Του Κώστα Ράπτη Υπάρχει δρόμος προς την ανάπτυξη που να μην είναι φούσκα; Το ερώτημα αυτό έχουν ενώπιών τους οι ιθύνοντες της Τουρκίας, καθώς πίσω από τις ηχηρές διακηρύξεις ότι η γειτονική χώρα θα συμπεριληφθεί στις δέκα ισχυρότερες οικονομίες του πλανήτη μέχρι το 2023, η πραγματική εικόνα αποκαλύπτεται πολύ πιο σύνθετη και αντιφατική.
Τα δεδομένα για το ΑΕΠ που ανακοινώθηκαν τη Δευτέρα, υπήρξαν, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά ο υπουργός Οικονομικών Mehmet Simsek “πικρά“, καθώς ο ρυθμός ανάπτυξης διαμορφώθηκε το 2012 στο 2,2%, ποσοστό που ισοδυναμεί ακριβώς με το ένα τέταρτο του αντίστοιχου του 2011 (8,8%). Ο υπουργός Οικονομίας Zafer Caglayan δεν έχασε την ευκαιρία να επιτεθεί στον κεντρικό τραπεζίτη Erdem Basci (ο οποίος έχει αναδειχθεί σε “πάπα” της ανορθόδοξης νομισματικής πολιτικής) επιρρίπτοντας την απότομη προσγείωση του 2012, σε σχέση με τον “καλπασμό” των δύο προηγούμενων ετών, στην αύξηση των επιτοκίων κατά τα τέλη του 2011, η οποία “σκότωσε” την εγχώρια κατανάλωση (η οποία μειώθηκε κατά 0,7%, έναντι αύξησης κατά 7,7% το 2011).
Όμως οι φόβοι για υπερθέρμανση της τουρκικής οικονομίας, ενώ αυτή αναπτυσσόταν με ποσοστά της τάξης του 9%, υπήρξαν βάσιμοι, ενώ οι επιλογές της κεντρικής τράπεζας θεμελιώνονταν στο απολύτως πραγματικό δεδομένο ότι η προηγούμενη ενίσχυση της εγχώριας ζήτησης στηριζόταν ολοένα και περισσότερο στον δανεισμό, επιδεινώνοντας το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.
Η έλλειψη ενδιάμεσων αγαθών, η οποία επιδεινώνει το εμπορικό έλλειμμα ακόμη και όταν υπάρχει αύξηση των εξαγωγών, αναδεικνύει την μακροπρόθεσμη ανάγκη της Τουρκίας για στροφή στην καινοτομία παραγωγή προϊόντων αυξημένης προστιθέμενης αξίας, ενώ στις εισροές κεφαλαίου κυριάρχησαν όλο το προηγούμενο διάστημα οι βραχυπρόθεσμες τοποθετήσεις χαρτοφυλακίου (40 δισ. δολάρια το 2012) έναντι των ξένων άμεσων επενδύσεων (8 δισ. δολάρια).
Με αυτή την έννοια η επιβράδυνση του 2012 συντέλεσε στην εξισορρόπηση της τουρκικής οικονομίας, εφόσον συνοδεύθηκε από αύξηση των εξαγωγών στο 4,1% του ΑΕΠ. Ωστόσο, και εδώ η εικόνα είναι αντιφατική: οι εξαγωγές προς την ευρωζώνη μειώθηκαν κατά 5% (από τα 62,3 δισ. δολάρια το 2011 στα 59,2 δισ. το 2012), ακολουθώντας τη σταθερά πτωτική πορεία που έχουν, λόγω κρίσης, από το 2008 μέχρι σήμερα. Αντίθετα, η αύξηση των εξαγωγών προς το Ιράκ (ιδίως τον αυτόνομο κουρδικό Βορρά), που προορίζεται σε λίγα χρόνια να ξεπεράσει τη Γερμανία ως υπ’ αριθμόν 1 εμπορικός εταίρος της Τουρκίας, και η αύξηση των εξαγωγών προς τη Βόρειο Αφρική κατά 41%, μετά την Αραβική Άνοιξη και την πτώση του Gaddafi στη Λιβύη, δείχνουν ότι βρίσκεται σε εξέλιξη ένας ευρύτερος αναπροσανατολισμός της γείτονος.
Επιπλέον, πρέπει να σημειωθεί ότι η ονομαστική αύξηση των τουρκικών εξαγωγών κατά 13,1% το 2012 μεταφράζεται στην πραγματικότητα σε μόλις 4,3%, εάν εξαιρεθούν οι εξαγωγές χρυσού προς το Ιράν, συνολικού ύψους 13,3 δισ. δολαρίων, οι οποίες χρησίμευσαν στην παράκαμψη των διεθνών κυρώσεων προς τον πετρελαϊκό τομέα της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Οι αγορές, πάντως, έδειξαν τη Δευτέρα να μη λαμβάνουν υπόψη τους τα στοιχεία για το ΑΕΠ, αφήνοντας πρακτικά αμετάβλητο το κόστος δανεισμού του τουρκικού δημοσίου και την ισοτιμία της λίρας. Η ίδια ταλάντευση ανάμεσα στην αισιόδοξη και την απαισιόδοξη θεώρηση των πραγμάτων χαρακτηρίζει και την κεντρική τράπεζα, η οποία από τον περασμένο Σεπτέμβριο έχει εκ νέου επιστρέψει σε χαλαρή νομισματική πολιτική, μολονότι η πιστωτική επέκταση “τρέχει” πλέον κατά 25% (έναντι 16,5% στα τέλη του 2012).
Τα μεγαλύτερα στοιχήματα της τουρκικής οικονομίας είναι στην πραγματικότητα κυρίως (γεω)πολιτικά. Το φανερώνει αυτό η απόφαση της Standard & Poor’s να αναβαθμίσει την Τετάρτη την αξιολόγηση της Τουρκίας σε μόλις μία βαθμίδα πριν από το επενδυτικό επίπεδο – επικαλούμενη τη μείωση των στρατιωτικών δαπανών και τις ευκαιρίες τόνωσης του διασυνοριακού εμπορίου που μπορεί να επιφέρει η εκτόνωση του Κουρδικού προβλήματος μέσω του διαλόγου που εγκαινίασε η τουρκική κυβέρνηση με τον Abdullah Ocalan. Όσο για τη μεγάλη ενεργειακή εξάρτηση της Τουρκίας, οι άλλες σημαντικές εξελίξεις των ημερών στην Ανατολική Μεσόγειο, καλλιεργούν στους κυβερνώντες στην Άγκυρα μεγάλη αισιοδοξία...
