Του Δρα Γιάννου Χαραλαμπίδη
- Τα παιχνίδια των μεγάλων Δυνάμεων και οι εξαρτήσεις της ενέργειας
- Η ρωσική στρατηγική, οι επιλογές διπλωματικής λύσης και πώς σχετίζονται η κρίση στην Ουκρανία με το Κυπριακό και την ομοσπονδία
- ΖΩΝΕΣ ΕΠΙΡΡΟΗΣ η πολιτική των ΗΠΑ και της Ε.Ε.
Η κρίση στην Κριμαία και την Ουκρανία γενικότερα, όπως και η
προηγούμενη του 2008 στη Γεωργία, φέρνει στην επιφάνεια τα ζητήματα του
τρόπου λειτουργίας του διεθνούς συστήματος και είναι πηγή προβληματισμού
και για το Κυπριακό. Διαψεύδει, δε, όλους εκείνους, αρχής γενομένης από
τον Φράνσις Φουκουγιάμα, που έσπευσαν να ισχυριστούν μετά τη λήξη του
Ψυχρού Πολέμου ότι επήλθε το τέλος της ιστορίας.
Ότι, περίπου, στην
ουσία οι δυτικές νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις θα υπερίσχυαν παντού. Το
μόνο που δεν μας είπαν, όπως ο καθηγητής Παναγιώτης Ήφαιστος γράφει σε
πρόσφατο άρθρο του, είναι ότι οι μεγάλες δυνάμεις θα ανταλλάζουν
ανθοδέσμες και θα πλέουν, όπως εμείς προσθέτουμε, σε πελάγη έρωτος και
ευτυχίας σε μια ιδεαλιστική κοινωνία αγάπης.Ρωσία και Δύση
Ο κόσμος μας δεν στηρίζεται σε αλτρουιστικά αισθήματα αλλά σε συμφέροντα και σε γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά παιχνίδια. Και είναι πρόδηλο, πράγμα το οποίο είχαμε επισημάνει προ πολλού από αυτές τις στήλες, ότι η Ρωσία επανέρχεται στο σκηνικό δριμύτερη, καθώς και ότι στην περιοχή της Ευρώπης και ευρύτερα της Ευρασίας υπάρχουν δυο μεγάλοι πόλοι συν ένα. Από τη μια είναι η Ρωσία και από την άλλη είναι η Ε.Ε. και δη η Γερμανία, που σήμερα έχει κυρίαρχο ρόλο, και ο τρίτο πόλος, ο συν ένα δηλαδή, είναι οι ΗΠΑ ως κύρια υπερδύναμη.
Η Ρωσία επιδιώκει να επεκτείνει τη ζώνη επιρροής της εκεί όπου υπήρχαν τα σύνορα της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας ή πλησίον αυτής, στη λογική μιας Τελωνειακής Ένωσης ανάλογης με εκείνη που συνάπτει η Ε.Ε. με τις χώρες που είναι εκτός των δικών της θεσμικών πλαισίων. Υπενθυμίζουμε ότι η κρίση στην Ουκρανία εκδηλώθηκε όταν ο Πρόεδρος Βίκτορ Γιανουκόβιτς, αντί να υπογράψει τη συμφωνία της Τελωνειακής Ένωσης με την Ε.Ε., υπέγραψε αυτή με τη Ρωσία. Το ίδιο φαινόμενο είχε παρουσιαστεί τον περασμένο Ιούνιο στην περίπτωση της Αρμενίας. Ενώ προχωρούσαν οι διαδικασίες Τελωνειακής Ένωσης με την Ε.Ε., το Εριβάν κατόπιν πιέσεων από τη Μόσχα υπέγραψε μαζί της Τελωνειακή Ένωση.
Στην πραγματικότητα, η Αρμενία δεν είχε και πολλές επιλογές, αφού έξω από το Εριβάν, στα σύνορα με την Τουρκία, εδρεύει ως αποτρεπτική δύναμη ρωσικός στρατός, ενώ υπάρχει και το ανοικτό μέτωπο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ με τους Αζέρους και η μεσολάβηση της Μόσχας έχει ιδιαίτερη σημασία, χωρίς, όμως, από την άλλη, να μειώνεται και ο ρόλος των ΗΠΑ, που είναι και αυτές άμεσα εμπλεκόμενες στην επίλυση του προβλήματος.
Ανάλογη συμφωνία Τελωνειακής Ένωσης έχει η Ρωσία με τη Λευκορωσία και το Καζακστάν, ενώ θετική είναι επί τούτου και η κοινή γνώμη στη Μολδαβία, την ίδια στιγμή κατά την οποία υπό τον ρωσικό έλεγχο βρίσκεται και η Υπερδνειστερία, η οποία κατόπιν δημοψηφίσματος που διενεργήθηκε στις 17 Σεπτεμβρίου του 2006 ζήτησε με ποσοστό της τάξης του 93,1% την ανεξαρτητοποίηση από τη Μολδαβία και την Ένωση με τη Ρωσία. Κάτι ανάλογο που πάει να γίνει σήμερα με την Κριμαία.
Γεωπολιτικά παιχνίδια και ασφάλεια
Έχουμε τάση αλλαγής συνόρων και γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών ανακατατάξεων. Τα σημάδια είναι εμφανή. Το 2008, με την κρίση στη Γεωργία, πίσω από την οποία ήταν οι ΗΠΑ, η Ρωσία πήρε την Αμπχαζία και την Οσετία. Επί του παρόντος παίρνει την Κριμαία. Όταν, λοιπόν, βρίσκεται σε εξέλιξη ένα τέτοιο παιχνίδι γεωπολιτικό και όταν υπάρχει το προηγούμενο της Γεωργίας, λογικό είναι ότι θα έπρεπε να ήταν πιο προσεκτικοί και οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί στις κινήσεις τους και στο προσκήνιο και στο παρασκήνιο, υπό την έννοια ότι, όταν ξεσήκωναν τους Ουκρανούς -σε όποιο βαθμό και αν τους ξεσήκωναν εναντίον τού όντως διεφθαρμένου καθεστώτος Γιανουκόβιτς- θα έπρεπε να είχαν οργανώσει τη στρατηγική τους στη βάση των «calculated decisions». Ως εκ τούτου, όφειλαν να λάβουν υπόψη ότι:
1. Η Ουκρανία είναι «buffer zone» για τη Μόσχα αλλά ταυτόχρονα και μήλον της έριδος με τη Δύση, αφού όλοι θέλουν να ασκούν πάνω της επιρροή. Η Ρωσία θεωρεί ότι διαθέτει πλεονέκτημα, διότι η Ουκρανία βρίσκεται στην αυλή της, άρα είναι τμήμα του ζωτικού της χώρου, καθώς και ότι υπάρχει ρωσικός πληθυσμός στα νότια και ανατολικά, που πρέπει η Μόσχα να υπερασπιστεί από εξτρεμιστές που συγκατοικούν στη νέα εξουσία του Κιέβου, την οποία η Μόσχα δεν αναγνωρίζει.
2. Η Κριμαία συνιστά για τους Ρώσους απολεσθείσα περιοχή λόγω Χρουστσόφ το1954. Με συμφωνίες μεταξύ Μόσχας και Κιέβου, η Κριμαία συνιστά «ρωσική βάση». Οι ακραίες εθνικιστικές τάσεις που δημιουργήθηκαν και αποτυπώνονται ακόμη και σε αυτήν την απαγόρευση της ρωσικής γλώσσας και τα προσχήματα που δόθηκαν μέσω της επιστολής Γιανουκόβιτς -ως νόμιμου Προέδρου- για επέμβαση της Μόσχας ήταν δώρο για τη στρατιωτική κατάληψη της Κριμαίας. Ερώτημα:
ΗΠΑ και Ε.Ε. δεν μπορούσαν να προβλέψουν το αυτονόητο, την επέμβαση δηλαδή της Ρωσίας, ειδικώς όταν πηγαινοέρχονταν στο Κίεβο πριν από τη πτώση του Γιανουκόβιτς για να συζητήσουν με την αντιπολίτευση; Όταν επί τούτου οι προθέσεις της Μόσχας ήταν εμφανείς; Συναφώς, οι Ρεπουμπλικανοί είχαν προεκλογικά υποστηρίξει ότι για τις ΗΠΑ και τη Δύση η απειλή για τα συμφέροντά τους προέρχεται από την αναδυόμενη Ρωσία. Και παρόλα αυτά ο Πρόεδρος Ομπάμα απαντούσε ότι ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε πριν από 20 χρόνια.
3. Η Ρωσία επιδιώκει να ενισχύσει το δικό της σύστημα ασφάλειας στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας στην πίσω αυλή της Ουκρανίας με τη Μολδαβία και την Υπερδνειστερία, ενώ ταυτοχρόνως θα ήθελε τη δημιουργία ενός δικού της τόξου στην υφιστάμενη Ουκρανία, που θα ξεκινά από τα ανατολικά προς τα νότια, καλύπτοντας ακόμη και αυτή την Οδησσό, έχοντας από την άλλη πλευρά υπό ρωσικό έλεγχο τη Λευκορωσία. Το ζήτημα της ασφάλειας στην περιοχή της Κριμαίας είναι συναφές με τις ενεργειακές οδούς και ειδικότερα τον «South Stream».
4. Η οικονομική εξάρτηση της Ουκρανίας από προηγούμενα χρέη και από το φυσικό αέριο. Ήδη, η Gazprom έχει σπάσει τη συμφωνία που προέβλεπε φθηνότερη παροχή φυσικού αερίου ώς το 2048. Η Ουκρανία δεν μπορεί να πληρώσει τα 2 δις ευρώ φυσικού αερίου για τον Φεβρουάριο, ενώ αναλόγως των εξελίξεων αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο να συζητήσει εκ νέου το δάνειο ύψους 15 δις από τη Μόσχα. Η Ουκρανία είναι χρεοκοπημένη και υπολογίζεται ότι χρειάζεται 35 δις ευρώ ώς το 2015. Η Ε.Ε. έσπευσε να δανειοδοτήσει μέσα από διάφορα οικονομικά εργαλεία την Ουκρανία με ποσό που φτάνει περί τα 11 δις ευρώ. Και οι ΗΠΑ προσφέρουν 1 δις ευρώ. Προφανώς, η ριζική διευθέτηση θα γίνει και μέσω του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Εν ολίγοις, η Ουκρανία αντιμετωπίζεται από τους ξένους ως να είναι προς πώληση.
Ενεργειακές εξαρτήσεις
Πέραν τούτων, αληθές είναι και το εξής: Μπορεί μεν η Γερμανία να είναι η κεντρική δύναμη της Ε.Ε. στην παρούσα φάση και στην ουσία ο άλλος πόλος συμφερόντων στην Ευρώπη σε σχέση με τη Ρωσία, αλλά είναι, ταυτοχρόνως, τόσο η ίδια όσο και η Ε.Ε. εξαρτώμενες από το φυσικό αέριο της Μόσχας. Το σύνολο της Ευρώπης εξαρτάται ενεργειακά σε ποσοστό κατά 30% και η Γερμανία κατά 60% από τη Ρωσία. Συνεπώς, τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ε.Ε. δεν έχουν στα πλάνα τους την εν όπλοις υπεράσπιση της ακεραιότητας της Ουκρανίας, διότι αυτό θα αποτελούσε την απαρχή ενός Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου, συμβατικού και άλλως πως. Οι εξαρτήσεις αυτές αποτυπώνονται επί της πρότασης των Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων, όπως αυτή προέκυψε μετά την έκτακτη Σύνοδο της περασμένης Πέμπτης. Η πρόταση περιλαμβάνει:
1. Μη αποδοχή του καθεστώτος που δημιουργήθηκε στην Κριμαία και αναγνώριση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ουκρανίας και διακοπή του διαλόγου για τα θέματα της βίζας.
2. Εάν δεν συνεργαστεί η Μόσχα για αποκλιμάκωση της κρίσης στο πλαίσιο ενός διαλόγου και της εγκατάστασης μιας «Ομάδας Επαφής» («Contact Group»), τότε η Ε.Ε. θα μελετήσει το πάγωμα περιουσιακών στοιχείων και έκδοση οδηγιών για ταξιδιωτικές απαγορεύσεις. Ως θετικά αποτελέσματα θεωρούνται:
Α) Ο τερματισμός κατάληψης κτιρίων.
Β) Ο σεβασμός των δικαιωμάτων τών ρωσικής καταγωγής Ουκρανών και της εκλογής των εκπροσώπων τους, καθώς και ο σεβασμός της γλώσσας τους.
Γ) Η αποχώρηση στρατευμάτων.
Δ) Η διάλυση παρακρατικών Οργανώσεων.
Ε) Η προκήρυξη γενικών εκλογών.
3. Εάν η Ρωσία δεν προχωρήσει σε αποκλιμάκωση ή προβεί σε νέα κλιμάκωση, τότε η Ε.Ε. θα μελετήσει λήψη οικονομικών, εμπορικών και συναφών μέτρων στις σχέσεις με τη Μόσχα.
Το ερώτημα είναι τι θα συμβεί εάν η Μόσχα απαντήσει με αντίμετρα κλείνοντας τις στρόφιγγες του φυσικού αερίου και δημιουργώντας προβλήματα με διαφορά εργαλεία που διαθέτει τόσο στο ευρώ όσο και στο δολάριο. Σε μια κλιμάκωση επιβολής οικονομικών και εμπορικών μέτρων, λογικό είναι η Μόσχα να μην καθίσει με σταυρωμένα χέρια.
Κριμαία και Κύπρος
Και τονίζονται αυτά, διότι οι συνειρμοί από την περίπτωση της Ουκρανίας παραπέμπουν στην υπόθεση της Κύπρου υπό την έννοια ότι έχουμε παραβίαση κυριαρχικών δικαιωμάτων, με τη διαφορά ότι στη δική μας περίπτωση δεν υπήρξαν και δεν υπάρχουν απειλές επιβολής κυρώσεων, πλην του περιορισμένου χρονικού διαστήματος, κατά το οποίο οι ΗΠΑ επέβαλαν στην Τουρκία εμπάργκο στην πώληση όπλων. Και εδώ είναι που αποκαλύπτεται η λογική των διπλών κριτηρίων ως αποτέλεσμα των συγκρουόμενων εθνικών συμφερόντων και των παιχνίων ισχύος. Οι περιπτώσεις Κύπρου, Ουκρανίας φαίνονται μεν παρόμοιες -όχι ίδιες- ως προς την παραβίαση του διεθνούς δικαίου, όμως θα πρέπει να δούμε το εξής:
Η Ρωσία έχει ένα ισχυρό επιχείρημα: Αυτό των ρωσικών πληθυσμών, που δεν είχε η Τουρκία στην περίπτωση της Κύπρου στο βόρειο κατεχόμενο τμήμα. Δηλαδή, η Ρωσία έχει γηγενή δικό της πληθυσμό στην Κριμαία, στα ανατολικά και στα νότια της Ουκρανίας, ενώ στην περίπτωση της Κύπρου, το βόρειο τμήμα κατοικείτο στη συντριπτική του πλειοψηφία από Ελληνοκυπρίους, οι οποίοι βιαίως εκδιώχθηκαν. Ο σημερινός πληθυσμός των Τουρκοκυπρίων και των εποίκων είναι παράνομος στα κατεχόμενα, σε αντίθεση με την Κριμαία, που ετοιμάζεται για δημοψήφισμα με το επιχείρημα της άσκησης του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης από νόμιμο γηγενή πληθυσμό με το ερώτημα είτε για Ένωση με τη Ρωσία είτε για αυξημένη αυτονομία στο πλαίσιο της Ουκρανίας. Και εδώ είναι το ενδιαφέρον:
Η περίπτωση της Κριμαίας θα ομοιάζει με την Κύπρο όταν θα υπογραφεί διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, οπότε ο υφιστάμενος παράνομος πληθυσμών των Τουρκοκυπρίων και των εποίκων -όσοι εξ αυτών θα πολιτογραφηθούν- στο βόρειο τμήμα της Κύπρου θα είναι πλέον νόμιμος στο πλαίσιο του τουρκοκυπριακού συνιστώντος κράτους. Και, ως εκ τούτου, θα είναι πολύ πιο εύκολο σε περίπτωση μιας νέας μετά τη λύση κρίσης να προχωρήσουν σε νόμιμη απόσχιση απ' ό,τι είναι σήμερα στη βάση του ενιαίου κράτους και των συναφών ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας 541 και 550 περί της μη αναγνώρισης του ψευδοκράτους.
Η ομοιότητα των δυο περιπτώσεων έγκειται στο εξής: Όπως και στην Κύπρο έτσι και στην Κριμαία και ειδικότερα στις λοιπές περιοχές της Ουκρανίας -όπου υπάρχει ρωσικός γηγενής πληθυσμός- ετέθη η ιδέα της ομοσπονδίας και της αυξημένης αυτονομίας ως πρόσχημα για τη συγκάλυψη της απόσχισης. Οι Ρώσοι της Ουκρανίας προβάλλουν είτε την Ένωση είτε την ενισχυμένη αυτονομία της Κριμαίας και την ομοσπονδοποίηση των ρωσόφωνων περιοχών ως φόρμουλα απεξάρτησης από το ουκρανικό Κίεβο και σύνδεση με τη Μόσχα. Όσο, δε, για τη Μόσχα και τώρα και στο μέλλον, είτε με είτε χωρίς ομοσπονδία, θα χρησιμοποιεί τους ρωσικούς πληθυσμούς ως στρατηγικό εργαλείο εξυπηρέτησης των δικών της συμφερόντων στην Ουκρανία.
Για τους Ρώσους πλέον φαίνεται να είναι win-win situation οι εξελίξεις, αφού είτε ενισχυθεί η αυτονόμηση της Κριμαίας είτε γίνουν αποσχίσεις στη λογική της Ένωσης είτε ομοσπονδία, καταλήγουμε στο ίδιο σημείο, που είναι η εξυπηρέτηση των δικών της εθνικών συμφερόντων. Στο πίσω μέρος του μυαλού των Ρώσων ενδέχεται να εμφανιστεί η φόρμουλα της ομοσπονδίας ως υποχώρηση σε αυτήν της Ένωσης, προκειμένου να ασκεί και η Μόσχα έλεγχο στις δομές του ουκρανικού πολιτειακού συστήματος μέσω μιας ομοσπονδίας, που καθόλου παράξενο δεν είναι να έχει συνομοσπονδιακά χαρακτηριστικά, όπως κατ' ανάλογο τρόπο επιδιώκει η Τουρκία στην Κύπρο ως αντάλλαγμα για τη μη προσάρτηση των κατεχομένων.
Παράπλευρη απώλεια
Επειδή περί γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής ο λόγος, καθώς και περί Τουρκίας και μεγάλων δυνάμεων, θα πρέπει να επισημανθούν τα ακόλουθα: Μέχρι πρότινος υπήρχε ο ισχυρισμός ότι στο Κυπριακό θα ήταν πιο ευάλωτος ο Ερντογάν και η Τουρκία λόγω της οικονομικής και πολιτικής κρίσης και, ως εκ τούτου, η Άγκυρα θα ήταν δυνατό να γίνει διαλλακτικότερη στο Κυπριακό, κατόπιν πιέσεων των ΗΠΑ, ώστε να εξευρεθεί λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας που θα εξυπηρετεί κυρίως τα δικά της συμφέροντα της Άγκυρας ως αποτέλεσμα των ισοζυγίων δυνάμεων. Συμφέροντα, που δεν θα εξυπηρετηθούν μόνο μέσω της ομοσπονδίας, αλλά και μέσω του αγωγού ή των αγωγών που θα περάσουν προς Τουρκία.
Με την κρίση στην Ουκρανία και την ενίσχυση του γεωπολιτικού ρόλου της Ρωσίας, θα μπορούσε να επισημάνει κάποιος την αναβάθμιση του ρόλου της Τουρκίας στη σχέση της με τις ΗΠΑ, οπότε και η στάση της Άγκυρας πιθανό είναι να γίνει πιο σκληρή. Συνεπώς, υπάρχουν παράγοντες και συμβάντα που, αν μεταβληθούν, μπορούν να αλλάξουν την πορεία των πραγμάτων. Όπως η Ουκρανία είναι κυρίως στη ζώνη επιρροής της Μόσχας και των ζωτικών της συμφερόντων, έτσι και η δική μας γειτονιά επί μακρόν είναι κάτω από τη δυτική και δη την αμερικανική επιρροή.
Προβλέψιμο, συνεπώς, που πρέπει να μελετηθεί είναι το σενάριο εκείνο της συμβολής των ΗΠΑ στο Κυπριακό με εργαλεία τους αγωγούς και την ομοσπονδία, με ενδεχόμενο, όμως, να κινηθεί σε βάρος των συμφερόντων του Ισραήλ στη λογική της γεωπολιτικής και γεωστρατηγικής αναβάθμισης της Τουρκίας, χωρίς τη ριζική αλλαγή της επεκτατικής της πολιτικής και των ισοδύναμων προς το Τελ Αβίβ ανταλλαγμάτων, γεγονός που δεν θα οδηγήσει σε συνθήκες ασφάλειας. Η παρέμβαση των Αμερικανών είναι μεν θεμιτή αλλά εφόσον είναι ορθή η προσέγγιση με «calculated decisions».
Αλλιώς προκαλούνται επιπρόσθετοι μπελάδες, όπως στην Ουκρανία. Και υπό αυτές τις συνθήκες η ανταλλαγή «ανθοδεσμών» και μόνο μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων ή κρατών με αντικρουόμενα συμφέροντα δεν οδηγεί σε σταθερότητα ούτε αποτρέπει περιπέτειες. Οι πάντες θέλουν λύση, αλλά από μια κακή λύση στην Ουκρανία, όπως και στην Κύπρο, μπορούν να γεννηθούν άλλα προβλήματα, τα οποία στο Κυπριακό εντοπίζονται στη χειροτέρευση των σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ λόγω ζητημάτων ισχύος μ' εμάς… μια πιθανή «παράπλευρη» απώλεια!
ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΥΠΡΟΥ
