Ζήνωνα Τζιάρρα
Μεταξύ των παραδόξων της Μέσης Ανατολής σήμερα, είναι η σχέση
της Τουρκίας με τους Κούρδους του Ιράκ και το «δημόσιο μυστικό» της
σχέσης της με το Ισλαμικό Κράτος (πρώην Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και της
Μεγάλης Συρίας) το οποίο έχει καταλάβει εδάφη σε Συρία και Ιράκ και
έχει ανακηρύξει την ντε φάκτο εγκαθίδρυση Ισλαμικού Χαλιφάτου. Πώς
εξηγείται η συνεργασία της Τουρκίας με τους Κούρδους που μέχρι πρότινος
θεωρούσε απειλή και τι έχει να κερδίσει από το Ισλαμικό Κράτος;
Το ότι η Τουρκία (μαζί με το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία και άλλες
δυτικές δυνάμεις) έχει χρηματοδοτήσει και βοηθήσει το Ισλαμικό Κράτος
(ΙΚ) είναι δεδομένο αν και η ίδια δεν το παραδέχεται. Μήπως η Τουρκία
χρησιμοποιεί το ΙΚ κατά του αυτονομιστικού κινήματος των Κούρδων σε
Ιράκ, Συρία και όχι μόνο; Κάτι τέτοιο δεν υποστηρίζεται από τα δεδομένα
που έχουμε στα χέρια μας.
Αν για παράδειγμα η Τουρκία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) ήθελε να αποτρέψει την ανεξαρτησία του Ιρακινού Κουρδιστάν τότε δεν θα αψηφούσε τις διατάξεις του ιρακινού συντάγματος και την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης, μεταξύ άλλων, για να υπογράψει οικονομικές και ενεργειακές συμφωνίες με τη Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση. Μάλλον θα έκανε το αντίθετο, θα προσπαθούσε να απομονώσει το Κουρδιστάν συνεργαζόμενη με την Βαγδάτη. Με αυτό περίπου τον τρόπο έπραξε όταν συνεργάστηκε με τη Βαγδάτη στα μέσα με τέλη της προηγούμενης δεκαετίας προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τους Κούρδους αντάρτες που έβρισκαν ασφαλές καταφύγιο στο Ιρακινό Κουρδιστάν και σε άλλα σημεία στα νότια σύνορα της Τουρκίας. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνούμε ότι η εμφάνιση του ΙΚ επίσπευσε την ανεξαρτητοποίηση του Κουρδιστάν και όχι το αντίθετο – τόσο στο Ιράκ όσο και στη Συρία.
Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε για ποιο λόγο στήριξε η Τουρκία το ΙΚ; Πρωταρχικός σκοπός ήταν η ενδυνάμωση του Ισλαμικού στοιχείου κατά του Προέδρου Άσσαντ στη Συρία (εκεί βρίσκεται η ρίζα της σημερινής κατάστασης στο Ιράκ). Με αυτό τον τρόπο επιδιώχθηκε η ανατροπή του καθεστώτος Άσσαντ και η εγκαθίδρυση φιλο-Ισλαμικής κυβέρνησης στη «νέα» Συρία που θα πρόκυπτε – τύπου Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Παρόλο που δευτερεύων στόχος μπορεί να ήταν η ανακοπή της αυτονόμησης των Κούρδων της Συρίας (όπως έχει ξεκινήσει να γίνεται), αν λάβουμε υπόψη το παράδειγμα του Ι. Κουρδιστάν βλέπουμε ότι η Τουρκία πλέον δεν ενοχλείται όσο στο παρελθόν με αυτή την εξέλιξη.
Στην περίπτωση των σχέσεων Τουρκίας-Δύσης-ΙΚ, αυτό που συμβαίνει προσομοιάζει στην περίπτωση της σχέσης ΗΠΑ-Μπιν Λάντεν. Όπως δηλαδή οι Αμερικανοί είχαν στηρίξει τον Μπιν Λάντεν μεταξύ των δεκαετιών ’70 και ’80 για τους δικούς τους στόχους και αυτός τελικά στράφηκε εναντίον των, έτσι ακριβώς συμβαίνει και με την Τουρκία, τη Δύση και το ΙΚ. Το ίδιο το ΙΚ δήλωσε επανειλημμένα ότι η Τουρκία δεν είναι πραγματική Ισλαμική χώρα και ότι αν συνεχίσει έτσι θα αναγκαστούν να «απελευθερώσουν την Κωνσταντινούπολη». Συνεπώς, η ιδεολογία του ΙΚ είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη. Παρά το ότι είναι διατεθειμένοι να συνεργαστούν με τους πάντες για να επιτύχουν τους στόχους τους, στο τέλος θα στραφούν ενάντια και σε αυτούς που τους βοήθησαν αν αυτοί δεν τηρούν τις «προδιαγραφές» τους.
Το ερώτημα που παραμένει να απαντηθεί είναι, γιατί η Τουρκία εμφανίζεται να μην – νιώθει να – απειλείται πλέον από τους απανταχού Κούρδους; Υπάρχουν τρείς βασικοί λόγοι για αυτό. Ο πρώτος είναι ότι οι Κούρδοι κατέχουν τεράστια ενεργειακά αποθέματα τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την τουρκική αγορά. Δεύτερον, οι Κούρδοι, και συγκεκριμένα το Ι. Κουρδιστάν είναι πόλος ασφάλειας στην περιοχή και, δεδομένου και του ευρύτερου γεωπολιτικού και διπλωματικού αποκλεισμού της Άγκυρας, αποτελεί πλέον διέξοδο για την Τουρκία. Τρίτον, η ιδεολογία του ΑΚΡ, που είναι Ισλαμική και πολύ διαφορετική από των Κεμαλιστών, δεν έχει τις ίδιες φοβίες και ανασφάλειες με το προηγούμενο καθεστώς.
Η κοσμοθεωρία του ΑΚΡ έχει μια Οθωμανική-Ισλαμική αντίληψη του γεωπολιτικού και γεωπολιτισμικού χώρου της Μέσης Ανατολής, και όχι μόνο, κατά την οποία η Τουρκία είναι ο ηγεμόνας. Έμφαση πλέον δεν δίνεται τόσο πολύ στην εθνική ομοιογένεια του τουρκικού κράτους, αλλά στην Ισλαμική ταυτότητα η οποία υπερβαίνει την όποια εθνική ταυτότητα για την οποία γίνεται προσπάθεια να αφομοιωθεί στην εσωτερική και εξωτερική ηγεμονία του ΑΚΡ. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η κουρδική εθνότητα και οι αυτονομιστικές της τάσεις δεν γίνεται αντιληπτή ως τόσο μεγάλη απειλή καθώς το ιδεολογικό πλαίσιο προσέγγισης του τουρκικού έθνους-κράτους έχει αλλάξει σε πολιτικό επίπεδο.
Παρομοίως, πρέπει να αναφερθεί ότι οι προσπάθειες της Τουρκίας για επίλυση του Κουρδικό προβλήματος εντός της χώρας είναι πρωτοφανείς, παρόλο που αυτές έχουν να κάνουν και με μικροπολιτικά συμφέροντα του ΑΚΡ. Τέλος, διαχωρισμός πρέπει να γίνει μεταξύ του Κουρδικού αυτονομιστικού κινήματος στην Τουρκία και το εξωτερικό. Ενώ η Τουρκία θα ήταν ανοικτή για μεγαλύτερη αυτονομία (η και ανεξαρτησία) στο Ι. Κουρδιστάν αυτό δεν σημαίνει ότι θα αποδεχθεί τους ίδιους όρους και για τους Κούρδους της Τουρκίας, παρόλο που οι εσωτερικές και περιφερειακές δυναμικές μπορεί τελικά να την αναγκάσουν.
O Ζήνωνας Τζιάρρας είναι Διεθνολόγος
Αν για παράδειγμα η Τουρκία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) ήθελε να αποτρέψει την ανεξαρτησία του Ιρακινού Κουρδιστάν τότε δεν θα αψηφούσε τις διατάξεις του ιρακινού συντάγματος και την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης, μεταξύ άλλων, για να υπογράψει οικονομικές και ενεργειακές συμφωνίες με τη Κουρδική Περιφερειακή Κυβέρνηση. Μάλλον θα έκανε το αντίθετο, θα προσπαθούσε να απομονώσει το Κουρδιστάν συνεργαζόμενη με την Βαγδάτη. Με αυτό περίπου τον τρόπο έπραξε όταν συνεργάστηκε με τη Βαγδάτη στα μέσα με τέλη της προηγούμενης δεκαετίας προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τους Κούρδους αντάρτες που έβρισκαν ασφαλές καταφύγιο στο Ιρακινό Κουρδιστάν και σε άλλα σημεία στα νότια σύνορα της Τουρκίας. Δεν πρέπει επίσης να ξεχνούμε ότι η εμφάνιση του ΙΚ επίσπευσε την ανεξαρτητοποίηση του Κουρδιστάν και όχι το αντίθετο – τόσο στο Ιράκ όσο και στη Συρία.
Αν έτσι έχουν τα πράγματα, τότε για ποιο λόγο στήριξε η Τουρκία το ΙΚ; Πρωταρχικός σκοπός ήταν η ενδυνάμωση του Ισλαμικού στοιχείου κατά του Προέδρου Άσσαντ στη Συρία (εκεί βρίσκεται η ρίζα της σημερινής κατάστασης στο Ιράκ). Με αυτό τον τρόπο επιδιώχθηκε η ανατροπή του καθεστώτος Άσσαντ και η εγκαθίδρυση φιλο-Ισλαμικής κυβέρνησης στη «νέα» Συρία που θα πρόκυπτε – τύπου Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Παρόλο που δευτερεύων στόχος μπορεί να ήταν η ανακοπή της αυτονόμησης των Κούρδων της Συρίας (όπως έχει ξεκινήσει να γίνεται), αν λάβουμε υπόψη το παράδειγμα του Ι. Κουρδιστάν βλέπουμε ότι η Τουρκία πλέον δεν ενοχλείται όσο στο παρελθόν με αυτή την εξέλιξη.
Στην περίπτωση των σχέσεων Τουρκίας-Δύσης-ΙΚ, αυτό που συμβαίνει προσομοιάζει στην περίπτωση της σχέσης ΗΠΑ-Μπιν Λάντεν. Όπως δηλαδή οι Αμερικανοί είχαν στηρίξει τον Μπιν Λάντεν μεταξύ των δεκαετιών ’70 και ’80 για τους δικούς τους στόχους και αυτός τελικά στράφηκε εναντίον των, έτσι ακριβώς συμβαίνει και με την Τουρκία, τη Δύση και το ΙΚ. Το ίδιο το ΙΚ δήλωσε επανειλημμένα ότι η Τουρκία δεν είναι πραγματική Ισλαμική χώρα και ότι αν συνεχίσει έτσι θα αναγκαστούν να «απελευθερώσουν την Κωνσταντινούπολη». Συνεπώς, η ιδεολογία του ΙΚ είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη. Παρά το ότι είναι διατεθειμένοι να συνεργαστούν με τους πάντες για να επιτύχουν τους στόχους τους, στο τέλος θα στραφούν ενάντια και σε αυτούς που τους βοήθησαν αν αυτοί δεν τηρούν τις «προδιαγραφές» τους.
Το ερώτημα που παραμένει να απαντηθεί είναι, γιατί η Τουρκία εμφανίζεται να μην – νιώθει να – απειλείται πλέον από τους απανταχού Κούρδους; Υπάρχουν τρείς βασικοί λόγοι για αυτό. Ο πρώτος είναι ότι οι Κούρδοι κατέχουν τεράστια ενεργειακά αποθέματα τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την τουρκική αγορά. Δεύτερον, οι Κούρδοι, και συγκεκριμένα το Ι. Κουρδιστάν είναι πόλος ασφάλειας στην περιοχή και, δεδομένου και του ευρύτερου γεωπολιτικού και διπλωματικού αποκλεισμού της Άγκυρας, αποτελεί πλέον διέξοδο για την Τουρκία. Τρίτον, η ιδεολογία του ΑΚΡ, που είναι Ισλαμική και πολύ διαφορετική από των Κεμαλιστών, δεν έχει τις ίδιες φοβίες και ανασφάλειες με το προηγούμενο καθεστώς.
Η κοσμοθεωρία του ΑΚΡ έχει μια Οθωμανική-Ισλαμική αντίληψη του γεωπολιτικού και γεωπολιτισμικού χώρου της Μέσης Ανατολής, και όχι μόνο, κατά την οποία η Τουρκία είναι ο ηγεμόνας. Έμφαση πλέον δεν δίνεται τόσο πολύ στην εθνική ομοιογένεια του τουρκικού κράτους, αλλά στην Ισλαμική ταυτότητα η οποία υπερβαίνει την όποια εθνική ταυτότητα για την οποία γίνεται προσπάθεια να αφομοιωθεί στην εσωτερική και εξωτερική ηγεμονία του ΑΚΡ. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η κουρδική εθνότητα και οι αυτονομιστικές της τάσεις δεν γίνεται αντιληπτή ως τόσο μεγάλη απειλή καθώς το ιδεολογικό πλαίσιο προσέγγισης του τουρκικού έθνους-κράτους έχει αλλάξει σε πολιτικό επίπεδο.
Παρομοίως, πρέπει να αναφερθεί ότι οι προσπάθειες της Τουρκίας για επίλυση του Κουρδικό προβλήματος εντός της χώρας είναι πρωτοφανείς, παρόλο που αυτές έχουν να κάνουν και με μικροπολιτικά συμφέροντα του ΑΚΡ. Τέλος, διαχωρισμός πρέπει να γίνει μεταξύ του Κουρδικού αυτονομιστικού κινήματος στην Τουρκία και το εξωτερικό. Ενώ η Τουρκία θα ήταν ανοικτή για μεγαλύτερη αυτονομία (η και ανεξαρτησία) στο Ι. Κουρδιστάν αυτό δεν σημαίνει ότι θα αποδεχθεί τους ίδιους όρους και για τους Κούρδους της Τουρκίας, παρόλο που οι εσωτερικές και περιφερειακές δυναμικές μπορεί τελικά να την αναγκάσουν.
O Ζήνωνας Τζιάρρας είναι Διεθνολόγος
