Τουρκία, μόνη, ψάχνει συμμάχους

Μποζανίνου Τάνια  Πώς οδηγήθηκε η φιλόδοξη Αγκυρα από το δόγμα Νταβούτογλου στη διεθνή απομόνωση

Τη «φωνή των καταπιεσμένων», από το Αφγανιστάν ως τη Συρία και από τη Σομαλία ως την Αίγυπτο, και όσων αρνούνται να θεωρηθούν «ο άλλος» σε σχέση με τη Δύση δεσμεύτηκε ότι θα αποτελέσει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αν, όπως όλα δείχνουν, εκλεγεί πρόεδρος την ερχόμενη Κυριακή. Δεσμεύτηκε επίσης ότι θα συνεχίσει τις προσπάθειες να γίνει η Τουρκία πλήρες μέλος της ΕΕ. Παρά τον αυταρχισμό και τη διαφθορά που χαρακτηρίζει την πρωθυπουργία του Ερντογάν τα τελευταία χρόνια, θεωρείται εφικτό να λάβει πάνω από 50% από τον πρώτο γύρο.

Στην αρχή της 12ετούς πρωθυπουργίας του η Τουρκία παρουσιαζόταν ως υπόδειγμα ισλαμικής δημοκρατίας. Το «τουρκικό μοντέλο» προωθούνταν στις γειτονικές χώρες, ενώ το «δόγμα» του υπουργού Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου - και πιθανότερου διαδόχου του Ερντογάν στην πρωθυπουργία - υποσχόταν «μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες».

Σήμερα η Τουρκία βρίσκεται απομονωμένη στην περιοχή της αλλά και διεθνώς, όπως δείχνει η πρόσφατη άρνηση του αμερικανού προέδρου Μπαράκ Ομπάμα να βγει στο τηλέφωνο στον Ερντογάν, τον οποίο παρέπεμψε στον αντιπρόεδρο Τζο Μπάιντεν. Στη Μέση Ανατολή η Αγκυρα έχει χάσει τη δυνατότητα να συνομιλεί με το Ιράκ, τη Συρία, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Οι μόνοι εταίροι της στην περιοχή είναι η Περιφερειακή Κυβέρνηση του Ιρακινού Κουρδιστάν, ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός και η Χαμάς.

Οι αντίπαλοι του Ερντογάν τον κατηγορούν ότι «έκαψε τις γέφυρες» με τους γείτονες, με δεδομένο ότι η Αγκυρα βρίσκεται στα μαχαίρια με τη Βαγδάτη επειδή την παρακάμπτει αγοράζοντας πετρέλαιο απευθείας από το Κουρδιστάν, με τη Δαμασκό επειδή υποστηρίζει όσους πολεμούν τον Μπασάρ αλ Ασαντ, με το Ισραήλ από το περιστατικό του «Μαβί Μαρμαρά» (του τουρκικού πλοίου που επιχείρησε να σπάσει τον αποκλεισμό της Γάζας το 2010 και δέχθηκε επίθεση από ισραηλινούς κομάντος με θύματα 10 Τούρκους) και με το Κάιρο από πέρυσι το καλοκαίρι λόγω του στρατιωτικού πραξικοπήματος του Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι (που ανέτρεψε τον δημοκρατικά εκλεγμένο πρόεδρο της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και στενό σύμμαχο του Ερντογάν). Με αυτά τα δεδομένα είναι δύσκολο να αντιστρέψει ο τούρκος πρωθυπουργός την κατάσταση και να παίξει ισχυρό ρόλο στη Μέση Ανατολή ακόμη και αν εκλεγεί πρόεδρος με υψηλό ποσοστό.    

Δεν πάνε πολλά χρόνια που ο Νταβούτογλου καυχιόταν ότι «η Τουρκία είναι τόσο μεγάλος παίκτης στην περιοχή που ούτε μύγα δεν μπορεί να πετάξει χωρίς να έχει ενημερωθεί προηγουμένως η Αγκυρα». Σήμερα η έκφρασή του αυτή είναι αντικείμενο χλευασμού από την αντιπολίτευση.

Οπως και τα «μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες», πολιτική που κορυφώθηκε το 2009 με τις ταυτόχρονες προσπάθειες προσέγγισης με την Αρμενία και το Ιρακινό Κουρδιστάν. Με την Αρμενία υπογράφηκαν πρωτόκολλα τα οποία καμία από τις δύο πλευρές δεν έχει επικυρώσει, ενώ αμφότερες κάνουν το παν για να τα καταργήσουν.

Ο ρόλος της Τουρκίας ως μεσολαβητή μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ δεν έχει νόημα σήμερα καθώς η Τεχεράνη συνομιλεί απευθείας με την Ουάσιγκτον, ενώ η τουρκική διαμεσολάβηση μεταξύ Ισραήλ και Συρίας έχει εντελώς ξεπεραστεί από τις εξελίξεις.

Το μοναδικό επίτευγμα του Ερντογάν που παραμένει σε ισχύ είναι η προσέγγιση με το Κατάρ. Η ερντογανική πλευρά περιγράφει την τουρκική απομόνωση ως «μοναξιά που αξίζει τον κόπο». Οι επικριτές του ανησυχούν ότι θα παραταθεί λόγω του συναισθηματικού τρόπου με τον οποίο ο Ερντογάν λειτουργεί τελευταίως στην εξωτερική πολιτική.

Αλλαγή στάσης
Το «ξεχασμένο» Κυπριακό
Εν μέσω των πιεστικών προβλημάτων στη Συρία, στο Ιράκ, στη Γάζα και στην Ουκρανία (με την οποία η Τουρκία συνορεύει διά θαλάσσης), η πρόσφατη 40ή επέτειος του Κυπριακού πέρασε σχεδόν απαρατήρητη. Το άλλοτε «εθνικό ζήτημα» της Τουρκίας έχει περάσει πλέον στα ψιλά των εφημερίδων της γειτονικής χώρας και αυτό δεν αναμένεται να αλλάξει αν εκλεγεί πρόεδρος ο Ερντογάν. Είναι τεράστια η αντίθεση με την περίοδο από τη δεκαετία του '60 ως τη δεκαετία του '90, όταν σχεδόν το 60% των διεθνών ειδήσεων στις τουρκικές εφημερίδες αφορούσε την Κύπρο, και αυτό οφείλεται εν μέρει στο ότι ο Ερντογάν περιόρισε την επιρροή του στρατού στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας.

«Πολιτική πέραν των δυνατοτήτων της χώρας»
Δεν αναμένονται αλλαγές στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας αν εκλεγεί πρόεδρος ο Ερντογάν, λέει στο «Βήμα» ο Καμέρ Κασίμ, αντιπρόεδρος του USAK, του Οργανισμού Διεθνών Στρατηγικών Ερευνών, ενός think tank της Αγκυρας που ειδικεύεται σε θέματα ασφαλείας και διεθνών σχέσεων, και κοσμήτορας του Πανεπιστημίου Αμπάντ Ιζέτ Μπαϊσάλ. Το δόγμα Νταβούτογλου για «μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες», όπως και την εξαγγελία του Ερντογάν ότι θα αποτελέσει τη «φωνή των καταπιεσμένων, από το Αφγανιστάν ως τη Συρία», ο κ. Κασίμ τα θεωρεί «ιδεαλιστική διεθνή πολιτική πέραν των δυνατοτήτων της Τουρκίας».

«Δεν μπορούμε να ελέγξουμε αυτά που συμβαίνουν στη Συρία ή στο Ιράν. Ο,τι και αν κάνουμε, θα υπάρξουν διαφωνίες με κάποιον από τους 11 γείτονές μας - με τους οκτώ συνορεύουμε από ξηρά και με τους τρεις από θάλασσα» λέει στο «Βήμα». Και τονίζει: «Οι γείτονές μας στη Μέση Ανατολή έχουν προβλήματα. Το Ιράκ διαλύεται, η Συρία είναι σε πόλεμο. Η Τουρκία υποστηρίζει τις συνομιλίες για τα πυρηνικά του Ιράν, όμως για τη Συρία έχει διαμετρικά αντίθετη άποψη από την Τεχεράνη. Οι γείτονές μας προς δυσμάς, Ελλάδα και Βουλγαρία, έχουν τα δικά τους προβλήματα λόγω της οικονομικής κρίσης».

Η τουρκική εξωτερική πολιτική επικεντρώνεται τα τελευταία χρόνια στην Ανατολή, ενώ «οι σχέσεις με την Ελλάδα είναι σε δεύτερη μοίρα» προσθέτει ο κ. Κασίμ. Και καταλήγει: «Στο επίκεντρο βρίσκεται η Συρία αλλά και το Ιράκ καθώς η Αγκυρα σύσφιγξε πρόσφατα τις σχέσεις με το αυτόνομο Κουρδιστάν ενώ έχει απομακρυνθεί από τη Βαγδάτη. Στο Παλαιστινιακό η Τουρκία δεν μπορεί να κάνει και πολλά καθώς οι σχέσεις με το Ισραήλ είναι παγωμένες, όπως και με την Αίγυπτο - η Αγκυρα έχει αποσύρει τους πρεσβευτές της από τις δύο αυτές χώρες. Η Τουρκία αντιτάχθηκε στο πραξικόπημα στο Κάιρο και αυτό την έχει φέρει και σε αντίθεση με άλλες χώρες της ευρύτερης περιοχής όπως η Σαουδική Αραβία».