Του Χριστόδουλου ΓιαλλουρίδηΟ Πωλ Κρούγκμαν σε πρόσφατο άρθρο του στους New York Times σημειώνει ότι «η αλήθεια που αναφέρεται στα ευρωπαϊκού τύπου κράτη ευημερίας είναι πως αποδεικνύονται πολύ περισσότερο ανθεκτικά, αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση ανεργίας, από ότι η αμερικανική οικονομία και η φιλοσοφία της». Αυτό, όμως, δεν σημαίνει τίποτα που να άπτεται της ίδιας της κρίσης της Ευρώπης και της συγκρισιμότητας της με την αμερικανική κρίση οικονομίας και κοινωνίας.
Η κρίση στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια πραγματικότητα της ίδιας της Ευρώπης, στο βαθμό που η φιλοσοφία και το μοντέλο ζωής της Ευρώπης ως μακράς παράδοσης πολιτισμού αλληλεγγύης, κυρίως όμως δημοκρατίας και κοινωνικού κράτους είναι πολύ πιο βαθιά ριζωμένη σε θεμέλια μιας ιστορικής διαδρομής τους τελευταίους πέντε αιώνες.
Γνωρίζουμε πως η διαφορά ΗΠΑ και Ευρώπης είναι πολύπλευρη και εντοπίζεται σε νοοτροπίες, φιλοσοφία οργάνωσης του κράτους και της κοινωνίας. Στις ΗΠΑ η οργάνωση της κοινωνίας και της πολιτικής είναι πολύ πιο ατομοκεντρική, ανταγωνιστικά ολοκληρωτική και απόλυτα ελεύθερη και δεν προσομοιάζει καθόλου με τις συνθήκες που επικράτησαν στη παράδοση του δυτικού ευρωπαϊκού πολιτισμού.
Για την Ευρώπη η ανεργία είναι πολύ πιο κρίσιμο μέγεθος από ότι στις ΗΠΑ, όπου το σύστημα αξιών δεν βασίζεται στην κρατική παρέμβαση της προστασίας του ατόμου, αλλά στον μεγαλύτερο δυνατό περιορισμό παρεμβατικότητας του κράτους παντού και σε όλα τα επίπεδα υπέρ της ανταγωνιστικής διάστασης της ελευθερίας του ατόμου στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή.
Η ευρωπαϊκή κρίση δεν είναι κρίση ανεργίας, αλλά κρίση πολιτισμού. Επομένως ο Κρούγκμαν θεωρώντας ότι η Ευρώπη έχει καταφέρει να έχει λιγότερη καταγεγραμμένη ανεργία από τις ΗΠΑ, δεν μας λέει τίποτα για το πολιτικό μέλλον της Ευρώπης και την επιβίωσή της. Αυτό λοιπόν δεν σημαίνει σχεδόν τίποτα για τη δυνατότητα της να ξεπεράσει τη σημερινή κρίση, δημιουργώντας συνθήκες επιβίωσης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος σε όρους ενός παγκόσμιου εμφύλιου πολέμου.
Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η ΕΕ σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, είναι πως οι ΗΠΑ έχουν ξεπεράσει τον κίνδυνο εσωτερικής πολιτικής συνοχής, αφού αντιμετωπίστηκε ο εμφύλιος και ενώθηκε η χώρα, αναπτύσσοντας την ικανότητά τους να επιτύχουν την απαραίτητη για την επιβίωσή τους κρατική οργάνωση. Αυτή τη στιγμή η Ευρώπη είναι ένα ψηφιδωτό κρατών, το οποίο καθοδηγείται δια της ισχύος και της πολιτικής δύναμης της Γερμανίας πρωτίστως, που είναι μια χώρα που εκδηλώνει την ηγεμονική της τάση, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτό δημιουργεί μια απόλυτη συγκρουσιακή αντίθεση με τον κοινωνικοοικονομικά καταρρέοντα Νότο, ο οποίος εμφανίζεται στην κατάρρευση του να απειλεί ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Μπορεί να σταθεί όρθια…
Η ΕΥΡΩΠΗ που οραματίστηκαν οι πρωτεργάτες της ευρωπαϊκής ιδέας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Τσώρτσιλ και Σιούμαν, ήταν η ιδέα της πολιτικής ένωσης της Ευρώπης, εκκινώντας από το οικονομικό επίπεδο, δηλαδή από το αναγκαίο εκείνο υπόβαθρο που θα στήριζε την πολιτική ενοποίηση που θα ακολουθούσε. Αυτό συνιστά την αναγκαία συνθήκη για τη δημιουργία ασφαλούς πλαισίου ολοκληρωμένης ενσωμάτωσης των ευρωπαϊκών λαών, πληθυσμών και κρατικών οντοτήτων σε ένα ενιαίο πολιτικό σύνολο.
Η ενιαία οικονομική αγορά από τη δεκαετία του 1950 μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1980 απετέλεσε την αιχμή του δόρατος για την ενσωμάτωση των δυτικοευρωπαϊκών κοινωνιών σε μία ενιαία οικονομία με πολιτική προοπτική ενοποίησης. Αυτό ανετράπη άρδην κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1990 με την κατάρρευση του Σοβιετικού συστήματος, την πτώση του διπολισμού και την ανατολή της Αμερικανικής πλανητικής ηγεμονίας, σηματοδοτώντας νέες προοπτικές στην ευρωπαϊκή οικονομική κοινότητα με την μεγάλη πρόκληση του ανοίγματος προς Ανατολάς ως προς την πορεία της Ευρώπης και την αναγκαία πολιτική ενοποίησής της.
Το Μάαστριχτ του 1992 αποτέλεσε την αφετηρία της συζήτησης για την πολιτική ένωση της Ευρώπης, όπου η αρχιτεκτονική της νέας Ευρώπης περιελάμβανε και την Ανατολική της γεωγραφική ζώνη και τα Βαλκάνια σε μια μεγάλη πολιτική Ευρωπαϊκή Ένωση. Το νόμισμα, δηλαδή το ευρώ, φιλοδόξησε να αποτελέσει τον αρραβώνα που θα πάντρευε τους ευρωπαϊκούς λαούς στο υπόβαθρο της ενιαίας οικονομίας, με την πολιτική και κοινωνική ενοποίηση και ενσωμάτωση της Ευρώπης, διότι ακριβώς δεν μπορεί να υπάρξει νόμισμα χωρίς πολιτικούς θεσμούς που θα το υποστηρίζουν, τόσο προς τα μέσα, όσο και προς τα έξω.
Η ολοκλήρωσή της Ευρωπαϊκής Ένωσης όμως που θα συνίστατο στη δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης δεν μπορεί να είναι απλά μια λογιστική υπόθεση, όπως εκδηλώνεται όλα τα τελευταία χρόνια από τις ηγεσίες των μεγάλων ευρωπαϊκών κρατών, κυρίως της Γερμανίας, γιατί η ενοποίηση της Ευρώπης είναι πρωτίστως υπόθεση πολιτισμού, δηλαδή συστήματος αξιών, αλληλεγγύης και ταυτότητας, που οδηγεί στην δημιουργία του πολιτικού πλαισίου οργανωμένης κρατικής οντότητας. Για αυτούς που ηγούνται σήμερα, την περίοδο της κρίσης, αυτό που έχει σημασία είναι ο λογιστικός υπολογισμός των οικονομικών μεγεθών με βάση την φιλοσοφία της προτεσταντικής ηθικής, που σημαίνει την τιμωρία εκείνων που δεν τηρούν τα υπεσχημένα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να σταθεί όρθια και να αποκτήσει εσωτερική συνοχή μόνο εάν η αλληλεγγύη των ισχυρότερων προς τους αδύναμους, των πλουσιότερων προς τους φτωχότερους, του Βορρά προς τον Νότο, συνομολογηθεί σε ένα κοινωνικό συμβόλαιο ευρωπαϊκών προδιαγραφών, δηλαδή δημοκρατικών, που σημαίνει όχι μόνο την συμμετοχή στην πολιτική, αλλά στην αλληλεγγύη των κοινωνικών ομάδων, των γεωγραφικών περιοχών, αλλά και των χωρών μεταξύ τους. Η αέναη ποινικοποίηση του Νότου από τον Βορρά, όχι μόνο δεν συμβάλει στην συνοχή της Ευρώπης και την αποκατάσταση ενός πολιτικού συστήματος με προοπτική επιβίωσης, αλλά οδηγεί την Ευρώπη σε διάσπαση, στην καλύτερη περίπτωση, μεταξύ Βορρά και Νότου.
ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΣ Κ. ΓΙΑΛΛΟΥΡΙΔΗΣ
Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής
Κοσμήτορας Σχολής Διεθνών Σπουδών,
Επικοινωνίας και Πολιτισμού
Παντείου Πανεπιστημίου
