Πάνε δύο χρόνια από τότε που η ΕΕ επέβαλε εμπάργκο όπλων και άλλες κυρώσεις στη Συρία «για να επιτευχθεί μια αλλαγή πολιτικής από τη Συριακή ηγεσία χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση». Από τότε, έχουν σκοτωθεί περισσότεροι από 80.000 άνθρωποι, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο έχουν καταφύγει σε γειτονικές χώρες και περισσότεροι από τέσσερα εκατομμύρια έχουν εκτοπιστεί στο εσωτερικό. Και σε αυτό το χρονικό διάστημα, η ΕΕ έχει εκδώσει πάνω από 100 δηλώσεις και εφήρμοσε 21 επιπλέον σειρές κυρώσεων, οι οποίες δεν έχουν ορατές επιπτώσεις. Εάν η μεγαλύτερη σοφία ενός κράτους είναι η αριστοτεχνική αδράνεια, αυτό είναι το αντίθετο: η ανίκανη υπερκινητικότητα.
Πράγματι, η πολιτική όλων προς τη Συρία έχει
αποτύχει: η Δύση δεν πέτυχε την αντικατάσταση του καθεστώτος του Assad
με μια φιλελεύθερη, κοσμική δημοκρατία, η ρωσική και ιρανική υποστήριξη
δεν επέτρεψε στον Assad να ανακτήσει τον έλεγχο, η Σαουδική Αραβία και
άλλα κράτη του Κόλπου δεν έχουν καταφέρει να ωθήσουν τη σουνιτική
πλειοψηφία στην εξουσία σε βάρος της μειονότητας των Αλαουιτών. Οι
διεθνείς ηγέτες γνωρίζουν ότι πρέπει να κάνουν κάτι διαφορετικό: αυτό
είναι το μήνυμα των πρόσφατων αμερικανικών και βρετανικών προσπαθειών να
ξεκινήσει εκ νέου η ειρηνευτική διαδικασία σε συνεργασία με τη Ρωσία.
Αλλά δεν υπάρχει ούτε καν το περίγραμμα μιας διεθνούς συναίνεσης σχετικά
με το τί πρέπει να γίνει.
Αυτή η κρίση βρίσκεται στο κατώφλι της Ευρώπης. Το
πλησιέστερο κράτος μέλος της ΕΕ, η Κύπρος, βρίσκεται 100 μίλια από την
ακτή της Συρίας. Η Ευρώπη πρέπει να επινοήσει ένα πιο αποτελεσματικό
σύνολο πολιτικών και να τα πουλήσει με ενθουσιασμό στους βασικούς
παίκτες μέσα και έξω από τη Συρία. Σαφώς, η Συρία δεν είναι η Βοσνία του
1994. Αλλά μπορούν να αντληθούν κάποια γενικά μαθήματα από τα
Βαλκάνια.
Το πρώτο είναι ότι πρέπει να βρεθεί ένα πλαίσιο για τη συμφιλίωση των συμφερόντων των διεθνών πατρόνων των μαχόμενων πλευρών. Στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η δημιουργία μιας ομάδας επαφής των μεγάλων δυτικών δυνάμεων και της Ρωσίας ήταν μια αναγκαία αλλά όχι επαρκής προϋπόθεση για την πρόοδο. Με την πάροδο του χρόνου και παρά την αρχική επιφυλακτικότητα της Μόσχας, επετεύχθη ένας βαθμός εμπιστοσύνης, έτσι ώστε να μπορέσουν οι Ρώσοι να ασκήσουν πιέσεις στο Βελιγράδι. Σε συνδυασμό με την εξέλιξη της στρατιωτικής κατάστασης στο έδαφος, αυτό άνοιξε το δρόμο για την ειρηνευτική διαδικασία του Dayton.
Στο πλαίσιο της Συρίας, η συναρμολόγηση μιας μικρής και αποτελεσματικής ομάδας επαφής θα μπορούσε να αποτελέσει πρόκληση: ορισμένοι Αμερικανοί αξιωματούχοι λένε ότι το να συμπεριληφθεί το Ιράν στις ειρηνευτικές συνομιλίες θα μπορούσε να είναι «πολιτικά αδύνατο». Αλλά το μόνο που θα έκανε η a priori εξαίρεση του Ιράν θα ήταν να το ενθαρρύνει να διαδραματίσει το ρόλο του «χαλάστρα». Μια ομάδα επαφής θα προσέφερε επίσης επιπλέον ευκαιρίες: για παράδειγμα, θα υποχρέωνε την ΕΕ και την Τουρκία να ενωθούν για την επίτευξη κοινών στόχων και δράσεων, πράγμα το οποίο έχουν μέχρι στιγμής αποτύχει να κάνουν , παρά τα προφανώς κοινά τους συμφέροντα στη σταθερότητα της περιοχής.
Το δεύτερο δίδαγμα από τα Βαλκάνια είναι ότι όλα τα
εμπλεκόμενα μέρη πρέπει να γνωρίζουν πως, ενώ δεν μπορούν να καταφέρουν
μια ολοκληρωτική νίκη, δε θα έρθουν αντιμέτωπα με τον αφανισμό. Από το
1992 και μετά μαινόταν η συζήτηση τόσο εντός όσο και μεταξύ των χωρών
της Δύσης για το αν θα υποστηρίξουν τις δυνάμεις της Βοσνιακής
κυβέρνησης με την παροχή όπλων, σε μια εποχή που βρισκόταν πολύ κοντά
στην ήττα. Ήταν ο Douglas Hurd, ο τότε Βρετανός υπουργός Εξωτερικών, ο
οποίος ως γνωστόν προειδοποίησε ότι το μόνο που θα καταφέρει η άρση του
εμπάργκο όπλων θα είναι να δημιουργήσει ένα «επίπεδο πεδίο δολοφονίας».
Οι Αμερικανοί, ωστόσο, προμήθευαν κρυφά όπλα κι
εκπαίδευση στους Βόσνιους και τους Κροάτες και τελικά ήραν το εμπάργκο
όπλων μονομερώς το Νοέμβριο του 1994. Αυτό από μόνο του δεν έθεσε τέλος
στις εχθροπραξίες. Για να επέλθει η κατάπαυση του πυρός κι εν συνεχεία, η
συμφωνία του Dayton, χρειάστηκαν: η σφαγή της Σρεμπρένιτσα τον Αύγουστο
του 1995, οι εναέριοι βομβαρδισμοί του NATO, οι βομβαρδισμοί
πυροβολικού των Ηνωμένων Εθνών και η ήττα των σερβικών δυνάμεων στην
Κροατία. Η διεθνής στρατιωτική δράση απέδειξε στους Σέρβους ότι δεν
μπορούν να νικήσουν, αλλά έδειξε και στους Βόσνιους πως η επιτυχία τους
εξαρτάται από την διεθνή υποστήριξη, η οποία θα μπορούσε να αποσυρθεί
ανά πάσα στιγμή.
Τα ίδια επιχειρήματα υπάρχουν και στη Συρία. Ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Guido Westerwelle δήλωσε μετά τη συνεδρίαση των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ το Μάρτιο: «Δε νομίζω ότι η αιματοχυσία στη Συρία θα μειωθεί εάν αρχίσουμε μια κούρσα εξοπλισμών». Αλλά η αιματοχυσία δε μειώνεται έτσι κι αλλιώς. Υπάρχει μια ισχυρή προσπάθεια υλοποίησης της εκπαίδευσης και του εξοπλισμού των δυνάμεων που παραμένουν πιστές στον Εθνικό Συριακό Συνασπισμό, τον οποίο η ΕΕ αποδέχεται ως «νόμιμους εκπροσώπους των προσδοκιών του Συριακού λαού», για να ταρακουνηθεί η αυτοπεποίθηση του καθεστώτος. Αλλά πρέπει επίσης να υπάρξει και μια πραγματική απειλή από τις ηγετικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ και της Μέσης Ανατολής, οι οποίοι θα ξεκινήσουν στρατιωτικές επιθέσεις κατά των εναέριων και επίγειων δυνάμεων του Assad. Δεδομένου ότι η Ρωσία και η Κίνα είναι απίθανο να υποστηρίξουν τη στρατιωτική δράση (έστω και σιωπηρά, όπως έκαναν στη Βοσνία και πιο πρόσφατα στη Λιβύη), θα πρέπει να υπάρξει ένας συνασπισμός πρόθυμος να ενεργήσει χωρίς την εξουσιοδότηση των Ηνωμένων Εθνών, για παράδειγμα ζητώντας την ευλογία της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ μέσω της διαδικασίας «Ενωμένοι για την Ειρήνη» (που σχεδιάστηκε από τις ΗΠΑ το 1950 για την παράκαμψη των Σοβιετικών βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας).
Το τρίτο δίδαγμα είναι ότι η άμεση αλλαγή του καθεστώτος δεν θα πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση για την έναρξη διαπραγματεύσεων. Δύσκολο να το αποδεχθούν τα θύματα των βιαιοπραγιών. Η διαδικασία Dayton δεν ανέτρεψε τον Slobodan Milosevic ή απήγγειλε κατηγορίες εναντίον του για εγκλήματα πολέμου. Φυσικά, ο Milosevic δεν ηγείτο της μεταπολεμικής Βοσνίας, αλλά υπάρχουν και παραδείγματα, η κυβέρνηση της εθνικής ενότητας στη Ζιμπάμπουε, για παράδειγμα, ενός κινήματος της αντιπολίτευσης να ικανοποιεί απρόθυμα τις επιθυμίες βάναυσων ηγετών του παλαιού καθεστώτος, για τον τερματισμό της βίας. Ο Συριακός Εθνικός Συνασπισμός πρέπει να ακούσει από τους ξένους υποστηρικτές του πως δε θα πετύχει μια νοκ-άουτ στρατιωτική νίκη και ότι θα πρέπει να επικεντρωθεί στο να πάρει ό,τι μπορεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, το οποίο μπορεί, ή και όχι, να περιλαμβάνει αποχώρηση του Assad. Οι βασικοί στόχοι θα πρέπει να είναι ένα τέλος στη βία και μια πολιτική δομή που να εγγυάται τα δικαιώματα όλων των κοινοτήτων στη Συρία. Χωρίς αυτό, η σύγκρουση θα ξεκινήσει εκ νέου.
Το τέταρτο δίδαγμα είναι ότι ο υπόλοιπος κόσμος δε
μπορεί να αποχωρήσει μετά από μια πολιτική διευθέτηση. Η Δύναμη
Υλοποίησης (IFOR) στη Βοσνία είχε 54.000 στρατεύματα,
συμπεριλαμβανομένων των Ρώσων. Μαζί με τον διάδοχό του, το SFOR, έπαιξε
νωρίς ζωτικό ρόλο στη δημιουργία εμπιστοσύνης και την εξασφάλιση του ότι
οι όροι των συμφωνιών ειρήνης έγιναν σεβαστοί.
Αναπόφευκτα, κάθε πρόταση του τύπου παραμονής
δυνάμεων στη Συρία θα αυξήσει τα φαντάσματα του Αφγανιστάν και του Ιράκ.
Αλλά η Βοσνία ήταν διαφορετική: υπήρχε μια προηγούμενη πολιτική
διευθέτηση από την οποία όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές είχαν κερδίσει
κάτι και η συμμετοχή των ρωσικών δυνάμεων έδωσε στην σερβική πλευρά μια
κάποια αίσθηση πως το IFOR δεν ήταν εχθρικός στρατός κατοχής. Το εάν οι
Ρώσοι θα προσχωρήσουν σε μια τέτοια προσπάθεια στη Συρία δεν έχει σχέση.
Η κοσμοθεωρία του Putin είναι πολύ διαφορετική από αυτή του Yeltsin.
Αλλά μια καθαρά δυτική δύναμη θα έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες να
εκληφθεί ως ένας ανιδιοτελής εγγυητής της ειρήνης.
Ακόμη και αν αυτά τα διδάγματα ισχύουν για τη Συρία, κανένα από αυτά δε θα είναι εύκολο να εφαρμοστεί. Περιλαμβάνουν άβολους συμβιβασμούς, επικίνδυνες πολιτικές επιλογές και τη διαπραγμάτευση με εταίρους οι οποίοι θα έπρεπε να είναι στη φυλακή. Μια πληθώρα έμπειρων διπλωματών που γνωρίζουν καλά την περιοχή πιστεύουν ότι δε μπορεί να γίνει τίποτα για να σταματήσει την καταστροφή. Δε μπορούμε να κάνουμε τη Συρία έναν επίγειο παράδεισο. Αλλά πρέπει να προσπαθήσουμε με κάθε δυνατό τρόπο να την σταματήσουμε από το να γίνει μια επίγεια κόλαση, μην τυχόν και καεί η Ευρώπη από τις φλόγες.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ:
http://www.cer.org.uk/publications/archive/bulletin-article/2013/balkan-map-road-damascus
