- Στο Κυπριακό οι ΗΠΑ ευελπιστούν ότι μέσα από μία συμφωνία-πακέτο, που θα συμπεριλαμβάνει και την ενέργεια, θα εξομαλυνθούν μερικώς και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις.Η αναζωπύρωση σειράς συγκρούσεων δημιουργεί νέα δεδομένα στο παγκόσμιο και περιφερειακό γίγνεσθαι. Η Ελλάδα, διερχόμενη μία πρωτοφανή και πολυεπίπεδη κρίση, έχει εξασθενίσει διαπραγματευτικά σε μία συγκυρία όπου ενδέχεται να κριθούν (προσωρινά ή οριστικά) ζητήματα που άπτονται των συμφερόντων μας.
Με τη Λιβύη που βυθίζεται στο χάος, την Αίγυπτο να οδηγείται σε μία
στρατοκρατούμενη «κοσμικότητα», τη Συρία να εξάγει κρίση και
τζιχαντιστές, το Ιράκ που πασχίζει να διατηρηθεί σε μία ενιαία κρατική
οντότητα, το Ισραήλ να εξουδετερώνει σήραγγες της Χαμάς, υψώνοντας
απροσπέλαστα τείχη σε Παλαιστίνιους και ειρηνευτική διαδικασία,
υβριδικές οντότητες, στερούμενες διεθνούς αναγνώρισης, να αναδεικνύονται
σε ρυθμιστές (π.χ., Κούρδοι Ιράκ) και, τέλος, την αντιπαράθεση
Δύσης-Ρωσίας να κλιμακώνεται, με έσχατο θύμα τις εμπορικές συναλλαγές, η
οικοδόμηση ενός νέου συστήματος ασφαλείας καθίσταται επιτακτική ανάγκη,
καθώς επιβεβαιώνεται η αποτυχία ανάγνωσης και αντιμετώπισης των
σύγχρονων απειλών. Η μετατόπιση Ομπάμα, με το «πράσινο φως» που δόθηκε
για αεροπορικές επιδρομές στο Ιράκ, σηματοδοτεί την αμφιταλαντευόμενη
τακτική μεταξύ αποστασιοποίησης και εμπλοκής, ενώ η αυξανόμενη
γεωπολιτική αστάθεια έχει αρχίσει να απηχεί αρνητικά και την παγκόσμια
οικονομία, με πολλές συναλλαγές να διέπονται από μειωμένη εμπιστοσύνη
και ανάλογο μετριασμό της κεφαλαιακής κινητικότητας.
Ο σύνθετος περίγυρος
Στο εγγύτερο εξωτερικό, παρότι τίποτα δεν προμηνύει ευνοϊκές εξελίξεις για τα συμφέροντά μας, διστάζουμε να διαχειριστούμε δυναμικά προβληματικές καταστάσεις, τηρώντας στάση αναμονής. Οι σχέσεις μας με τους βόρειους εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης γείτονές μας, πλην εξαιρέσεων, είτε βαίνουν επιδεινούμενες είτε παραμένουν παγωμένες με αρνητική προοπτική. Τιράνα και Σκόπια προτάσσουν εξίσου τον αδιέξοδο εθνικισμό, παίζοντας επικίνδυνα παιχνίδια. Ιδίως η Αλβανία προσεταιρίζεται ακόμη και εγχώρια αλυτρωτικά κινήματα σε βάρος του ελληνικού στοιχείου. Η πρόσφατη αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση, η οποία συνενώνει τη Χειμάρρα με μουσουλμανικές περιοχές, με τις οποίες δεν συνδέεται κατά το ελάχιστο (πολιτισμικά, θρησκευτικά, ούτε καν οδικά), σε συνέχεια της επιμονής αναίρεσης της συμφωνίας για την οριοθέτηση ΑΟΖ, καταδεικνύουν τη διολίσθηση των πολιτικών της αλβανικής κυβέρνησης έναντί μας. Και δη λίγες μέρες αφότου έλαβε καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας στην Ε.Ε. Θα είναι, ωστόσο, λάθος αν θεωρήσουμε ότι ο μόνος δρόμος να ανακτήσουμε την επιρροή μας είναι ο ευρωπαϊκός, γιατί η κοινωνική διάρθρωση και η λειτουργία των κρατικών δομών καθιστούν αμφίβολο τον βαθμό δέσμευσης των Τιράνων στον πλήρη εξευρωπαϊσμό.
Παράλληλα, αξιοσημείωτη είναι η επανάκαμψη του γερμανικού παράγοντα στην περιοχή, ο οποίος επιθυμεί η εμπλοκή του να συνδυαστεί με ομαλοποίηση των συνθηκών. Σε μία απόπειρα προώθησης ενός σταθερότερου περιβάλλοντος, όπου, μεταξύ άλλων, θα εξυπηρετούνται τα εντεινόμενα γερμανικά συμφέροντα, πρωταγωνιστικό ρόλο αναλαμβάνει το νεότερο μέλος της Ενωσης, η Κροατία. Τη στιγμή που η Ελλάδα εμφανίζεται, εν πολλοίς αδίκως, ως μέρος των προβλημάτων και όχι μέρος της λύσης, πιο «υγιείς» και με λιγότερα βαρίδια χώρες φαίνεται να αποκτούν αυξανόμενο λόγο στη ΝΑ Ευρώπη, με την Αθήνα να αδυνατεί προς το παρόν να βρει αντίδοτο στη διπλωματική της αναδίπλωση.
Το Κυπριακό
Νοτιοανατολικότερα, στην Κύπρο, η τωρινή αμερικανική ηγεσία αναζητά εναγωνίως ένα success story εξωτερικής πολιτικής, εν μέσω ραγδαίων εξελίξεων σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική που επιβεβαιώνουν τη συρρίκνωση της αμερικανικής ισχύος, τουλάχιστον όπως αυτή εκφραζόταν μέσα από την παρεμβατικότητα των προηγουμένων ετών. Θεωρώντας τη συγκυρία ιδανική για την εξεύρεση λύσης, η Ουάσιγκτον σύντομα θα περάσει στο -επόμενο- στάδιο δημιουργίας χρονοδιαγραμμάτων για Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους, κατά το οποίο θα ζητηθεί από την Αθήνα και την Αγκυρα να δράσουν με παραγωγικό τρόπο. Οι ΗΠΑ ευελπιστούν ότι μέσα από μία συμφωνία-πακέτο, που θα συμπεριλαμβάνει και την ενέργεια, θα εξομαλυνθούν μερικώς και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Εντούτοις, καμία εκτίμηση δεν είναι ασφαλής εξαιτίας της Τουρκίας των πολλών ανοιχτών μετώπων και του ασταθούς Ερντογάν, ο οποίος, πάντως, λογικά θα επιδιώξει να ανασύρει το χαρτί της υπευθυνότητας έναντι της συγκρουσιακής αντίληψης των τελευταίων ετών (ερωτηματικό με ποιους όρους).
Ρωσικός «πυρετός»
Η πρόσφατη απόφαση της Μόσχας να επιβάλει περιορισμούς στις εισαγωγές αγροτικών προϊόντων από την Ε.Ε. θα πλήξει τόσο κάποιες ευρωπαϊκές οικονομίες (δύσκολη η διαφοροποίηση των εξαγωγών εν μέσω χρονικής πίεσης και η αναζήτηση αγορών με τον πληθυσμό της Ρωσίας) όσο και τη ρωσική (αναπόφευκτη η αύξηση των εγχώριων τιμών) σε μία φάση ασθενικής ανάπτυξης της πρώτης και υφεσιακής πορείας της δεύτερης. Αν δεν επικρατήσει εγκαίρως ο οικονομικός πραγματισμός, θα επιταθεί η σύγχυση και θα υπονομευθούν εκατέρωθεν οι προσπάθειες ανάκαμψης.
Κοινό μέτωπο κατά της μισαλλοδοξίας
Η όξυνση των διενέξεων στο εσωτερικό πολλών κρατών δεν έχει μόνο ταξικό ή εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα, αλλά και θρησκευτικό, με τρομοκρατικές οργανώσεις να διευρύνουν τα ερείσματά τους, με τη δήθεν επίκληση ακραίων εκφάνσεων του Ισλάμ. Είναι πλέον φανερό ότι τέτοιας μορφής βία δεν ελέγχεται με παραδοσιακά εργαλεία διαλόγου/διαπραγμάτευσης, όπως επίσης ότι δεν έχουν ακόμη εξευρεθεί τρόποι και μέσα ανάσχεσης της δυναμικής των εξτρεμιστών. Επακόλουθα, απαιτείται εντατικοποίηση των διπλωματικών ενεργειών προς μία νέα συνθήκη που θα αντιμετωπίζει, υπό ένα κοινό μέτωπο, τον φανατισμό και τη μισαλλοδοξία, και σε τεχνικό επίπεδο τα προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα που πολλαπλασιάζονται.
Με ορατό τον κίνδυνο θρυμματισμού του περιφερειακού συστήματος, έστω και εξ αντανακλάσεως, η χώρα μας αναδεικνύεται σε δυνάμει χρήσιμο εταίρο. Η δραστήρια συμμετοχή μας στις διεργασίες ανάπτυξης ενός εκσυγχρονισμένου μοντέλου ασφάλειας, σύμφωνα με το οποίο η υπευθυνότητα και η αξιοπιστία θα ανταμείβονται ως προϋπόθεση προόδου, είναι sine qua non. Ετσι, οι χώρες που συνεισφέρουν στον συγκερασμό των αντιθέσεων, αποδέχονται και λειτουργούν εντός ενός κοινά αποδεκτού κανονιστικού πλαισίου με συγκεκριμένα κριτήρια και κύριο πρόταγμα την αποκατάσταση της τάξης θα μπορούν να ενεργοποιούν κατόπιν τη «ρήτρα συμβολής». Βάσει αυτής, τα συμφέροντά τους θα ευθυγραμμίζονται και θα κατοχυρώνονται μέσα από συνθήκες εξισορρόπησης, συναντώντας την αδήριτη ανάγκη των κυριότερων δρώντων του διεθνούς συστήματος να προωθήσουν ευρύτερες συμπράξεις, περιορίζοντας τις εστίες ανάφλεξης. Πολύ περισσότερο εφόσον αποδεχόμαστε ότι η διατήρηση των εντάσεων αποτελεί τροχοπέδη για την οικονομική δραστηριότητα, περιθωριοποιεί σημαντικά τμήματα των τοπικών πληθυσμών και τροφοδοτεί την πόλωση, θέτοντας ανυπέρβλητα προσκόμματα στην ανάπτυξη.
Σε μία εποχή έντονης ρευστότητας, όπου συμμαχίες αλλάζουν, ισορροπίες ανατρέπονται, δόγματα αναθεωρούνται και νέοι συσχετισμοί διαμορφώνονται, προσφέρονται ευκαιρίες αλλά προκύπτουν και κίνδυνοι. Η Ελλάδα ασφαλώς δεν θα προκαταλάβει ούτε θα καθοδηγήσει τις εξελίξεις, εντούτοις μπορεί να καταστεί εκ νέου εποικοδομητικός συνομιλητής, ενισχύοντας την ενεργητική της παρουσία σε υπερεθνικούς οργανισμούς και διευρύνοντας ουσιαστικά τις περιφερειακές της συνέργειες, με στόχο την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στις δυνατότητες και τις προοπτικές της.
* Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Ο σύνθετος περίγυρος
Στο εγγύτερο εξωτερικό, παρότι τίποτα δεν προμηνύει ευνοϊκές εξελίξεις για τα συμφέροντά μας, διστάζουμε να διαχειριστούμε δυναμικά προβληματικές καταστάσεις, τηρώντας στάση αναμονής. Οι σχέσεις μας με τους βόρειους εκτός Ευρωπαϊκής Ενωσης γείτονές μας, πλην εξαιρέσεων, είτε βαίνουν επιδεινούμενες είτε παραμένουν παγωμένες με αρνητική προοπτική. Τιράνα και Σκόπια προτάσσουν εξίσου τον αδιέξοδο εθνικισμό, παίζοντας επικίνδυνα παιχνίδια. Ιδίως η Αλβανία προσεταιρίζεται ακόμη και εγχώρια αλυτρωτικά κινήματα σε βάρος του ελληνικού στοιχείου. Η πρόσφατη αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση, η οποία συνενώνει τη Χειμάρρα με μουσουλμανικές περιοχές, με τις οποίες δεν συνδέεται κατά το ελάχιστο (πολιτισμικά, θρησκευτικά, ούτε καν οδικά), σε συνέχεια της επιμονής αναίρεσης της συμφωνίας για την οριοθέτηση ΑΟΖ, καταδεικνύουν τη διολίσθηση των πολιτικών της αλβανικής κυβέρνησης έναντί μας. Και δη λίγες μέρες αφότου έλαβε καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας στην Ε.Ε. Θα είναι, ωστόσο, λάθος αν θεωρήσουμε ότι ο μόνος δρόμος να ανακτήσουμε την επιρροή μας είναι ο ευρωπαϊκός, γιατί η κοινωνική διάρθρωση και η λειτουργία των κρατικών δομών καθιστούν αμφίβολο τον βαθμό δέσμευσης των Τιράνων στον πλήρη εξευρωπαϊσμό.
Παράλληλα, αξιοσημείωτη είναι η επανάκαμψη του γερμανικού παράγοντα στην περιοχή, ο οποίος επιθυμεί η εμπλοκή του να συνδυαστεί με ομαλοποίηση των συνθηκών. Σε μία απόπειρα προώθησης ενός σταθερότερου περιβάλλοντος, όπου, μεταξύ άλλων, θα εξυπηρετούνται τα εντεινόμενα γερμανικά συμφέροντα, πρωταγωνιστικό ρόλο αναλαμβάνει το νεότερο μέλος της Ενωσης, η Κροατία. Τη στιγμή που η Ελλάδα εμφανίζεται, εν πολλοίς αδίκως, ως μέρος των προβλημάτων και όχι μέρος της λύσης, πιο «υγιείς» και με λιγότερα βαρίδια χώρες φαίνεται να αποκτούν αυξανόμενο λόγο στη ΝΑ Ευρώπη, με την Αθήνα να αδυνατεί προς το παρόν να βρει αντίδοτο στη διπλωματική της αναδίπλωση.
Το Κυπριακό
Νοτιοανατολικότερα, στην Κύπρο, η τωρινή αμερικανική ηγεσία αναζητά εναγωνίως ένα success story εξωτερικής πολιτικής, εν μέσω ραγδαίων εξελίξεων σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική που επιβεβαιώνουν τη συρρίκνωση της αμερικανικής ισχύος, τουλάχιστον όπως αυτή εκφραζόταν μέσα από την παρεμβατικότητα των προηγουμένων ετών. Θεωρώντας τη συγκυρία ιδανική για την εξεύρεση λύσης, η Ουάσιγκτον σύντομα θα περάσει στο -επόμενο- στάδιο δημιουργίας χρονοδιαγραμμάτων για Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους, κατά το οποίο θα ζητηθεί από την Αθήνα και την Αγκυρα να δράσουν με παραγωγικό τρόπο. Οι ΗΠΑ ευελπιστούν ότι μέσα από μία συμφωνία-πακέτο, που θα συμπεριλαμβάνει και την ενέργεια, θα εξομαλυνθούν μερικώς και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις. Εντούτοις, καμία εκτίμηση δεν είναι ασφαλής εξαιτίας της Τουρκίας των πολλών ανοιχτών μετώπων και του ασταθούς Ερντογάν, ο οποίος, πάντως, λογικά θα επιδιώξει να ανασύρει το χαρτί της υπευθυνότητας έναντι της συγκρουσιακής αντίληψης των τελευταίων ετών (ερωτηματικό με ποιους όρους).
Ρωσικός «πυρετός»
Η πρόσφατη απόφαση της Μόσχας να επιβάλει περιορισμούς στις εισαγωγές αγροτικών προϊόντων από την Ε.Ε. θα πλήξει τόσο κάποιες ευρωπαϊκές οικονομίες (δύσκολη η διαφοροποίηση των εξαγωγών εν μέσω χρονικής πίεσης και η αναζήτηση αγορών με τον πληθυσμό της Ρωσίας) όσο και τη ρωσική (αναπόφευκτη η αύξηση των εγχώριων τιμών) σε μία φάση ασθενικής ανάπτυξης της πρώτης και υφεσιακής πορείας της δεύτερης. Αν δεν επικρατήσει εγκαίρως ο οικονομικός πραγματισμός, θα επιταθεί η σύγχυση και θα υπονομευθούν εκατέρωθεν οι προσπάθειες ανάκαμψης.
Κοινό μέτωπο κατά της μισαλλοδοξίας
Η όξυνση των διενέξεων στο εσωτερικό πολλών κρατών δεν έχει μόνο ταξικό ή εθνικοαπελευθερωτικό χαρακτήρα, αλλά και θρησκευτικό, με τρομοκρατικές οργανώσεις να διευρύνουν τα ερείσματά τους, με τη δήθεν επίκληση ακραίων εκφάνσεων του Ισλάμ. Είναι πλέον φανερό ότι τέτοιας μορφής βία δεν ελέγχεται με παραδοσιακά εργαλεία διαλόγου/διαπραγμάτευσης, όπως επίσης ότι δεν έχουν ακόμη εξευρεθεί τρόποι και μέσα ανάσχεσης της δυναμικής των εξτρεμιστών. Επακόλουθα, απαιτείται εντατικοποίηση των διπλωματικών ενεργειών προς μία νέα συνθήκη που θα αντιμετωπίζει, υπό ένα κοινό μέτωπο, τον φανατισμό και τη μισαλλοδοξία, και σε τεχνικό επίπεδο τα προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύματα που πολλαπλασιάζονται.
Με ορατό τον κίνδυνο θρυμματισμού του περιφερειακού συστήματος, έστω και εξ αντανακλάσεως, η χώρα μας αναδεικνύεται σε δυνάμει χρήσιμο εταίρο. Η δραστήρια συμμετοχή μας στις διεργασίες ανάπτυξης ενός εκσυγχρονισμένου μοντέλου ασφάλειας, σύμφωνα με το οποίο η υπευθυνότητα και η αξιοπιστία θα ανταμείβονται ως προϋπόθεση προόδου, είναι sine qua non. Ετσι, οι χώρες που συνεισφέρουν στον συγκερασμό των αντιθέσεων, αποδέχονται και λειτουργούν εντός ενός κοινά αποδεκτού κανονιστικού πλαισίου με συγκεκριμένα κριτήρια και κύριο πρόταγμα την αποκατάσταση της τάξης θα μπορούν να ενεργοποιούν κατόπιν τη «ρήτρα συμβολής». Βάσει αυτής, τα συμφέροντά τους θα ευθυγραμμίζονται και θα κατοχυρώνονται μέσα από συνθήκες εξισορρόπησης, συναντώντας την αδήριτη ανάγκη των κυριότερων δρώντων του διεθνούς συστήματος να προωθήσουν ευρύτερες συμπράξεις, περιορίζοντας τις εστίες ανάφλεξης. Πολύ περισσότερο εφόσον αποδεχόμαστε ότι η διατήρηση των εντάσεων αποτελεί τροχοπέδη για την οικονομική δραστηριότητα, περιθωριοποιεί σημαντικά τμήματα των τοπικών πληθυσμών και τροφοδοτεί την πόλωση, θέτοντας ανυπέρβλητα προσκόμματα στην ανάπτυξη.
Σε μία εποχή έντονης ρευστότητας, όπου συμμαχίες αλλάζουν, ισορροπίες ανατρέπονται, δόγματα αναθεωρούνται και νέοι συσχετισμοί διαμορφώνονται, προσφέρονται ευκαιρίες αλλά προκύπτουν και κίνδυνοι. Η Ελλάδα ασφαλώς δεν θα προκαταλάβει ούτε θα καθοδηγήσει τις εξελίξεις, εντούτοις μπορεί να καταστεί εκ νέου εποικοδομητικός συνομιλητής, ενισχύοντας την ενεργητική της παρουσία σε υπερεθνικούς οργανισμούς και διευρύνοντας ουσιαστικά τις περιφερειακές της συνέργειες, με στόχο την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στις δυνατότητες και τις προοπτικές της.
* Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
