Όταν το 2007 το αμερικανικό Πεντάγωνο ζητούσε για πρώτη φορά από τον
επικεφαλής των αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ την άποψή του για πιθανή
μελλοντική αποχώρηση των στρατευμάτων τους από τη χώρα, ο στρατηγός
Πετρέους απαντούσε ως εξής: «Θα πρέπει να περιορίσουμε τις δαπάνες για
στρατιωτικές επιχειρήσεις, οι οποίες μέχρι στιγμής επέφεραν τα αντίθετα
από τα ζητούμενα, και να επενδύσουμε στην επαναπροσέγγιση μεταξύ των
τοπικών αρχόντων και φυλών».Πράγματι, μέχρι και την αποχώρηση του τελευταίου Αμερικανού στρατιώτη από τη Βαγδάτη η Ουάσιγκτον μπορεί να μην είχε γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ σουνιτών, σιιτών και Κούρδων, ωστόσο είχε δημιουργήσει ένα πρώτο πλαίσιο για πιθανή συγκατοίκηση μεταξύ σουνιτών και σιιτών.
Σε μια πραγματιστική προσέγγιση των δεδομένων που δημιούργησε και κατόπιν άφησε πίσω της η περίοδος της αμερικανικής κατοχής στο Ιράκ, η αναρχία και το χάος επισκίαζαν τις όποιες υποδομές επιχειρήθηκαν εκ του προχείρου μέσα στην τελευταία τριετία (2008-2011). Ωστόσο, και κυρίως χάρη στην επιμονή κάποιων Αμερικανών διπλωματών, δημιουργήθηκε μια πλατφόρμα συνεργασίας μεταξύ σουνιτών και σιιτών, την οποία την επομένη της απομάκρυνσής τους φρόντισε να τινάξει στον αέρα ο σημερινός πρωθυπουργός Νούρι Αλ Μαλίκι.Ο υψηλότερος αξιωματούχος των σουνιτών και τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Τάρεκ Αλ Χασίμι είχε αποδεχθεί τον ηγετικό ρόλο που θα διαδραμάτιζαν οι σιίτες πλέον στη χώρα και με μόνο αίτημα την ισότιμη αντιμετώπισή τους θα στήριζε μια κυβέρνηση συνασπισμού.
Οι ευθύνες του Νούρι Αλ Μαλίκι
Σήμερα, τρία χρόνια μετά, δεν είναι τυχαίο που ο Νούρι Αλ Μαλίκι κατηγορείται από το σύνολο των αναλυτών και ξένων διπλωματών ως ο κύριος υπεύθυνος για τη σημερινή κατάσταση στη χώρα.Ο Τάρεκ Αλ Χασίμι κατηγορήθηκε από τον Αλ Μαλίκι την επομένη της απομάκρυνσης των Αμερικανών ότι συνεργαζόταν με τρομοκράτες και καταδικάστηκε σε θάνατο.
Οι διώξεις κατά των σουνιτών αποτέλεσαν μέρος της καθημερινότητας και της δραστηριότητας των αρχών. Ακόμη και οι Κούρδοι υπέστησαν κυρώσεις από τη Βαγδάτη διότι αξίωσαν τους όρους της αυτονομίας τους. Ο Μαλίκι τους απομόνωσε και τους έθεσε απέναντι δίχως δεύτερη σκέψη.
Τα δύο προηγούμενα χρόνια η αντίδραση της σουνιτικής μειονότητας εκφράστηκε μέσα από διαδηλώσεις και πλέον το τελευταίο δεκαήμερο παρατηρείται το εντυπωσιακό φαινόμενο της ένταξης φυλών στον ένοπλο αγώνα της ακραίας οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος για το Ιράκ και την Εγγύς Ανατολή.
Αν και οι φύλαρχοι που έχουν συνταχθεί με τους τζιχαντιστές αποτελούν μειοψηφία, η κατάσταση θεωρείται μη αναστρέψιμη. Ο στρατός, ο οποίος τελεί υπό επανασύσταση, δεν συγκεντρώνει τις πιθανότητες επιτυχίας με το μέρος του. Τα προβλήματα στο Ιράκ πλέον εστιάζονται σε δύο τομείς και εκτιμάται ως απίθανο το σενάριο να αποφευχθεί η κλιμάκωση μιας θρησκευτικής εμφύλιας αντιπαράθεσης.
Το πρώτο σημείο έχει να κάνει με τις ευθύνες του Μαλίκι και το γεγονός ότι οι εξωτερικές δυνάμεις που τον στήριξαν δεν άσκησαν πιέσεις νωρίτερα για να μη φτάσουμε στο σημείο δίχως επιστροφή.
Οι προειδοποιήσεις του διπλωμάτη
Χαρακτηριστική είναι η φράση Αμερικανού διπλωμάτη στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, ο οποίος τα δυο τελευταία χρόνια μετέφερε στην Ουάσιγκτον την πλέον απαισιόδοξη εκτίμηση για τις εξελίξεις στο Ιράκ, που δεν ήταν άλλη από τη διεύρυνση του μετώπου της Συρίας ανατολικά. «Υπάρχουν τουλάχιστον 27 σχετικά τηλεγραφήματα τα οποία δεν έτυχαν καμίας προσοχής και βεβαίως έμειναν αναπάντητα. Δεν υπάρχει πολιτική κατεύθυνση, στόχος ή κάποια παρασκηνιακή διπλωματική πρωτοβουλία σε εξέλιξη. Ίσως από λάθος εκτιμήσεις και εισηγήσεις οδηγηθήκαμε σε λάθος επιλογές την πρώτη περίοδο του πολέμου στη Συρία. Ωστόσο, στο Ιράκ, είναι αποκλειστικά δική μας ευθύνη η σημερινή προέλαση της ISIS», δηλώνει σε κατ' ιδίαν συζήτηση ξεκαθαρίζοντας πως δεν επιθυμεί τη δημοσιοποίηση του ονόματός του.Η πιθανότητα απομάκρυνσης του Νούρι Αλ Μαλίκι από την πολιτική σκηνή -που φέρεται να ζητήθηκε από τον Τζον Κέρι την προηγούμενη εβδομάδα και να έλαβε αρνητική απάντηση- δεν λύνει το πρόβλημα. Αντιθέτως, στην παρούσα φάση θα περιέπλεκε ακόμη περισσότερο την κατάσταση, αφού οι δυο αντίπαλοι του σιιτικού στρατοπέδου που ασκούσαν κριτική στις επιλογές του όλο το προηγούμενο διάστημα, ο Αμάρ Αλ Χακίμ και ο Μουκτάντα Αλ Σαντρ, έχουν αφήσει στο περιθώριο τις διαφορές τους και συγκεντρώνουν τα ένοπλα τμήματά τους για να αντιμετωπίσουν τον σουνιτικό επεκτατισμό.
Η λύση που θα μπορούσε να προλάβει τις εξελίξεις και να αποκλιμακώσει την κατάσταση σχετιζόταν άμεσα με την αποδοχή μιας νέας τάξης πραγμάτων από τις φυλές της χώρας, στη μετα-Μπάαθ ιρακινή περίοδο. Τουτέστιν, αποδοχή από τη σουνιτική μειονότητα της κυριαρχίας των σιιτών και χάραξη των ορίων αυτονομίας του ιρακινού Κουρδιστάν. Αυτό βεβαίως χρειαζόταν πολλή δουλειά και κυρίως ειλικρίνεια μεταξύ των εμπλεκομένων, κάτι που δεν επιχειρήθηκε ποτέ από πλευράς σιιτών, οι οποίοι και διαχειρίστηκαν εκδικητικά την άνοδό τους στη εξουσία. Ωστόσο όταν οι τζιχαντιστές προελαύνουν προς τον Νότο αποτελεί τουλάχιστον ουτοπία να εξετάζεις τι θα μπορούσε να προλάβει τα κακά μαντάτα.
Ο ρόλος των Κούρδων
Η ειρωνεία για τον Νούρι Αλ Μαλίκι είναι το γεγονός ότι μόλις οι βάσεις του βόρειου και ανατολικού Ιράκ εγκαταλήφθηκαν από τον στρατό οι Πεσμεργκά έσπευσαν να κρατήσουν τις περιοχές που συνορεύουν με τα εδάφη τους. Κάτω από αυτές τις άβολες συνθήκες θα πρέπει τώρα να ζητήσει τη στήριξή τους στον πόλεμο κατά του ISIS. Οι Κούρδοι, εκ των πραγμάτων, θα στήριζαν όσους εναντιώνονται στο ακραίο Ισλάμ. Τώρα, αυτό θα συμβεί με το αζημίωτο. Με άλλα λόγια, η συμμαχία τους θα γίνει αντικείμενο μεσανατολίτικου παζαριού στο οποίο η Βαγδάτη θα πρέπει να ενδώσει και το τίμημα θα αφορά το εύρος της αυτονομίας τους -και τους όρους αυτή τη φορά τους θέτει το Ερμπίλ και όχι η Βαγδάτη.Από εκεί κι έπειτα, ο βαθμός εμπλοκής των Κούρδων στην αντιπαράθεση με τον ISIS θα είναι περιορισμένος. Οι Κούρδοι δεν έχουν λόγο να βγουν στο ανοιχτό πεδίο και ειδικότερα σε εδάφη που δεν τους ανήκουν για να πολεμήσουν τζιχαντιστές. Θα περιορίσουν τη δράση τους στην περιφέρεια των εδαφών τους. Μπορεί να διαθέτουν πολεμική εμπειρία και να είναι ικανοί στρατιώτες, γνωρίζουν όμως τις δυνατότητές τους και τα όριά τους.
Το Ισλαμικό Κράτος για το Ιράκ και την Εγγύς Ανατολή επίσης έχει προβεί σε ενέργειες για να καταστήσει σαφές πως δεν επιθυμεί την άμεση αντιπαράθεση με τους Πεσμεργκά. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η πτώση του Τικρίτ στις 10 Ιουνίου, όπου και συνέλαβαν περίπου 80 στρατιώτες του Ιράκ. Ανάμεσά τους ήταν 18 Κούρδοι στρατιώτες κι ένας Κούρδος αξιωματικός. Εκτέλεσαν όλους τους υπόλοιπους, άφησαν όμως ελεύθερους τους Κούρδους και τους ζήτησαν να πουν στους Πεσμεργκά ότι δεν τους πείραξαν...
Η εμπλοκή των Αμερικανών
Αντίθετα με τους Κούρδους, υπάρχουν οι φυλές των σουνιτών. Η παρουσία τους στο βόρειο και κεντρικό Ιράκ τους καθιστά περιζήτητους στον πόλεμο κατά των τζιχαντιστών. Στην πλειοψηφία τους, διατηρούν ιδεολογικές αποστάσεις από το σκληροπυρηνικό Ισλάμ. Ωστόσο σειρά από άλλες παραμέτρους θα κρίνουν και την τελική στάση τους απέναντι στο στρατόπεδο που θα επιλέξουν.1. Έστω κι αν δεν υπάρχει επίσημη επιβεβαίωση, είναι γεγονός πως στρατιώτες των Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν έχουν λάβει μέρος σε επιχειρήσεις στο κεντρικό και βόρειο Ιράκ.
2. Επίσης, σιίτες από το Ιράν, την Υεμένη και το Ιράκ, που πολεμούσαν στο πλευρό του Άσαντ στη Συρία, εγκατέλειψαν το πεδίο για να στηρίξουν τη σιιτική κυβέρνηση στο Ιράκ και να πολεμήσουν από κοινού κατά του ISIS.
Ο συνωστισμός σιιτών από διαφορετικά μέρη του κόσμου για να πολεμήσουν σουνίτες τζιχαντιστές στο Ιράκ, στα εδάφη σουνιτών, δεν αποτελεί και τον καλύτερο σύμβουλο στη λήψη αποφάσεων από πλευράς φυλάρχων, αναφορικά με το ποιους θα στηρίξουν.
Η Ουάσιγκτον θα επιχειρήσει να δώσει λύση στο πρόβλημα αυτό μέσα από την αποστολή των 300 «στρατιωτικών συμβούλων» στην περιοχή. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για κλιμάκιο της CIA στο οποίο συμμετέχουν περίπου 130 στρατιωτικοί σύμβουλοι, ενώ οι υπόλοιποι προέρχονται από διαφορετικές υπηρεσίες της οργάνωσης και θα επιχειρήσουν αυτόνομα στο πεδίο σε μια προσπάθεια να δρομολογήσουν τις εξελίξεις.
Σε σχέση με τους φύλαρχους, αυτό που θα επιχειρηθεί είναι να εξαγοράσουν τη συνεργασία τους -συνήθης τακτική στη Μέση Ανατολή και αποδεκτή από τους φυλετικούς ηγέτες- δίνοντας ταυτόχρονα εγγυήσεις για τον ρόλο που θα μπορούσαν να διαδραματίσουν συνολικά ως φυλή στην κυβέρνηση της επόμενης ημέρας του πολέμου.
Η CIA πάντως, έχει αποτύχει στο ίδιο ακριβώς εγχείρημα στη Συρία. Ειρωνεία της τύχης; Επιστρέφουν στο Ιράκ για να στηρίξουν τους Ιρακινούς στη μάχη απέναντι σ' εκείνους που το αμερικανικό Πεντάγωνο επέλεξε να στηρίξει και να εξοπλίσει στην πρώτη φάση του πολέμου στη Συρία...
