Η "ηδονιστική" διάσταση του νεοφιλελεύθερου υποδείγματος του Ερντογάν
και το Ισλάμ. Ποιο είναι το δομικό πρόβλημα στην αναπτυξιακή στρατηγική
και πώς επιχειρείται να κρυφτεί κάτω από το... χαλί. Γράφει ο Κ. Μελάς.Η ενσωμάτωση της τουρκικής οικονομίας στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας με τους γνωστούς όρους της παγκοσμιοποίησης (αυτό που συνηθίζεται να αποκαλείται νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα ανάπτυξης), πραγματοποιήθηκε από τις κυβερνήσεις του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (KΔA) και με την ισχυρή παρουσία του Ερντογάν.
Όχι μόνο πραγματοποιήθηκε αλλά νομιμοποιήθηκε και θεωρητικά κατά τέτοιον τρόπο ώστε να μην προκύπτουν αντιθέσεις με τον ισλαμισμό, όπως γίνεται κατανοητός από το συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα.
Σύμφωνα με τις διακηρύξεις του ΚΔΑ, η καπιταλιστική ανάπτυξη σύμφωνη με τις παγκοσμιοποιητικές διαδικασίες δεν βρίσκεται σε αντίθεση με τις παραδοσιακές αξίες της τουρκικής κοινωνίας. Το αντίθετο μάλιστα, κάλλιστα μπορούν να προχωρήσουν pari passo και μόνο τότε το αποτέλεσμα θα είναι βέλτιστο. Ο εκσυγχρονισμός είναι η ανανέωση της κοινωνίας με τις δικές της δυναμικές.
Με τον τρόπο αυτόν, ο Ερντογάν και το ΚΔΑ επανέφεραν στο προσκήνιο τις παραδοσιακές αξίες της κοινωνίας (προφανώς ισλαμικής προέλευσης) με μια νέα όμως ερμηνεία η οποία συνεπάγεται τη συμμετοχή τους ως απαραίτητο στοιχείο της διεύρυνσης του «εκσυγχρονισμού» ο οποίος στην παρούσα ταυτίζεται με την προσαρμογή στα προτάγματα της παγκοσμιοποίησης και του βασικού της πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού υποδείγματος.
Σήμερα, μετά την εξέγερση στη Κωνσταντινούπολη και σε άλλες πόλεις της τουρκικής επικράτειας, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι το συγκεκριμένο θεωρητικό σχέδιο Ερντογάν έρχεται αντιμέτωπο με την κοινωνική πραγματικότητα στην δημιουργία της οποίας ο ίδιος ο Ερντογάν συνέβαλε αποφασιστικά να δημιουργηθεί και να δυναμώσει.
Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας στηρίζεται στην εξάπλωση, σε πλανητικό επίπεδο, της μαζικοδημοκρατίας η οποία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς τη μαζική κατανάλωση. Η ανάπτυξη της μαζικοδημοκρατίας λαμβάνει υβριδικές μορφές ως αντανάκλαση των εγγενών ιδιομορφιών των διαφόρων περιοχών του πλανήτη.
Όλες οι κοινωνίες στην παγκοσμιοποιημένη εποχή δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως χώροι μαζικής κατανάλωσης αν τα μέλη τους δεν κατανοήσουν αντίστοιχα των εαυτό τους , ως φορείς ηδονιστικών στάσεων και ιδεολογιών, οι οποίες άλλωστε αποτελούν τις κατευθυντήριες γραμμές της κοινωνικής δράσης.
Ο ηδονισμός, ο οποίος χρειάζεται να κατανοηθεί με την ευρεία έννοια του όρου, βρίσκεται στον αντίποδα των ανθρωπολογικών και κανονιστικών αντιλήψεων συνδεδεμένων με την «ασκητική ηθική» ενός πουριτανικού καπιταλισμού ο οποίος ,αν υπήρξε, ανήκει πλέον στην ιστορία , δεδομένου ότι η διαδικασία του συνεχούς «εκσυγχρονισμού» τον έχει υπερβεί εδώ και πολύ καιρό.
Δεν μπορεί να υπάρξει παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός σε εποχή μαζικοδημοκρατίας ο οποίος να συνοδεύεται με κοινωνικές συμπεριφορές «πουριτανικής εποχής». Είναι αδύνατον. Εκτός αν το πολιτικό καθεστώς είναι απολύτως αυταρχικό – δικτατορικό και εκλείπει παντελώς το δημοκρατικό παιχνίδι που η ίδια η μαζικοδημοκρατία προϋποθέτει. Κάτι τέτοιο συμβαίνει π.χ στην Κίνα, στο Ιράν, στη Σαουδική Αραβία. Όμως σε χώρες οι οποίες έχουν μια κάποια παράδοση στο δημοκρατικό παίγνιο, είναι δύσκολο να επιβληθεί ένας πολιτικός αυταρχισμός χωρίς αντίδραση.
Ο Ερντογάν και το ΚΔΑ, ενσωματώνοντας την τουρκική οικονομία ευθέως και χωρίς κανένα ενδοιασμό στις παγκοσμιοποιητικές διαδικασίες δεν αντελήφθησαν(;) ότι με τον τρόπο αυτό ενσωματώνουν στην κοινωνία «ηδονιστικές» συμπεριφορές (κατανάλωση, επίδειξη, αυτοπραγμάτωση, εύκολος πλουτισμός). Διαφορετικά το συγκεκριμένο υπόδειγμα δεν μπορεί να αποδώσει.
Όμως όλες αυτές τις συμπεριφορές τις οποίες η δικιά του πολιτική εξέθρεψε, θα πρέπει να τις «κρύψει» αν θέλει να συνεχίσει να υποστηρίζει την αρχική του θεώρηση για το ρόλο των παραδοσιακών πολιτισμικών αξιών της κοινωνίας.
Υποστηρίζω ότι θέλει να τις κρύψει και όχι να τις καταργήσει, διότι η απαγόρευση αγοράς μπύρας κατά τη διάρκεια ορισμένων ωρών της ημέρας αποτελεί περισσότερο συμβολική πράξη παρά επιβολή «ασκητικής – ηθικής αντίληψης».
Η παράδοση πρέπει να συνεχίσει να είναι το πέπλο το οποίο καλύπτει τον διακαώς επιζητούμενο εκσυγχρονισμό της χώρας, ο οποίος στην εποχή της παγκοσμιοποίησης δεν έχει τίποτε να κάνει με την παράδοση. Άλλωστε ο υβριδικός χαρακτήρας εμφάνισης των παγκοσμιοποιητικών διαδικασιών είναι κυρίαρχος σε όλες τις χώρες εκτός του πυρήνα των χωρών από τις οποίες εκπορεύεται.
* Ο κ. Κώστας Μελάς είναι Δρ Οικονομίας, Όμιλος Κοινωνικού - Οικονομικού Προβληματισμού και Πολιτικής Δράσης.
