ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ECONOMIST Ερντογάν: Δημοκράτης ή σουλτάνος;

Την απολυταρχική στάση του Τούρκου πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν όσον αφορά τις διαδηλώσεις στη γείτονα καυτηριάζει το βρετανικό περιοδικό Economist στο κεντρικό του άρθρο με υπέρτιτλο «Μπελάδες στην Τουρκία», παρομοιάζοντας τον ως Σουλτάνο με δημοκρατικό μανδύα.«Σπασμένα κεφάλια, δακρυγόνα, κανόνια νερού: πρέπει να πρόκειται για το Κάιρο, την Τρίπολη ή κάποια άλλη πρωτεύουσα μιας βάρβαρης δικτατορίας. Κι όμως, δεν είναι η Ταχρίρ, αλλά η πλατεία Ταξίμ, στην Κωνσταντινούπολη, την μεγαλύτερη πόλη της Ευρώπης και την επιχειρηματική πρωτεύουσα της δημοκρατικής Τουρκίας. Οι διαμαρτυρίες είναι ένα σημάδι της αυξανόμενης δυσαρέσκειας προς τον Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον πιο σημαντικό ηγέτη της Τουρκίας μετά τον Κεμάλ Ατατούρκ. Η εξέγερση εξαπλώθηκε σαν φωτιά σε ολόκληρη τη χώρα. Πάνω από 4.000 άνθρωποι έχουν τραυματιστεί και πάνω από 900 συνελήφθησαν. Τρεις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους» αναφέρει το βρετανικό περιοδικό.

Η σπίθα των διαδηλώσεων άναψε από την απόφαση της κυβέρνηση να αναπλάσει το πάρκο Γκεζί, έναν από τους τελευταίους πνεύμονες πρασίνου στην κεντρική Κωνσταντινούπολη. Η δυσαρέσκεια για τα φιλόδοξα κατασκευαστικά πλάνα της κυβέρνησης (από μια τρίτη γέφυρα πάνω από τον Βόσπορο μέχρι ένα ακατανόητο κανάλι στη Μαύρη Θάλασσα) είχε διογκωθεί. Εκδηλώθηκε όμως, μέσω Twitter και των άλλων κοινωνικών δικτύων, μόνο όταν οι πρώτες διαδηλώσεις συνάντησαν την απίστευτα απάνθρωπη αστυνομική βία. Μια τοπική διένεξη έγινε εθνική επειδή τα στοιχεία της – η βάρβαρη αστυνομική συμπεριφορά και τα μεγάλα πρότζεκτς τα οποία χαρακτηρίζονταν από παντελή απουσία διαλόγου- αποτελούν ένα ακραίο παράδειγμα του απολυταρχικού τρόπου με τον οποίο ο Ερντογάν κυβερνά τώρα τη χώρα του.

Για ορισμένους αναλυτές, οι ταραχές στην Τουρκία παρέχουν νέες αποδείξεις ότι το Ισλάμ και η δημοκρατία δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Όμως το θέμα δεν είναι η θρησκευτικότητα του Ερντογάν. Το πραγματικό μάθημα αυτών των γεγονότων είναι πάνω στον απολυταρχισμό: η Τουρκία δεν προτίθεται να ανεχτεί έναν μεσοαστό δημοκράτη που συμπεριφέρεται σαν Οθωμανός σουλτάνος.

Αποβίβαση από το δημοκρατικό τρένο
Από πολλές απόψεις, ο Ερντογάν τα έχει πάει καλά. Από το 2002 που το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚ) ανέλαβε τα ηνία της χώρας, το ΑΕΠ σημείωσε αύξηση πάνω από 5%. Η κυβέρνηση πέτυχε μια σειρά μεταρρυθμίσεων που το 2005 κατάφεραν να την οδηγήσουν στην έναρξη των συνομιλιών για την ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτι η Τουρκία απέφευγε επί 40 χρόνια. Ο Ερντογάν έχει κάνει περισσότερα από όλους τους προκατόχους του ώστε να βρεθεί μια λύση με τα 15 εκατομμύρια των καταπιεσμένων Κούρδων. Η Τουρκία έχει φτάσει να θεωρείται πρότυπο για τις χώρες που αναδύθηκαν από την Αραβική άνοιξη.

Τα παραπάνω εξηγούν γιατί το ΑΚ έχει καταφέρει να κερδίσει τις τρεις τελευταίες εκλογικές αναμετρήσεις, με πιο πρόσφατη εκείνη του Ιουνίου του 2011. Ο Ερντογάν παραμένει δημοφιλής, ιδιαίτερα ανάμεσα στους μικροεπιχειρηματίες και στην συντηρητική αγροτιά της Ανατολίας που έχει κατακλύσει πλέον και τις πόλεις. Έχοντας απέναντί της μια αδιάφορη αντιπολίτευση, το ΑΚ πιθανότατα θα κερδίσει και πάλι.

Παρόλα αυτά οι ανησυχίες για τον Ερντογάν υπάρχουν καιρό τώρα. Κάποτε αποκάλεσε την δημοκρατία «τρένο από το οποίο αποβιβάζεσαι μόλις φτάσεις στον σταθμό. Διάκειται με περιφρόνηση έναντι της κοσμοπολίτικης μπουρζουαζίας της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης. Οι θρησκευτικές ρίζες του κόμματός του έκαναν πολλούς να φοβούνται έναν επικείμενο εξισλαμισμό του υπερήφανα κοσμικού κράτους του Κεμάλ: η επιβολή περιορισμών στις πωλήσεις του αλκοόλ επέτειναν αυτές τις ανησυχίες. Κάποιοι τρέμουν ότι το ΑΚ μπορεί να εγκαθιδρύσει το οξύμωρο μοντέλο της ισλαμικής δημοκρατίας.

Υπάρχουν πολλοί στο κόμμα του Ερντογάν, όπως ο συνιδρυτής του και πρόεδρος της Τουρκίας, Αμπντουλάχ Γκιούλ, οι οποίοι αποδοκιμάζουν τον απολυταρχισμό του πρωθυπουργού θεωρώντας την ερμηνεία του για τη δημοκρατία υπερβολικά περιορισμένη. Το πρόβλημα δεν είναι το Ισλάμ αλλά ο Ερντογάν και η αίσθηση του για την πολιτική: αν κερδίσεις μια εκλογική αναμέτρηση, μπορείς να κάνεις ό,τι θες μέχρι την επόμενη. Κάποιες φορές έχει χειριστεί την δύναμή του καλά, όπως όταν χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τον επιρρεπή στα πραξικοπήματα στρατό. Με τον καιρό όμως φαίνεται να το παρακάνει, όπως στην περίπτωση των φίλων του που κερδίζουν όλα τα μεγάλα συμβόλαια ή όταν εκφοβίζει τα μέσα ενημέρωσης: τη στιγμή που οι διαδηλωτές πνίγονταν από τα δακρυγόνα, τα τηλεοπτικά δίκτυα μετέδιδαν προγράμματα για μαγειρική και πιγκουίνους.

Στην Τουρκία υπάρχουν περισσότεροι φυλακισμένοι δημοσιογράφοι απ' ό,τι στην Κίνα. Ακόμη και μέσα στο ίδιο του το κόμμα, οι άνθρωποι φοβούνται να εκφράσουν τη διφωνία τους μαζί τους. Η αυτοπεποίθησή του έχει διογκωθεί σε βαθμό δυσανεξίας.

Ο κίνδυνος τώρα είναι ότι θα κρατηθεί ακόμη πιο σφιχτά στην εξουσία. Σύμφωνα με τους κανόνες του κόμματός του, θα πρέπει να αποχωρίσει από την πρωθυπουργία στις επόμενες εκλογές που θα γίνουν το 2015. Ίσως μπει στον πειρασμό είτε να αλλάξει το σύνταγμα προκειμένου να γίνει πρόεδρος με αυξημένες αρμοδιότητες ή να ηγείται του κόμματός του από την προεδρική κατοικίας ή απλώς να αλλάξει τους κανόνες ώστε να παραμείνει πρωθυπουργός.

Δεν είναι καιρός για σουλτάνους
Υπάρχουν δύο λόγοι για τους οποίους ο Ερντογάν πρέπει να εγκαταλείψει αυτές τις ιδέες και να προετοιμάσει το πέρασμα της ηγεσίας του ΑΚ στον διάδοχό του. Ο ένας είναι ότι πολλοί Τούρκοι έχουν κουραστεί μαζί του -όπως ακριβώς οι εξεγέρσεις στη Βρετανία του 1990 έδειχναν ότι οι Βρετανοί είχαν κουραστεί με την Θάτσερ ή οι Γάλλοι το 1968 απέρριπταν πια τον Σαρλ Ντε Γκολ. Αν ο Ερντογάν παραμείνει, ίσως δει ότι η χώρα του γίνεται όλο και πιο δύσκολη να την κυβερνήσει.

Ο δεύτερος λόγος είναι ότι χρειάζεται να διασώσει τα επιτεύγματά του, τα οποία ήδη είναι εύθραυστα και διατρέχουν τον κίνδυνο αποκαθήλωσης. Η πορεία της οικονομίας έχει επιβραδυνθεί ελαφρώς, εν μέρει εξαιτίας της ύφεσης της ευρωζώνης, της μεγαλύτερης αγοράς της Τουρκίας. Οι συζητήσεις με την ΕΕ έχουν παγώσει και ο Ερντογάν μοιάζει να έχει χάσει το ενδιαφέρον του. Οι διαπραγματεύσεις με τους Κούρδους και ειδικά με τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν, τον φυλακισμένο ηγέτη του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος, βρίσκονται σε καίριο σημείο.

Ο Ερντογάν θα μπορούσε να αξιοποιήσει την εύρυθμη διαδοχή ώστε να βάλει την Τουρκία σε σωστή τροχιά. Η χώρα χρειάζεται ένα νέο σύνταγμα για να αντικαταστήσει εκείνο που είχε συναφθεί το 1982 από τον στρατό. Αυτό όμως πρέπει να γίνει με τη συναίνεση όλων των κομμάτων. Αν ο Ερντογάν αφιερώσει τον χρόνο που του απομένει σε συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, στην εύρεση λύσης στο κουρδικό και στην αναζωπύρωση των συνομιλιών με την ΕΕ κρατώντας τη δημοκρατία και την οικονομία σε σταθερή τροχιά, η θέση του στην τουρκική ιστορία είναι ασφαλής.

Οι διαδηλώσεις των τελευταίων ημερών δεν είχαν να κάνουν μόνο με δακρυγόνα και κλαμένα μάτια. Συνηθισμένοι άνθρωποι σε συνηθισμένες γειτονιές χτυπούσαν ρυθμικά τα κατσαρολικά τους και κρεμούσαν σημαίες στα μπαλκόνια τους θέλοντας έτσι να ακουστούν και οι δικές τους φωνές. Πολλοί Τούρκοι έχουν βρει μια νέα αίσθηση ενότητας που με τον καιρό θα μπορούσε να ενισχύσει μια γνήσια, πλουραλιστική δημοκρατία – αρκεί μόνο ο σουλτάνος να τους άκουγε. Πολλά θα κριθούν από το πώς αντιμετωπίζει τους διαδηλωτές στην πλατεία Ταξίμ» καταλήγει ο Economist.
http://www.ethnos.gr/