Η επιστροφή του Βαλκανικού ζητήματος Εάν δεν εξευρωπαϊστούν τα Βαλκάνια, θα βαλκανοποιηθεί η Ευρώπη.

“Πρέπει να εξευρωπαϊστούν τα Βαλκάνια, για να μην βαλκανοποιηθεί η Ευρώπη.” Εγώ έγραψα αυτά τα λόγια μαζί με τον Γάλλο πολιτικό επιστήμονα, Ζακ Ρουπνίκ το 1991, τότε που ο πόλεμος ήταν έτοιμος να ξεσπάσει ανάμεσα στα κράτη της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Οι μάχες συνεχίστηκαν μέχρι το τέλος της δεκαετίας, κόστισαν χιλιάδες ζωές και απαίτησαν δύο φορές την επέμβαση του ΝΑΤΟ (στη Βοσνία το 1995 και στη Σερβία το 1999).Σχεδόν 25 χρόνια αργότερα, τα Βαλκάνια εξακολουθούν να αποτελούν απειλή για την ειρήνη στην ήπειρο, ακριβώς όπως ήταν την παραμονή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, και στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όταν η κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας οδήγησε όχι μόνο στον πρώτο πόλεμο στην Ευρώπη από το 1945, αλλά και στην επιστροφή της γενοκτονίας στην ήπειρο. Τα πρόσφατα επεισόδια στα Σκόπια, που άφησαν νεκρούς οκτώ αστυνομικούς και 14 Αλβανούς μαχητές, δείχνουν ότι αυξάνεται ο κίνδυνος των συρράξεων. Είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς αν ή αιματοχυσία έρχεται ως αποτέλεσμα μιας παλιάς πληγής που δεν έχει επουλωθεί, ή αν πρόκειται για κάτι καινούριο, μια αντίδραση σε μια Σλαβική - στην πλειοψηφίας της - κυβέρνηση που μοιάζει προσκολλημένη σε σοβινιστικές συμπεριφορές προς τις άλλες εθνότητες.

Πρέπει να εξευρωπαϊστούν τα Βαλκάνια, για να μην βαλκανοποιηθεί η Ευρώπη

Αυτό που είναι ξεκάθαρο, όμως, είναι ότι η ευρύτερη περιοχή παραμένει εκρηκτική και μπερδεμένη, και έχει τη δυνατότητα να απειλήσει τη σταθερότητα μιας Ευρώπης που ήδη ταλαντεύεται λόγο των Ρωσικών προκλήσεων στην Ουκρανία. Η περιοχή είναι ένα εύφλεκτο μείγμα αυξανόμενου εθνικισμού, βαθιάς οικονομικής αγανάκτησης και απογοήτευσης σχετικά με την διαδικασία διεύρυνσης της ΕΕ. Ο κίνδυνος ότι η περιοχή θα βυθιστεί στο χάος για άλλη μια φορά, μας αναγκάζει να εξετάσουμε πώς θα χειριστούμε την μπαρουταποθήκη που είναι τα Βαλκάνια.

Η ευρύτερη περιοχή παραμένει εκρηκτική και μπερδεμένη και έχει τη δυνατότητα να απειλήσει τη σταθερότητα μιας Ευρώπης που ήδη ταλαντεύεται λόγω των Ρωσικών προκλήσεων στην Ουκρανία

Ήμουν στο Βελιγράδι πρόσφατα και τα βίαια επεισόδια στα Σκόπια ήταν το κύριο θέμα συζήτησης στην πόλη. Κάποιοι από τους Σέρβους συνομιλητές μου επέκριναν την τυφλότητα της Δύσης. Συγκεκριμένα επέκριναν την ΕΕ, το ΝΑΤΟ και τον ΟΟΣΑ επειδή χαρακτήρισαν την πρόσφατη έξαρση της βίας ως 'μεμονωμένο περιστατικό'. Από την σκοπιά των Σέρβων, οι επιθέσεις από τους Αλβανούς εθνικιστές έμοιαζαν περισσότερο με το ξεκίνημα μιας προσπάθειας επέκτασης των έδαφών τους εις βάρος των Χριστιανών γειτόνων, ξεκινώντας από τους πιο αδύναμους.

Απόψεις σαν κι αυτές, σε συνδυασμό με τη βία, ενισχύουν τις βαθιές αμφιβολίες εντός της ΕΕ για την περαιτέρω διεύρυνση της ένωσης. Το προηγούμενο της Ελλάδας – που δεν είναι ακριβώς το σύμβολο επιτυχημένης ένταξης εντός της ΕΕ – γίνεται ιδιαίτερο επίκαιρο σχετικά με τους γείτονές της στο Βορρά, οι οποίοι επίσης έχουν υψηλά επίπεδα διαφθοράς και ανεργίας. Κάποιοι στην ΕΕ επίσης απωθούνται από τη φαινομενική συμπάθεια της Ορθόδοξης Εκκλησίας και των υποστηρικτών της προς τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν και από τον μεγάλο πληθυσμό των Μουσουλμάνων στην περιοχή.Το προηγούμενο της Ελλάδας – που δεν είναι ακριβώς το σύμβολο επιτυχημένης ένταξης εντός της ΕΕ – γίνεται ιδιαίτερο επίκαιρο

Αυτές οι Ευρωπαϊκές ανησυχίες αντανακλούν, εν μέρη, την αποτυχία των ηγετών της Ευρώπης να αναδείξουν κάποιες από τις φοβερές επιτυχίες της διεύρυνσης της ΕΕ, εκ των οποίων η Πολωνία αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αντιθέτως, συχνά για λόγους εξυπηρέτησης εσωτερικών πολιτικών σκοπιμοτήτων, πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν μια τάση να τονίζουν τις δυσκολίες και αποτυχίες της διεύρυνσης της ΕΕ.

Με ψυχρούς πλέον ανέμους να πνέουν από τη Δύση, δεν κάνει εντύπωση ότι το θετικό κλίμα προς την Ευρώπη που επικρατούσε σε πόλεις όπως το Βελιγράδι, πλέον αντικαθίσταται με μία νοσταλγία για την Γιουγκοσλαβική εποχή. “Εκείνη την εποχή, μας σέβονταν,” μου είπε ένας συνταξιούχος Σέρβος διπλωμάτης. “Είμασταν μια από τις μεγάλες χώρες του Κινήματος των Αδέσμευτων.”

Είμασταν μια από τις μεγάλες χώρες του Κινήματος των Αδέσμευτων

Παρόμοια συναισθήματα υπάρχουν και στη Βοσνία και ακόμα και στην Κροατία - μέλος της ΕΕ από το 2013. Την εποχή του κομμουνισμού, υπήρχε μια έντονη διαφοροποίηση μεταξύ της Γιουγκοσλαβίας και του Σοβιετικού μπλοκ. Οικονομικά και κοινωνικά, οι πολίτες ήταν σε πολύ καλύτερη μοίρα από ότι στην Κεντρική Ευρώπη. Σήμερα η εικόνα έχει αντιστραφεί. Η Πολωνία βρίσκεται σε ραγδαία ανάπτυξη, ενώ τα σημερινά κράτη της πρώην Γιουγκοσλαβίας (με εξαίρεση τη Σλοβενία) ταλαιπωρούνται, με μη επουλωμένες πληγές από το πρόσφατο και μακρινό παρελθόν.

Η ΕΕ έχει πολλά χρόνια να φανεί τόσο απόμακρη και αδιάφορη. Η απόφαση του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, να καταργήσει το πόστο του Επιτρόπου για τη Διερεύνηση της ΕΕ, έχει ερμηνευτεί ως ιδιαίτερα συμβολική, με πολλούς πλέον να ψάχνουν για εναλλακτικά μοντέλα. Η Ρωσική επανάκτηση της Κριμαίας συζητιέται με μεγάλη χαρά από Σέρβους υπέρ-εθνικιστές που θρηνούν την απώλεια του Κόσοβου. Την ίδια στιγμή, το γραφείο της Γκάζπρομ στο κέντρο του Βελιγραδίου αποδεικνύει εμφανέστατα τη Ρωσική ενεργειακή παρουσία στη χώρα.

Η ΕΕ έχει πολλά χρόνια να φανεί τόσο απόμακρη και αδιάφορη

Η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει “Ρωσικό μοντέλο” για τα Βαλκάνια πέραν από τη χρήση ωμής βίας. Η εμβάθυνση των σχέσεων με την Ευρώπη παραμένει ο καλύτερος δρόμος για τους κατοίκους της περιοχής και την ΕΕ την ίδια. Σε μια εποχή σοβαρής οικονομικής κρίσης, οι Ευρωπαϊκές αρχές παραμένουν το μόνο αντίδοτο απέναντι στον ακραίο εθνικισμό. Για τα Βαλκάνια, όπως και για την υπόλοιπη Ευρώπη, η ΕΕ αποτελεί τη μόνη εναλλακτική ώστε να αποφευχθεί ένα μέλλον όπου μπορούν να επαναληφθούν τα χειρότερα του παρελθόντος.

• Ο Ντομινίκ Μουασί είναι καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο L'Institut d’études politiques de Paris  και σύμβουλος στο Γαλλικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων (IFRI). Είναι συγγραφέας του βιβλίου  The Geopolitics of Emotion: How Cultures of Fear, Humiliation, and Hope are Reshaping the World.

Πηγή: Project Syndicate