τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη, η Κατερίνα και ο Γιάννης γράφουν το βασικό κείμενο για τη διαδρομή του πολιτικού Κώστα Φιλίνη, ο Τάσος στο Επίμετρο μιλάει για τον Κώστα οργανικό διανοούμενο. Για τη θαυμάσια εμφάνιση του βιβλίου έβαλε την πείρα και την καλαισθησία της η Άννα Μαλικιώση του Θεμέλιου.
ΥΓ. Ο Κώστας αρνούνταν να γράψει μαρτυρίες. Θα μπορούσε όμως να μιλήσει και για κάποια κομμάτια της ζωής του που μόνον μονότονη δεν ήταν! Και για τον αλανιάρη γάτο που εξαφανιζόταν, όταν έλειπε από το σπίτι που τον έκρυβαν παράνομο, που ορμούσε από το παράθυρο και κούρνιαζε πάνω του, μόλις οσμιζόταν ότι ο φίλος του είχε γυρίσει….
Η νέα αντίληψη της ηγεμονίας
Ο Γκράμσι αναζήτησε τις πολιτικές-θεωρητικές βάσεις μιας επαναστατικής πορείας προς το μαρξισμό στις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού και πιο συγκεκριμένα της Δυτικής Ευρώπης, καταλαβαίνοντας και υποδεικνύοντας ότι στις χώρες αυτές δεν θα μπορούσε να επαναληφθεί το πρότυπο της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία, η «κατάληψη των χειμερινών ανακτόρων» της Πετρούπολης.
Θεμελιώδες στοιχείο αυτών των πολιτικοθεωρητικών βάσεων είναι η νέα αντίληψη της ηγεμονίας που επεξεργάστηκε ο Γκράμσι, όπου αυτή δεν κατανοείται πλέον (όπως στο λενινισμό) σαν μια μορφή πολιτικής ηγεσίας πάνω σε προκαθορισμένα υποκείμενα, αλλά σαν μια «πολιτική-διανοητική και ηθική ηγεσία» μέσο της οποίας δημιουργούνται νέα υποκείμενα τα οποία τείνουν να εκφράσουν μιαν εθνική-λαϊκή συλλογική θέληση που θα συγκροτείται από τη σύνθεση δημοκρατικών λαϊκών αιτημάτων (όχι κατ' ανάγκην ταξικών) και την οποία θα πραγματοποιήσει η εργατική τάξη.
Η έννοια της ηγεμονίας στον Γκράμσι, όπως σωστά παρατηρεί ο Λακλάου, αντιπροσωπεύει και μια συνέχεια αλλά ταυτόχρονα και μια τομή ως προς τη λενινιστική έννοια της ηγεμονίας. Το κοινό που έχουν οι δύο αυτές έννοιες είναι ότι αναφέρονται και οι δύο στο προλεταριάτο (προλεταριακή ηγεμονία). Επίσης και οι δύο αυτές αντιλήψεις συνεπάγονται μια διευρυμένη αντίληψη της πολιτικής κατά το ότι ξεπερνώντας τον οικονομισμό της Β΄ Διεθνούς τονίζουν και οι δύο τη θεμελιώδη σημασία της πολιτικής παρέμβασης του πολιτικού υποκειμένου.
Η διεύρυνση ωστόσο της έννοιας της πολιτικής είναι πολύ πιο έντονη στον Γκράμσι απ' ό,τι στον Λένιν (πιθανότατα αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι διαμόρφωσαν τις ιδέες τους μέσα στον πολιτικό αγώνα που διεξαγόταν σε δύο σημαντικά διαφορετικές χώρες και κοινωνικές πραγματικότητες). Αυτό εκδηλώνεται στη διαφορετική αντίληψη του μπλοκ εξουσίας στο λενινισμό και στον Γκράμσι. Ο Γκράμσι βλέπει αυτό το μπλοκ σαν σύνθεση ανάμεσα στη «βάση» και το «εποικοδόμημα» ξεπερνώντας έτσι το διαχωρισμό τους. Αυτό συνεπάγεται μια αντίληψή του «μπλοκ» που ξεπερνάει τη μηχανική συνεργασία ταξικών υποκειμένων και που προϋποθέτει τη δημιουργία μιας ιδεολογίας που παίζει το ρόλο της συνδετικής ουσίας μέσα στα ταξικά υποκείμενα αυτού του μπλοκ.
Ο Γκράμσι δεν διατύπωσε ρητά την άποψη ότι θα μπορούσαν να υπάρξουν πολιτικά υποκείμενα πέραν από τα ταξικά (και δεν έχω στοιχεία να υποστηρίξω ότι τουλάχιστον το υποψιαζόταν). Πάντως ο σημαντικός και αυτόνομος ρόλος τον οποίο αποδίδει ο Γκράμσι στην ιδεολογία, που σημαίνει ότι κατ' αυτόν οι ιδεολογίες δεν «εκκρίνονται» μηχανικά από τις τάξεις, αποτελεί ένα πολύ γόνιμο στοιχείο που μπορεί να μας βοηθήσει στο να κατανοήσουμε τα νέα μη ταξικά (ή διαταξικά) πολιτικά υποκείμενα που εισβάλλουν σήμερα στο στίβο των κοινωνικών αγώνων (κυρίως κίνημα πρωτόβουλης δημοκρατικής παρέμβασης των πολιτών, κίνημα οικολογικό, κίνημα απελευθέρωσης των γυναικών) σε όλες τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.
Φαίνεται ότι μέσα στην πράξη (αγωνιστική και θεωρητική πρακτική) πρέπει χωρίς προκαταλήψεις («ταξικές» ή «διαταξικές» ή «αταξικές») να αναζητήσουμε τις πραγματικά δημιουργικές δυνάμεις, τα πραγματικά επαναστατικά πολιτικά υποκείμενα, στην εποχή μας γενικά, και σε κάθε ξεχωριστή χώρα ιδιαίτερα.
Κώστας Φιλίνης
(αποσπάσματα από συνέντευξή του στον Λουκά Αξελό,1987)
Τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς και οι εκδόσεις Θεμέλιο μας προσκαλούν σε μια εκδήλωση αφιερωμένη στον Κώστα Φιλίνη με αφορμή την έκδοση του βιβλίου Κώστας Φιλίνης. Ένας διανοούμενος της δράσης. Κείμενα θεωρίας και πολιτικής (εκδοτική ομάδα: Β. Καραμανωλάκης, Κ. Λαμπρινού, Γ. Μπαλαμπανίδης, Τ. Τρίκκας) την Πέμπτη 5 Νοεμβρίου, ώρα 7 μ.μ., στην Παλιά Βουλή (Σταδίου 13). Θα μιλήσουν: Νίκος Βούτσης (πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων), Λουτσιάνα Καστελίνα, Γρηγόρης Ανανιάδης (Πάντειο Πανεπιστήμιο), με συντονιστή τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη (Πανεπιστήμιο Αθηνών).
ΑΥΓΗ
