«Είχε πολλούς φίλους (ο Ζοχράπ) συμπεριλαμβανομένου και του Ταλάτ Πασά, του πιο ισχυρού άνδρα της εποχής (της τριανδρίας των Νεοτούρκων που κυβερνούσε τη χώρα και αρχιτέκτονα της γενοκτονίας των χριστιανών της Μικράς Ασίας). Κατά τον Ιζραϊλ ήταν και οι δύο Μασόνοι. Κατά τη διάρκεια των μαζικών συλλήψεων (Αρμενίων διανοούμενων και ηγετών) στις 24 Απριλίου ο Ζοχράπ, όπως και ο βουλευτής Ερζερούμ Βαρκές Σερενγκουλάν, ήταν άνετος, δεν ένιωθε καμία πίεση. Αλλά αυτό δεν κράτησε πολύ. Στη διάρκεια ενός δείπνου και παίζοντας χαρτιά, στις 2 Ιουνίου στην κοινωνική λέσχη και εστιατόριο Cercle d' Orient, ο Ζοχράπ σηκώθηκε να φύγει και ο Ταλάτ σηκώθηκε και αυτός και τον φίλησε στο μάγουλο. Έκπληκτος ο Ζοχράπ τον ρώτησε γιατί. Ο Ταλάτ απάντησε ότι ήθελε να τον φιλήσει. Αυτό είναι γνωστό ως το φιλί του θανάτου, διότι την ίδια μέρα ο Ταλάτ είχε υπογράψει τα χαρτιά για τη σύλληψή του. Ο Ταλάτ γνώριζε ότι αυτό σήμαινε απλά θάνατο. Παρά τη φιλία, ο Ταλάτ δεν δίστασε να κάνει την κίνηση. Ο Ζοχράπ εκτοπίσθηκε στην Ούφρα. Του συνέθλιψαν το κεφάλι με μία πέτρα».Ο γιατρός στην Ούφρα πιστοποίησε ότι ο Ζοχράπ πέθανε από καρδιακή προσβολή. Το ρολόι του και το δαχτυλίδι του πουλήθηκαν στο παζάρι της Ούφρα.
Ο Κρικόρ Ζοχράπ, πέραν από βουλευτής υπήρξε επιφανής δικηγόρος και ρήτορας, σχολιογράφος και καταξιωμένος συγγραφέας με πάνω από είκοσι έργα μεταφρασμένα σε 26 γλώσσες. Υπήρξε, όπως προαναφέρθηκε, και μέλος της επαναστατικής Επιτροπής Ένωσης και Πρόοδος των Νεοτούρκων όπως και πολλοί άλλοι μη μουσουλμάνοι διανοούμενοι. Όλοι αυτοί, ως ηγέτες υπήρξαν τα πρώτα θύματα της γενοκτονικής πολιτικής των Νεοτούρκων που ακολούθησε.
Στις 24 Απριλίου, 230 Αρμένιοι ηγέτες και διανοούμενοι συνελήφθησαν και εκτοπίσθηκαν. Από αυτούς 174 εκτελέσθηκαν, ενώ οι υπόλοιποι πέθαναν από κακουχίες στην εξορία. Ακολούθησαν οι μαζικοί και οργανωμένοι εκτοπισμοί και δολοφονίες των χριστιανικών πληθυσμών με συνολικά θύματα 1,5 εκατ. Αρμενίων, 750.000 Ασσυρίων και 500.000 Ελλήνων.
Η ανακοίνωση της 23ης Απριλίου συλλυπητήριων του τουρκικού κράτους προς τα θύματα είναι, αναμφίβολα, ιστορικής σημασίας. Ήταν απρόσμενη και εξέπληξε τους πάντες. Ασχολήθηκε έστω και έμμεσα με το «θέμα», παρά την ταυτόχρονη ανεπιτυχή προσπάθεια να παραπέμψει τα θύματα στην τραγωδία του πολέμου και όχι σε μία κρατικά οργανωμένη και μεθοδευμένη εθνοκάθαρση των μη μουσουλμανικών πληθυσμών. Είναι, ταυτόχρονα, και μια προληπτική κίνηση για το 2015, χρονολογία που θα σηματοδοτεί εκατό χρόνια από τις γενοκτονικές σφαγές των χριστιανικών πληθυσμών και που η Άγκυρα εδώ και χρόνια οργανώνεται για να αντιμετωπίσει.
Κτίστηκε πάνω στην εθνοκάθαρση
Είναι προφανές ότι οποιαδήποτε επίσημη παραδοχή ευθύνης για τις γενοκτονικές σφαγές θα ισοδυναμεί και θα είναι ταυτόσημη με την παραδοχή ότι το κεμαλικό κράτος οικοδομήθηκε πάνω σε ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, όπως ήδη, από το 1915, είχαν χαρακτηριστεί οι γενοκτονικές σφαγές. Μια παραδοχή θα αποκαλύψει ότι το κράτος δεν προέκυψε από ένα βασικά αντι-ιμπεριαλιστικό αγώνα, που είναι η επίσημη θεώρηση, αλλά από μια εθνοκάθαρση κατά των χριστιανικών υπηκόων της Αυτοκρατορίας.
Aνάδυση του κεμαλικού κράτους μέσα από τις σφαγές
Κατ’ εμέ η τοποθέτηση του τουρκικού κράτους διά στόματος Ερντογάν είναι το μάξιμουμ που θα πρέπει να αναμένουν οι Αρμένιοι, Ασσύριοι και Έλληνες στο ζήτημα της τουρκικής γενοκτονίας των χριστιανικών πληθυσμών. Και την απάντηση γιατί, την έχει δώσει εδώ και μερικά χρόνια ο εικονοκλάστης Τούρκος συγγραφέας, πανεπιστημιακός δάσκαλος αλλά κυρίως ερευνητής και μελετητής των οθωμανικών αρχείων και της κεμαλικής Τουρκίας, Taner Akcam. Στο εμβληματικό του έργο, «Α Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility» (2006) και του οποίου είχα την τιμή να προλογίσω την ελληνική έκδοση («Μια Επαίσχυντη Πράξη», Παπαζήσης, 2007), αλλά και αλλού, ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι: οι γενοκτονικές σφαγές των Aρμενίων και των χριστιανών υπήρξαν αναγκαίες και αποτέλεσαν τον καθοριστικό παράγοντα για την ανάδυση του τουρκικού εθνικού κράτους. Χωρίς τον συστηματικό σχεδιασμό και την αποτελεσματική εκτέλεση της γενοκτονίας και το πλιάτσικο των περιουσιών των μη μουσουλμάνων, το ομοιογενές κεμαλικό κράτος δεν θα μπορούσε να οικοδομηθεί.
