Συμφωνία με Ιράν: Προς νέα ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή

Αντρέι Ιλιασένκο Το Ιράν συμφώνησε για τον «έλεγχο» του πυρηνικού προγράμματός του. Είναι ένα βήμα για να υπάρξει ισορροπία δυνάμεων στη Μ.Ανατολή; Θα προκαλέσει σκοτούρες στον Ομπάμα; Ποιος ο ρόλος του «σκληρού» σουνιτικού Ισλάμ της «Αραβικής Ανοιξης», της Σαουδικής Αραβίας και τις Κίνας;
  Στην πρόσφατη διάσκεψη της Γενεύης, τα πέντε μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ συν τη Γερμανία, έφτασαν σε συμφωνία διάρκειας έξι μηνών με το Ιράν, η οποία προβλέπει ότι η ισλαμική Δημοκρατία θα σταματήσει να εμπλουτίζει ουράνιο σε ποσοστό πάνω από 5%. Επίσης, δεσμεύεται να μειώσει έως το 5% το επίπεδο στα αποθέματα εμπλουτισμένου μέχρι 20% ουρανίου. Ακόμα, η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) θα πραγματοποιεί τακτικές επιθεωρήσεις στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Φορντό και του Νατάνζ, ενώ θα σταματήσει και η κατασκευή του αντιδραστήρα βαρέως ύδατος, ο οποίος είναι ικανός να παράγει πλουτώνιο, στον πυρηνικό σταθμό του Αράκ.

Ως αντάλλαγμα, οι «έξι» -πιο συγκεκριμένα, οι ΗΠΑ και οι χώρες της ΕΕ- συμφώνησαν για τη μερική χαλάρωση του καθεστώτος των κυρώσεων κατά του Ιράν. Αυτό θα επιτρέψει στην Τεχεράνη να ξαναρχίσει περιορισμένες εμπορικές συναλλαγές με τις ΗΠΑ όσον αφορά το πετρέλαιο και φυσικό αέριο, τον πετροχημικό και τον τομέα των αυτοκινήτων, καθώς και τις συναλλαγές σε χρυσό και άλλα πολύτιμα μέταλλα. Το όφελος για το Ιράν θα είναι 5-7 δις δολάρια.

Η ουσία της συμφωνίας

Η ομάδα των «έξι» ήρε τις αξιώσεις της για διακοπή και αποσυναρμολόγηση των ιρανικών συσκευών φυγοκέντρισης που βρίσκονται ήδη σε λειτουργία. Αυτή, καθώς και κάποιες άλλα σημεία στη συμφωνία, έδωσαν το δικαίωμα στην Τεχεράνη να υποστηρίζει ότι η θεμελιώδης απαίτησή της να αναγνωριστεί το δικαίωμα εμπλουτισμού ουρανίου, ικανοποιήθηκε. Για αυτόν ακριβώς το λόγο η διαπραγματευτική ομάδα έτυχε θριαμβευτικής υποδοχής κατά την επιστροφή της στο Ιράν. Από την άλλη, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζιμ Κέρι, επιδόθηκε σε μια σειρά από δύσκολα σχόλια, τα οποία είχαν ως κύριο αποδέκτη το Κογκρέσο.

Ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, περιέγραψε την ουσία του συμβιβασμού. «Η συμφωνία αυτή –δήλωσε- σημαίνει ότι είμαστε σύμφωνοι με την αναγκαιότητα να αναγνωριστεί το δικαίωμα του Ιράν για ειρηνική πυρηνική ενέργεια, συμπεριλαμβανομένου και του εμπλουτισμού, κατανοώντας ταυτόχρονα ότι τα ζητήματα που εξακολουθούν να εκκρεμούν όσον αφορά το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα, αλλά και το ίδιο το πρόγραμμα, θα τεθούν υπό τον αυστηρό έλεγχο του ΙΑΕΑ. Αυτός είναι ο τελικός στόχος, ο οποίος ωστόσο έχει ήδη καταγραφεί στη σημερινή συμφωνία».

Το Ισραήλ «φωνάζει»

Οι πολέμιοι της συμφωνίας τονίζουν πως κατ’ αυτό τον τρόπο το Ιράν διατηρεί τη δυνατότητα ανάπτυξης πυρηνικών όπλων. Όλες οι υποδομές εμπλουτισμού ουρανίου θα παραμείνουν ανέγγιχτες. Την απογοήτευσή του εξέφρασε και πάλι ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, επισημαίνοντας ότι η συμφωνία δεν περιλαμβάνει τη διάλυση ούτε μίας από τις συσκευές φυγοκέντρισης. Παράλληλα, πολλοί σημειώνουν ότι ένα τόσο μεγάλο σύστημα εργασιών στον πυρηνικό τομέα (περίπου 17.000 φυγόκεντρες μηχανές) θα ήταν απαραίτητο αν στη χώρα λειτουργούσαν 12-15 πυρηνικοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας, οι οποίοι χρειάζονται τροφοδοσία με καύσιμα στοιχεία. Προς το παρόν όμως το Ιράν διαθέτει μόνο έναν, στη Μπουσέρ, το καύσιμο για τον οποίο το προμηθεύει η Ρωσία.

Οι Ιρανοί είναι δύσκολο να εξηγήσουν γιατί χρειάζονται τότες συσκευές φυγοκέντρισης, αλλά είναι διατεθειμένοι να επιτρέψουν οποιεσδήποτε μορφές ελέγχου, όπως βιντεοκάμερες, αισθητήρες, αιφνιδιαστικές επιθεωρήσεις κ.α. Από την άλλη μεριά, δεν έχουν δοθεί επαρκείς διευκρινίσεις γιατί οι ΗΠΑ μετέβαλαν, από τη μια στιγμή στην άλλη, τη στάση τους σχετικά με το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Πολύ περισσότερο, για ποιο λόγο επί σχεδόν ένα χρόνο οι αμερικανοί διπλωμάτες διεξήγαγαν μυστικές συνομιλίες, από τους στενούς συμμάχους τους, κατά πρώτο λόγο από το Ισραήλ. Τι έχει αλλάξει σε αυτά τα 10 χρόνια άκαρπων συνομιλιών με το Ιράν, εκτός από την αύξηση του αριθμών των μηχανών φυγοκέντρισης; Επίσης, γιατί ύστερα από πάνω από 30 χρόνια εχθρότητας, η Ουάσιγκτον αποφάσισε να περάσει από την οργή σε μια πιο ευμενή στάση;

Είναι βέβαια γεγονός ότι την θέση του «φοβερού» Αχμαντινετζάντ στην Προεδρία του Ιράν πήρε ο πιο διαλλακτικός, Ρουχανί. Όμως, στο Ιράν ο πρόεδρος είναι ουσιαστικά ο επικεφαλής της κυβέρνησης, και για όλα τα σημαντικά θέματα αποφασίζει ο αγιατολάχ, Χομεϊνί, ο πνευματικός ηγέτης και ανώτατος άρχοντας του Ιράν. Τίποτα δεν έχει αλλάξει όσον αφορά τους ρόλους αυτούς.

Γιατί άλλαξαν στάση οι ΗΠΑ;

Φυσικά, το Ιράν δεν θα μπορούσε να αγνοήσει τη θέση του Ισραήλ, το οποίο καλούσε να επιλυθεί το ιρανικό πρόβλημα δια της βίας, αλλά ούτε και τις δηλώσεις του Ομπάμα που υπενθύμιζε συστηματικά ότι δεν αποκλείει καμία από τις υπάρχουσες επιλογές. Η Τεχεράνη ωστόσο, φαίνεται πως κατανόησε ότι ένας τρίτος μεγάλος πόλεμος στη Μέση Ανατολή δεν είναι επιθυμητός για τον θιασώτη της ειρήνης, αμερικανό πρόεδρο. Ίσως εδώ να βρίσκεται και η απάντηση στο ερώτημα γιατί οι ΗΠΑ μετέβαλλαν την πολιτική τους.

Στην αρχή της δεκαετίας του ΄70, οι ΗΠΑ υπέστησαν μια βαρύτατη ήττα στο Βιετνάμ. Στη συνέχεια, η κρίση μεταφέρθηκε στην εσωτερική πολιτική, όταν εξαιτίας του σκανδάλου Watergate και υπό την απειλή της πρότασης μομφής, ο Ρίτσαρντ Νίξον αποχώρησε από τον Λευκό Οίκο. Τότε οι ΗΠΑ, χωρίς περιττούς ενδοιασμούς προχώρησαν σε μια άνευ προηγουμένου βελτίωση των σχέσεων με την κομμουνιστική Κίνα. Για τις ΗΠΑ, δεν υπήρχε άλλος τρόπος να εμποδιστεί η πρόσβαση της ΕΣΣΔ στη Νοτιοανατολική Ασία, αλλά και για να δημιουργηθούν για το Κρεμλίνο νέα προβλήματα ασφάλειας, αυτή τη φορά στην Άπω Ανατολή. Αυτό, ήταν κάτι που εξυπηρετούσε και τα συμφέροντα του κινέζου ηγέτη, Μάο Τσε Τουνγκ.

Θέλουν πόλεμο

Σήμερα, είναι οι αποτυχίες στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Είναι η «Αραβική Ανοιξη», που ισχυροποίησε το πολιτικό Ισλάμ στη σουνιτική εκδοχή του, η οποία απέχει αρκετά από τα δημοκρατικά ιδεώδη, αλλά καταλαμβάνει τη μια μετά την άλλη τις χώρες της περιοχής. Από την ισχυρή Τουρκία έως την ήπια Τυνησία. Πρόκειται για συμμάχους που προσπαθούν να σύρουν τις ΗΠΑ σε έναν πόλεμο, τους σκοπούς του οποίου είναι όλο και πιο δύσκολο να εξηγήσει κανείς στην αμερικανική κοινή γνώμη. Λιβύη, Συρία, Ιράν, είναι τα κράτη που βρέθηκαν ή συνεχίζουν να βρίσκονται στο στόχαστρο.

Είναι η προφανής ανάγκη να συσσωρευτεί ισχύς κατά της νέας παγκόσμιας δύναμης, δηλαδή της Κίνας. Οι αποφάσεις που θα ληφθούν για τα παραπάνω θέματα θα έχουν σοβαρό αντίκτυπο και στις αμερικανικές εκλογές του 2016, κατά τις οποίες ο «έλεγχος» των Δημοκρατικών θα είναι αυστηρός.
Όλα αυτά, φαίνεται ότι ωθούν τον Ομπάμα σε μια ύφεση στις σχέσεις με το σιιτικό Ιράν, το οποίο είναι έτοιμο να αγωνιστεί για την κυριαρχία στην περιοχή έχοντας απέναντί του τις μοναρχίες του πετρελαίου στον Περσικό. Η ισορροπία δυνάμεων στη Μ.Ανατολή μπορεί να αποκατασταθεί. Άλλωστε, κάτι τέτοιο έχει συμβεί ξανά, όταν το Ιράν του Σάχη πριν την επανάσταση του 1979 ήταν ο βασικός σύμμαχος των ΗΠΑ στη Μ. Ανατολή και λειτουργούσε με επιτυχία ως αντίβαρο της Σαουδικής Αραβίας στην περιοχή.