Ο κόσμος πρέπει να μοιάζει πολύ μπερδεμένος από τη θέση που
βρίσκεται η Angela Merkel. Η καγκελάριος δέχθηκε επίμονα διεθνή πυρά για
την άριστη εμφάνιση των γερμανικών εταιριών στις διεθνείς αγορές. Τώρα
οι επικριτές της την κατηγορούν ότι υποχωρεί από τις οικονομικές
μεταρρυθμίσεις που στήριξαν αυτήν την επιτυχία.Τα τελευταία χρόνια
η Γερμανία αντιμετωπίζεται ως ο κακός της νομισματικής ένωσης.
Το Βερολίνο, κατά τη λαϊκή (ή μήπως λαϊκιστική;) άποψη, αρνήθηκε να
διασώσει την προβληματική περιφέρεια της ευρωζώνης. Δεν θέλει να βάλει
την υπογραφή του σε μια νέα τάξη ευρωομολόγων. Το βαρύ πλεόνασμα
τρεχουσών συναλλαγών της Γερμανίας έχει ωθήσει την Ελλάδα, την Ισπανία,
την Πορτογαλία και άλλους σε άγριο αποπληθωρισμό. Τα προβλήματα της
νομισματικής ένωσης δεν οφείλονται στα λάθη των ασθενέστερων οικονομιών,
αλλά στην υπερβολική ανταγωνιστικότητα της Γερμανίας.
Υπάρχουν αρκετά
λάθη σε αυτόν τον ισχυρισμό. Τα προβλήματα της
Ελλάδας
έχουν να κάνουν περισσότερο με την απουσία αποτελεσματικής
διακυβέρνησης στην Αθήνα, παρά με το γεγονός ότι η Mercedes και η BMW
παράγουν πραγματικά όμορφα αυτοκίνητα.
Η εκτίναξη και η κατάρρευση στην αγορά ακινήτων της
Ισπανίας και της
Ιρλανδίας εφάπτονται ελάχιστα στις τεχνικές δεξιότητες της γερμανικής βιομηχανίας μηχανολογικού εξοπλισμού. Η
Ιταλία, εντάξει, είναι η
Ιταλία. Η Γαλλία συνεχίζει να τρομοκρατείται στη σκέψη να αφήσει το παρελθόν.
Η Γερμανία
μπορούσε και έπρεπε να έχει κάνει περισσότερα
για να τονώσει την εγχώρια οικονομία. Η λιτότητα καμιά φορά είναι
απαραίτητο κακό, αλλά δεν πρέπει να γίνεται θρησκεία. Η συνήθεια της Α.
Merkel να φτάνει κάθε επιχείρηση διάσωσης στα άκρα επιβάρυνε πάρα πολύ
το κόστος σταθεροποίησης του ενιαίου νομίσματος. Πιο γενικά, οι
ανισορροπίες στο διεθνές σύστημα αντιμετωπίζονται καλύτερα όταν οι
δανειστές, όπως και οι δανειολήπτες, επωμίζονται τμήμα του βάρους.
Παρ' όλα αυτά, η επίδραση από μια πιο δυναμική γερμανική οικονομία
θα ήταν πολύ μικρή.
Λίγη παραπάνω ανάπτυξη στη Γερμανία δεν θα προκαλούσε σημαντική μείωση
στον πόνο της δημοσιονομικής και διαρθρωτικής μεταρρύθμισης στον
ευρωπαϊκό Νότο. Ακόμη και οι Βρετανοί πολιτικοί, που συγχαίρουν εαυτούς
που έμειναν έξω από το ευρώ, υποχρεώθηκαν να μοιραστούν τη μιζέρια μετά
το κραχ.
Δείτε τώρα τη διεθνή αντίδραση στο σύμφωνο συγκυβέρνησης
που υπέγραψαν οι Χριστιανοδημοκράτες της Α. Merkel με τους
Σοσιαλδημοκράτες. Αν υποθέσουμε ότι κερδίζει τη στήριξη των μελών του
σοσιαλδημοκρατικού SPD -το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ενεργών μελών
του κόμματος θα βγει το Σαββατοκύριακο- η συμφωνία θεωρείται ότι
προσφέρει μια πυξίδα στρατηγικής για ευρύ συνασπισμό.
Και οι πιο θερμοί υποστηρικτές της Γερμανίας θα δυσκολευτούν πολύ να περιγράψουν τη συμφωνία ως
εμπνευσμένη διακοίνωση.
Τα στοιχεία που τράβηξαν τα πρωτοσέλιδα απηχούν μια ρετρό αίσθηση. Με
την επιμονή του SPD, η Γερμανία θα εισαγάγει κατώτατο μισθό, τα όρια
συνταξιοδότησης θα χαμηλώσουν για τους μακροχρόνια εργαζόμενους, οι
μεγαλύτερες μητέρες θα πάρουν καλύτερες συντάξεις και οι εργαζόμενοι θα
διατηρήσουν τις εργοδοτικές τους προστασίες.
Αν αυτά τα μέτρα θα
έχουν μια εντοπίσημη επίδραση -και η συμφωνία αφήνει μεγαλύτερα
περιθώρια στις δεσμεύσεις απ' όσο παραδέχονται τα πρωτοσέλιδα- πιθανόν
να χαλαρώσουν κάπως
τα δημοσιονομικά ηνία και να ανεβάσουν τους μισθούς. Με άλλα λόγια, θα
αυξήσουν την εγχώρια ζήτηση και θα κάνουν τη γερμανική βιομηχανία κάπως
λιγότερο ανταγωνιστική απ' όσο θα ήταν σε διαφορετική περίπτωση. Το
πακέτο όπως αναμενόταν επικρίθηκε σκληρά από την Bundesbank και τους
Γερμανούς εργοδότες, αλλά η Α. Merkel μάλλον περίμενε ένα έστω χλιαρό
χειροκρότημα από το διεθνές κοινό, που της ζητούσε πιο επεκτατικές
πολιτικές. Δεν άκουσε τίποτε.
Το Economist έπιασε την ατμόσφαιρα
με ένα editorial που κατσαδιάζει τις παραχωρήσεις της καγκελαρίου στην
«αριστερή ατζέντα» του SPD, όπως την αποκαλεί. Η
γερμανική παραγωγικότητα, διαμαρτύρεται το περιοδικό, αναπτύσσεται με ρυθμό
μικρότερο από τον μισό σε σχέση με της Ισπανίας.
Καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν έχει επιβάλει λιγότερες μεταρρυθμίσεις τα
τελευταία χρόνια από τη Γερμανία. Το Βερολίνο, φαίνεται να λέει, θα
πρέπει να εισαγάγει νέες μεταρρυθμίσεις για να ξανανοίξει την ψαλίδα
ανταγωνιστικότητας με τα άλλα κράτη της ευρωζώνης.
Όπως είπα, η Α.
Merkel πρέπει να έχει μπερδευτεί τελείως. Η αλήθεια είναι ότι η σημασία
στη συμφωνία συνεργασίας βρίσκεται όχι σε εκείνα που προβλέπει για τη
Γερμανία, αλλά σε εκείνα που λέει για ένα άλλο βάσανο.
Η Ευρώπη πάσχει από υπερβολική επιφύλαξη. Η παγκοσμιοποίηση έχει φέρει τον κόσμο ανάποδα. Η απάντηση της Ευρώπης είναι να
προσποιείται ότι τίποτα δεν συμβαίνει.
Μια
χρόνια αποφυγή του ρίσκου
έχει καθηλώσει τη λήψη αποφάσεων σε όλη την ήπειρο. Διατρανώνεται στη
Γερμανία με τα υψηλά επίπεδα αποταμίευσης ή τη διακοπή των πυρηνικών
εργοστασίων και βρίσκεται στην καρδιά της απόλυτης ακινησίας της
Γαλλίας, όπου οι πολιτικοί και οι ψηφοφόροι συμπεριφέρονται σαν να
μπορούν να σταματήσουν τη Γη για να κατέβουν. Γιατί θα πρέπει οι Γάλλοι
να δώσουν προσοχή σε πράγματα που συμβαίνουν αλλού;
Η ψυχολογία των «εντός-εκτός»
ξυπνά εθνικιστικές φλόγες
εναντίον των μεταναστών «που κλέβουν τις δουλειές μας». Η θεωρητικά
ανεξάρτητη Βρετανία καταπιέζεται από απαρχαιωμένους νόμους
προγραμματισμού και από απρόσβλητα καλυμμένα συμφέροντα. Η κυβέρνηση του
David Cameron τρέμει ακόμη και να επεκτείνει τα «στουμπωμένα»
αεροδρόμια του Λονδίνου.
Το
ευρώ δεν έχει κάνει ευκολότερη τη ζωή στην Ευρώπη αλλά, με έναν περίεργο τρόπο, έχει αποκρυσταλλώσει την επιλογή ανάμεσα στο
εκσυγχρονιστικό και το στατικό.
Τα δημοσιονομικά ελλείμματα έχουν σημασία. Το ίδιο και το εργατικό
κόστος. Αυτό που λείπει όμως στην Ευρώπη είναι ο οικονομικός δυναμισμός
που προκύπτει με την επιθυμία χάραξης νέων κατευθύνσεων.
Η αποφυγή των κινδύνων εξηγείται εύκολα: Συνοδεύει τα
σχετικά υψηλά βιοτικά επίπεδα και τους
γηράσκοντες πληθυσμούς.
Αυτό δεν την κάνει λιγότερο επικίνδυνη. Το να μην κάνεις τίποτα είναι
μια επιλογή στρατηγικής, όπως και το να κάνεις κάτι. Η καλύτερη ελπίδα
της Ευρώπης για να διατηρήσει την ευμάρεια και τη φιλελεύθερη πολιτική
τάξη της είναι να υιοθετήσει την ανάγκη να αλλάξει. Η Α. Merkel είναι
μια επιφυλακτική ηγέτης, αλλά η Γερμανία τα έχει καταφέρει περισσότερο
από πολλούς να προσαρμοστεί στην παγκοσμιοποίηση. Η απειλή για την
Ευρώπη είναι η ίδια η Ευρώπη.
Υπάρχουν αρκετά λάθη σε αυτόν τον ισχυρισμό. Τα προβλήματα της Ελλάδας έχουν να κάνουν περισσότερο με την απουσία αποτελεσματικής διακυβέρνησης στην Αθήνα, παρά με το γεγονός ότι η Mercedes και η BMW παράγουν πραγματικά όμορφα αυτοκίνητα.
Η εκτίναξη και η κατάρρευση στην αγορά ακινήτων της Ισπανίας και της Ιρλανδίας εφάπτονται ελάχιστα στις τεχνικές δεξιότητες της γερμανικής βιομηχανίας μηχανολογικού εξοπλισμού. Η Ιταλία, εντάξει, είναι η Ιταλία. Η Γαλλία συνεχίζει να τρομοκρατείται στη σκέψη να αφήσει το παρελθόν.
Η Γερμανία μπορούσε και έπρεπε να έχει κάνει περισσότερα για να τονώσει την εγχώρια οικονομία. Η λιτότητα καμιά φορά είναι απαραίτητο κακό, αλλά δεν πρέπει να γίνεται θρησκεία. Η συνήθεια της Α. Merkel να φτάνει κάθε επιχείρηση διάσωσης στα άκρα επιβάρυνε πάρα πολύ το κόστος σταθεροποίησης του ενιαίου νομίσματος. Πιο γενικά, οι ανισορροπίες στο διεθνές σύστημα αντιμετωπίζονται καλύτερα όταν οι δανειστές, όπως και οι δανειολήπτες, επωμίζονται τμήμα του βάρους.
Παρ' όλα αυτά, η επίδραση από μια πιο δυναμική γερμανική οικονομία θα ήταν πολύ μικρή. Λίγη παραπάνω ανάπτυξη στη Γερμανία δεν θα προκαλούσε σημαντική μείωση στον πόνο της δημοσιονομικής και διαρθρωτικής μεταρρύθμισης στον ευρωπαϊκό Νότο. Ακόμη και οι Βρετανοί πολιτικοί, που συγχαίρουν εαυτούς που έμειναν έξω από το ευρώ, υποχρεώθηκαν να μοιραστούν τη μιζέρια μετά το κραχ.
Δείτε τώρα τη διεθνή αντίδραση στο σύμφωνο συγκυβέρνησης που υπέγραψαν οι Χριστιανοδημοκράτες της Α. Merkel με τους Σοσιαλδημοκράτες. Αν υποθέσουμε ότι κερδίζει τη στήριξη των μελών του σοσιαλδημοκρατικού SPD -το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ενεργών μελών του κόμματος θα βγει το Σαββατοκύριακο- η συμφωνία θεωρείται ότι προσφέρει μια πυξίδα στρατηγικής για ευρύ συνασπισμό.
Και οι πιο θερμοί υποστηρικτές της Γερμανίας θα δυσκολευτούν πολύ να περιγράψουν τη συμφωνία ως εμπνευσμένη διακοίνωση. Τα στοιχεία που τράβηξαν τα πρωτοσέλιδα απηχούν μια ρετρό αίσθηση. Με την επιμονή του SPD, η Γερμανία θα εισαγάγει κατώτατο μισθό, τα όρια συνταξιοδότησης θα χαμηλώσουν για τους μακροχρόνια εργαζόμενους, οι μεγαλύτερες μητέρες θα πάρουν καλύτερες συντάξεις και οι εργαζόμενοι θα διατηρήσουν τις εργοδοτικές τους προστασίες.
Αν αυτά τα μέτρα θα έχουν μια εντοπίσημη επίδραση -και η συμφωνία αφήνει μεγαλύτερα περιθώρια στις δεσμεύσεις απ' όσο παραδέχονται τα πρωτοσέλιδα- πιθανόν να χαλαρώσουν κάπως τα δημοσιονομικά ηνία και να ανεβάσουν τους μισθούς. Με άλλα λόγια, θα αυξήσουν την εγχώρια ζήτηση και θα κάνουν τη γερμανική βιομηχανία κάπως λιγότερο ανταγωνιστική απ' όσο θα ήταν σε διαφορετική περίπτωση. Το πακέτο όπως αναμενόταν επικρίθηκε σκληρά από την Bundesbank και τους Γερμανούς εργοδότες, αλλά η Α. Merkel μάλλον περίμενε ένα έστω χλιαρό χειροκρότημα από το διεθνές κοινό, που της ζητούσε πιο επεκτατικές πολιτικές. Δεν άκουσε τίποτε.
Το Economist έπιασε την ατμόσφαιρα με ένα editorial που κατσαδιάζει τις παραχωρήσεις της καγκελαρίου στην «αριστερή ατζέντα» του SPD, όπως την αποκαλεί. Η γερμανική παραγωγικότητα, διαμαρτύρεται το περιοδικό, αναπτύσσεται με ρυθμό μικρότερο από τον μισό σε σχέση με της Ισπανίας. Καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν έχει επιβάλει λιγότερες μεταρρυθμίσεις τα τελευταία χρόνια από τη Γερμανία. Το Βερολίνο, φαίνεται να λέει, θα πρέπει να εισαγάγει νέες μεταρρυθμίσεις για να ξανανοίξει την ψαλίδα ανταγωνιστικότητας με τα άλλα κράτη της ευρωζώνης.
Όπως είπα, η Α. Merkel πρέπει να έχει μπερδευτεί τελείως. Η αλήθεια είναι ότι η σημασία στη συμφωνία συνεργασίας βρίσκεται όχι σε εκείνα που προβλέπει για τη Γερμανία, αλλά σε εκείνα που λέει για ένα άλλο βάσανο. Η Ευρώπη πάσχει από υπερβολική επιφύλαξη. Η παγκοσμιοποίηση έχει φέρει τον κόσμο ανάποδα. Η απάντηση της Ευρώπης είναι να προσποιείται ότι τίποτα δεν συμβαίνει.
Μια χρόνια αποφυγή του ρίσκου έχει καθηλώσει τη λήψη αποφάσεων σε όλη την ήπειρο. Διατρανώνεται στη Γερμανία με τα υψηλά επίπεδα αποταμίευσης ή τη διακοπή των πυρηνικών εργοστασίων και βρίσκεται στην καρδιά της απόλυτης ακινησίας της Γαλλίας, όπου οι πολιτικοί και οι ψηφοφόροι συμπεριφέρονται σαν να μπορούν να σταματήσουν τη Γη για να κατέβουν. Γιατί θα πρέπει οι Γάλλοι να δώσουν προσοχή σε πράγματα που συμβαίνουν αλλού;
Η ψυχολογία των «εντός-εκτός» ξυπνά εθνικιστικές φλόγες εναντίον των μεταναστών «που κλέβουν τις δουλειές μας». Η θεωρητικά ανεξάρτητη Βρετανία καταπιέζεται από απαρχαιωμένους νόμους προγραμματισμού και από απρόσβλητα καλυμμένα συμφέροντα. Η κυβέρνηση του David Cameron τρέμει ακόμη και να επεκτείνει τα «στουμπωμένα» αεροδρόμια του Λονδίνου.
Το ευρώ δεν έχει κάνει ευκολότερη τη ζωή στην Ευρώπη αλλά, με έναν περίεργο τρόπο, έχει αποκρυσταλλώσει την επιλογή ανάμεσα στο εκσυγχρονιστικό και το στατικό. Τα δημοσιονομικά ελλείμματα έχουν σημασία. Το ίδιο και το εργατικό κόστος. Αυτό που λείπει όμως στην Ευρώπη είναι ο οικονομικός δυναμισμός που προκύπτει με την επιθυμία χάραξης νέων κατευθύνσεων.
Η αποφυγή των κινδύνων εξηγείται εύκολα: Συνοδεύει τα σχετικά υψηλά βιοτικά επίπεδα και τους γηράσκοντες πληθυσμούς. Αυτό δεν την κάνει λιγότερο επικίνδυνη. Το να μην κάνεις τίποτα είναι μια επιλογή στρατηγικής, όπως και το να κάνεις κάτι. Η καλύτερη ελπίδα της Ευρώπης για να διατηρήσει την ευμάρεια και τη φιλελεύθερη πολιτική τάξη της είναι να υιοθετήσει την ανάγκη να αλλάξει. Η Α. Merkel είναι μια επιφυλακτική ηγέτης, αλλά η Γερμανία τα έχει καταφέρει περισσότερο από πολλούς να προσαρμοστεί στην παγκοσμιοποίηση. Η απειλή για την Ευρώπη είναι η ίδια η Ευρώπη.