Του Γιώργου Καπόπουλουkapopoulos@pegasus.gr
Το 1915 ήταν μια άσχημη χρονιά για το Λονδίνο και τον πρώτο Λόρδο του Ναυαρχείου νεαρό και φιλόδοξο πολιτικό άνδρα Ουίνστον Τσόρτσιλ. Τον Δεκέμβριο τα βρετανικά στρατεύματα έφευγαν από την Χερσόνησο της Καλλίπολης χωρίς να πετύχουν να καταλάβουν τα Στενά των Δαρδανελίων. Ο οθωμανικός στρατός με τοπικό διοικητή τον συνταγματάρχη Μουσταφά Κεμάλ και υπό την επίβλεψη των δύο Γερμανών στρατηγών που ο Κάιζερ Γουλιέλμος ο Δεύτερος είχε παραχωρήσει στην κυβέρνηση των Νεοτούρκων, του Λίμαν φον Σάντερς και του Φον Ντερ Γκολτς Πασά, ταπείνωσαν τη Βρετανική Αυτοκρατορία.
Ομως η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν ο αδύναμος κρίκος, ο μεγάλος ασθενής, που το Λονδίνο έπρεπε να πλήξει καίρια και κατά προτεραιότητα για να αποδυναμώσει τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία. Μετά το φιάσκο στα Δαρδανέλια, επόμενος σταθμός στις αρχές του 1916, η Μέκκα, με τον μετέπειτα Λόρενς της Αραβίας να φθάνει στην Ιερή Πόλη του Ισλάμ με αποσκευές μερικά κιβώτια χρυσές λίρες και όχι μόνον: Συναντά τον Σερίφη (Φύλακα των Αγίων Τόπων) Χουσεΐν της Μέκκας της δυναστείας των Χασεμιτών που ισχυρίζεται ότι είναι απευθείας απόγονος του Μωάμεθ και του υπόσχεται τον Θρόνο του Ηνωμένου Αραβικού Βασιλείου που θα περιλάμβανε την έκταση που σήμερα καλύπτουν η Συρία, το Ιράκ, ο Λίβανος, η Ιορδανία, το Ισραήλ, αλλά και το δυτικό τμήμα της Αραβικής Χερσονήσου με πρωτεύουσα τη Δαμασκό.
Από τους Sykes-Picot στον Balfour
Η Γαλλία που έχει το μεγαλύτερο βάρος συμμετοχής στον πόλεμο στο δυτικό μέτωπο, έχει ταυτόχρονα το γενικό πρόσταγμα στο ανατολικό μέτωπο γύρω από τη Θεσσαλονίκη, και έτσι απαιτεί συμμετοχή στη μοιρασιά των αραβικών επαρχιών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι εκπρόσωποι των δύο χωρών, ο Βρετανός Sykes και ο Γάλλος Picot σχεδόν την ίδια ώρα που ο Λόρενς ανοίγει τα κασόνια με τις χρυσές λίρες μπροστά στον Χουσεΐν αποφασίζουν ότι οι περιοχές που καλύπτονται από τη σημερινή Συρία και τον Λίβανο συν τη Νότια Μικρά Ασία-Κιλικία περιέρχονται στον έλεγχο της Γαλλίας.
Την ίδια πάλι στιγμή, στο Λονδίνο, το εβραϊκό λόμπι με επικεφαλής τον Ρότσιλντ πιέζει την κυβέρνηση Λόιντ Τζορτζ να μην αφήσει το σιονιστικό χαρτί στα χέρια του Βερολίνου και της Βιέννης, αλλά να πάρει την πρωτοβουλία να δεσμευθεί υπέρ της δημιουργίας εβραϊκής εθνικής εστίας στην Παλαιστίνη. Ετσι το 1918 ο υπουργός Εξωτερικών της Βρετανίας Balfour δεσμεύεται προς την παραπάνω κατεύθυνση. Ο Χουσεΐν και ο μέντορας του Λόρενς χάνουν μετά τον Λίβανο και τη Συρία και την Παλαιστίνη. Το Αραβικό Βασίλειο όχι μόνο δεν θα έχει πρωτεύουσα τη Δαμασκό, αλλά δεν θα ελέγχει ούτε την Ιερή Πόλη της Ιερουσαλήμ.
Το Συνέδριο της Ειρήνης στο Παρίσι το 1919 επικυρώνει την παραπάνω διανομή: Η Γαλλία παίρνει από την Κοινωνία των Εθνών Εντολή Διοίκησης του Λιβάνου και της Συρίας και η Βρετανία για το Ιράκ και την Παλαιστίνη, από την οποία αποσπά τη σημερινή Ιορδανία.Αμέσως, Παρίσι και Λονδίνο προσπαθούν να εδραιώσουν τα λάφυρα του πολέμου, ανοίγοντας πληγές που είναι ανοικτές ακόμη και σήμερα.
Η Γαλλία αναθέτει τη διοίκηση του Λιβάνου στους Χριστιανούς Μαρονίτες που αποτελούν τότε περίπου το 50% του πληθυσμού, ενώ στη γειτονική Συρία η Διοίκηση συγκροτείται με προνομιακή μεταχείριση των Αλαουιτών που αποτελούν περίπου το 10% του πληθυσμού. Οι Σουνίτες εξεγείρονται και το Παρίσι για να αποκαταστήσει τον έλεγχό του κλείνει το Βόρειο Μέτωπο: Αποχωρεί από την Κιλικία και την παραχωρεί στον Μουσταφά Κεμάλ και υπογράφει μαζί τους την περίφημη συμφωνία Franklin Bouillon, που είναι μοιραίο πλήγμα για την ελληνική παρουσία στη Σμύρνη και τη Μικρά Ασία.
Η Βρετανία δεν έχει θρόνο για τον Σερίφη Χουσεΐν και ο Λόρενς προδομένος παραιτείται. Οι δύο γιοι του Χουσεΐν γίνονται όμως βασιλιάδες: ο Φεϊζάλ στο Ιράκ και ο Αμπντάλα στην Ιορδανία.
Στο Ιράκ η Βρετανία με βάση το τελευταίο σχέδιο που εκπόνησε ο Λόρενς πριν από την παραίτησή του αποφασίζει να οικοδομήσει ένα σουνιτικό μειονοτικό καθεστώς: Σουνιτικό γιατί αν αφεθεί να κυβερνήσει η πλειοψηφία των Σιιτών το νέο κράτος θα γίνει δορυφόρος του Ιράν.
Επιπλέον για να είναι βιώσιμο το νέο κράτος χρειάζεται τα πετρέλαια της Μοσούλης και του Κιρκούκ, δύο περιοχών που διεκδικεί σκληρά η Τουρκία του Κεμάλ, που εμφανίζεται τότε ως κοινό κράτος Τούρκων-Κούρδων.
Βρετανία και Τουρκία φθάνουν στα πρόθυρα του πολέμου μέχρι το 1926 όταν η Κοινωνία των Εθνών δίνει στο Βρετανικό Ιράκ τις δύο διεκδικούμενες επαρχίες.
ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ
Στο Φορέιν Οφις
Στο Λονδίνο πολύ γρήγορα βλέπουν τη γαλλική παρουσία στη Μέση Ανατολή ως στρατηγική παρενόχληση και το ίδιο θα συμβεί στα τέλη της δεκαετίας του '30, το 1939, με το Σιωνιστικό Κίνημα. Το 1938 η πόρτα της Βρετανικής Παλαιστίνης κλείνει στους Εβραίους μετανάστες και πρόσφυγες. Η ήττα της Γαλλίας τον Ιούνιο του 1940 και η συνθηκολόγηση με τη Γερμανία λύνει τα χέρια του Λονδίνου: Ενα χρόνο μετά, τον Ιούνιο του 1941, βρετανικές δυνάμεις εισβάλλουν στο Λίβανο και στη Συρία, όπου οι πιστές στην κυβέρνηση Πετέν γαλλικές δυνάμεις πολεμούν σκληρά πριν συνθηκολογήσουν.
Για μια στιγμή δημιουργείται η ψευδαίσθηση της ανάστασης του Αραβικού Βασιλείου: οι Γάλλοι έχουν φύγει, η μετανάστευση των Εβραίων έχει σταματήσει και στο Λονδίνο ο Τσόρτσιλ «φλερτάρει» με την ιδέα να συνεχίσει το έργο του Λόρενς. Αραβική ενότητα στο πλευρό της Βρετανικής Αυτοκρατορίας είναι η κεντρική ιδέα. Ετσι ο Αραβικός Σύνδεσμός σχεδιάζεται στα γραφεία του Φόρεϊν Οφις στο Λονδίνο και στο κτίριο της Βρετανικής Διοίκησης Μέσης Ανατολής στο Κάιρο πριν υλοποιηθεί το 1945.
Από τον Λόρενς στον Νάσερ και το Μπαάθ
Το 1945 είναι πια πολύ αργά για τη Βρετανία και η επιστροφή της στη Μέση Ανατολή είναι μια σύντομη παρένθεση. Το Λονδίνο εγκαταλείπει ασύντακτα την Παλαιστίνη το 1948, ενώ το πραξικόπημα των Ελευθερών Αξιωματικών στην Αίγυπτο υπό τον συνταγματάρχη Νάσερ τον Ιούλιο του 1952 ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην Ιστορία. Παράδοξο της Ιστορίας ο Νάσερ αλλά και το Ριζοσπαστικό Εθνικό Κόμμα Μπαάθ, που ιδρύθηκε στον Λίβανο το 1942 και γρήγορα δικτυώθηκε στη Δαμασκό και τη Βαγδάτη συνεχίζουν στο δρόμο του Λόρενς και του Χουσεΐν, με τη φιλοδοξία να σβήσουν τα σύνορα του χάρτη που χάραξαν το 1916 Λονδίνο και Παρίσι, όχι για να συγκροτηθούν θρησκευτικές-κοινοτικές κρατικές οντότητες, αλλά για ένα Ενιαίο Κοσμικό Αραβικό Κράτος.
Ετσι το 1958 η Αίγυπτος και η Συρία ενώνονται για να αποτελέσουν μέχρι το 1961 την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία, η οποία στη σύντομη ζωή της προσπαθεί ανεπιτυχώς να προσαρτήσει την Ιορδανία και την Υεμένη. Το Μπαάθ διασπασμένο ανάμεσα στους Αλαουίτες της Δαμασκού και τους Σουνίτες της Βαγδάτης προσπαθεί να σφυρηλατήσει Περιφερειακή Ενότητα, ενώ στις δεκαετίες του '60 και '70 καταγράφονται η Ενωση Αιγύπτου-Σουδάν και Λιβύης, η προσπάθεια Ενωσης υπό τον Καντάφι Λιβύης και Τυνησίας.
Το «ναυάγιο» της Pax Americana
Από την εποχή του Πρώτου Πολέμου στον Κόλπο, το 1991, οι ΗΠΑ προωθούσαν μια συνολική Νέα Τάξη στην περιοχή όπου δεν φαινόταν να έχουν θέση τα αυταρχικά-δικτατορικά, αλλά κοσμικά καθεστώτα της Δαμασκού και της Βαγδάτης, που είχαν περιφερειακές ηγεμονικές φιλοδοξίες. Ο πατήρ Μπους σταμάτησε στην απελευθέρωση του Κουβέιτ, αλλά ο Μπους Υιός ανέτρεψε το καθεστώς Σαντάμ και έφερε στην εξουσία τη σιιτική πλειοψηφία. Η Αραβική Ανοιξη έδωσε το πρόσχημα σε Σαουδική Αραβία και Τουρκία να προσπαθήσουν να εγκαθιδρύσουν σουνιτική κυβέρνηση στη Συρία. Ετσι ό,τι είχαν κτίσει με κόπο Βρετανία και Γαλλία μετά το 1920 κατέρρευσε, χωρίς η εξέλιξη αυτή από ό,τι φαίνεται να προκαλεί ιδιαίτερη θλίψη στην Ουάσιγκτον. Ουδείς μπορεί να αποδώσει την ευθύνη για θρησκευτικές συγκρούσεις αιώνων στις ΗΠΑ, από ό,τι φαίνεται όμως θεωρούν πλέον την ενότητα του Ιράκ και της Συρίας παρελθόν, με την πολυδιάσπαση να προβάλλει ως πιο διαχειρίσιμη και μικρότερου κόστους επιλογή . Μια δυναμική εξελίξεων που θυμίζει τη στάση της Ουάσιγκτον στην πρώτη περίοδο της σύγκρουσης στη Γιουγκοσλαβία το 1990-91.
- Ο Βρετανός Sykes και ο Γάλλος Picot, σχεδόν την ίδια ώρα που ο Λόρενς ανοίγει τα κασόνια με τις χρυσές λίρες μπροστά στον Χουσεΐν αποφασίζουν ότι οι περιοχές που καλύπτονται από τη σημερινή Συρία και τον Λίβανο συν τη Νότια Μικρά Ασία - Κιλικία περιέρχονται στον έλεγχο της Γαλλίας
- Ασχημη χρονιά το 1915 για το Λονδίνο και τον φιλόδοξο τότε λόρδο Ουίνστον Τσόρτσιλ
