Οι πνεύμονες της Ελλάδας είναι το
Αιγαίο και το Ιόνιο Πέλαγος. Τα Επτάνησα, του Ιονίου, κατά την
Επανάσταση του 1821 αποτέλεσαν, υπό αγγλική επικυριαρχία, κεντρική βάση
ενίσχυσης και εφοδιασμού του αγώνα στην κυρίως Ελλάδα. Αποδόθηκαν στην
Ελλάδα από τους Αγγλους το 1864. §Αλλά οι περιπέτειες στα ελληνικά νησιά
του Αιγαίου άργησαν να τελειώσουν, ιδιαίτερα για τα Δωδεκάνησα, που
είχαν αποσπαστεί, το 1912, από την τουρκική κατοχή και είχαν περάσει
στην Ιταλία.
Αν και η Τουρκία ανησυχούσε για το μέλλον «όλων των Δωδεκανήσων», ενδιαφερόταν κυρίως για την ομάδα των πέντε νησιών, της Λέρου, της Καλύμνου, της Κω, της Νισύρου και της Σύμης Η απόδοση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, που εγκρίθηκε τελικά στη Διάσκεψη της Ειρήνης των Παρισίων, τον Φεβρουάριο του 1947, δεν έγινε ανώδυνα. Προηγήθηκε μια έντονη διπλωματική πάλη μεταξύ των τριών μεγάλων συμμάχων, νικητών του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, της Αγγλίας, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, που έπρεπε να λάβουν υπόψη τους και τις τουρκικές αντιδράσεις που άρχισαν να διεκδικούν μεγάλο τμήμα των Δωδεκανήσων. Η Ελλάδα, μέλος και εκείνη των νικητριών δυνάμεων, διεκδικούσε, μεταξύ των άλλων, τα Δωδεκάνησα και την Κύπρο.Οταν οι Τούρκοι πληροφορήθηκαν τις ελληνικές προσδοκίες για τα Δωδεκάνησα και τις ευρύτερες σκέψεις για την απόδοσή τους στην Ελλάδα, αμέσως αντέδρασαν και κινήθηκαν έντονα διπλωματικά
.
Τα πέντε νησιά
Η τουρκική κυβέρνηση απευθύνθηκε στους Αγγλους και εκδήλωσε «ανεπίσημα την επιθυμία της» το θέμα των Δωδεκανήσων να γίνει αντικείμενο διμερών διαβουλεύσεων, Ελλάδας και Τουρκίας «λόγω της σπουδαιότητας» που έχουν από στρατηγική άποψη. Αν και η Τουρκία ανησυχούσε για το μέλλον «όλων των Δωδεκανήσων», ενδιαφερόταν κυρίως για την ομάδα των πέντε νησιών, της Λέρου, της Καλύμνου, της Κω, της Νισύρου και της Σύμης, που υποστήριζαν ότι βρίσκονταν «περισσότερο ή λιγότερο μέσα στα τουρκικά χωρικά ύδατα» και συνδέονταν άμεσα «με την ασφάλειά της».
Κατά τα λεγόμενα των Τούρκων, υπήρχαν «τουρκικοί πληθυσμοί στη Ρόδο και σε άλλα νησιά, αλλά δεν ήταν της ίδιας σημασίας» όπως το σύμπλεγμα των πέντε νησιών που προαναφέρθηκαν. Το Καστελόριζο, επίσης, ανήκε «πραγματικά» στην Τουρκία μέχρι την παραχώρησή του στην Ιταλία, το 1923.
Κατά κάποιον τρόπο, η Τουρκία ζητούσε μια διχοτόμηση των Δωδεκανήσων, όπως εκείνη που επεδίωξε και επιδιώκει στην Κύπρο. Η τουρκική κυβέρνηση εκδήλωνε την ελπίδα ότι το ζήτημα των Δωδεκανήσων θα μπορούσε να επιλυθεί με μεσάζοντα τη Βρετανία και με βάση «την αγγλοελληνική και αγγλοτουρκική φιλία».
Ο Αγγλος πρεσβευτής στην Αγκυρα πληροφορήθηκε ότι ο Τούρκος πρωθυπουργός Σουκρού Σαράτσογλου ήταν «κάπως ανήσυχος για τις εξελίξεις περί τα Δωδεκάνησα». Η Τουρκία επιφύλασσε, όπως έλεγε στους Βρετανούς, «τα φιλικότερα αισθήματα» για την Ελλάδα, αλλά επιθυμούσε να της δοθεί «η ευκαιρία να εκφράσει τις απόψεις της» για τα Δωδεκάνησα «σε άμεσες συνομιλίες με την Ελλάδα» και εκδήλωνε την ελπίδα ότι θα έχει την υποστήριξη της βρετανικής κυβέρνησης.
Το Καστελόριζο
Η αγγλική κυβέρνηση, επιθυμώντας να μη δυσαρεστήσει την Τουρκία, επιθυμούσε να της προσφέρει το Καστελόριζο. Οι Βρετανοί για μια τέτοια «μικρή παραχώρηση» θα μπορούσαν να πείσουν την Ελλάδα, τουλάχιστον αυτό πίστευαν, ώστε οι δυο πλευρές να καταλήξουν σε μια «επωφελή διευθέτηση».Αλλά η Βρετανία δεν μπορούσε να λάβει αποφάσεις μόνη της.Οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ενωση δεν συμφωνούσαν να αποδοθούν τα Δωδεκάνησα σύμφωνα με τις επιθυμίες της Βρετανίας.
Η τύχη των πρώην ιταλικών κτήσεων (Δωδεκάνησα, Λιβύη κ.ά.) θα αποφασιζόταν με κοινή συμφωνία των Μεγάλων Δυνάμεων στη Διάσκεψη της Ειρήνης. Αλλωστε, γιατί θα έπρεπε να φανεί ότι η Αγγλία και όχι οι ΗΠΑ ή η ΕΣΣΔ θα παραχωρούσαν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα; Ισως γιατί η βρετανική κυβέρνηση εμμέσως θα ήθελε να δείξει ότι η Ελλάδα και η Τουρκία υπάγονται στο χώρο της δικής της επιρροής στο μεταπολεμικό κόσμο.
Το Πολωνικό
Ο Αμερικανός διπλωμάτης Τζορτζ Κέναν τηλεγράφησε από τη Μόσχα ότι η σοβιετική κυβέρνηση ήταν έτοιμη «να παραλληλίσει» το συνοριακό πρόβλημα της Πολωνίας με εκείνο των Δωδεκανήσων. Σύμφωνα με το διεθνή Τύπο, ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός είχε υψώσει στα Δωδεκάνησα την ελληνική σημαία, παρά την αντίθετη γνώμη της αμερικανικής κυβέρνησης.Η μονομερής εκ μέρους της Βρετανίας παράδοση του μεγαλύτερου τμήματος της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα, πλην ίσως του Καστελόριζου, θα δημιουργούσε ένα κακό προηγούμενο για παρόμοιες ενέργειες στην Ανατολική Ευρώπη εκ μέρους της ΕΣΣΔ. Οι ΗΠΑ διαφωνούσαν περί την αναδιαρρύθμιση των γερμανοπολωνικών συνόρων με μονομερή απόφαση του Στάλιν ή κατόπιν διμερών συμφωνιών των άμεσα ενδιαφερομένων χωρών.Η απόδοση κάποιων νησιών από τα Δωδεκάνησα στην Τουρκία δημιουργούσε επίσης ένα κακό προηγούμενο που δεν διέφευγε της προσοχής της αμερικανικής κυβέρνησης: τα Δωδεκάνησα αποτελούσαν ιταλικές κτήσεις και η κυβέρνηση της ΕΣΣΔ ζητούσε ένα μικρό μερίδιο από αυτές, ως νικήτρια χώρα.
Ο Μόλοτοφ
Ο Μόλοτοφ ζητούσε μια σοβιετική βάση στις ακτές της Λιβύης. Αν η Τουρκία, που ουσιαστικά δεν είχε πάρει μέρος στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, έπαιρνε κάποιο τμήμα από τις ιταλικές κτήσεις, τότε τα επιχειρήματα της σοβιετικής κυβέρνησης, μιας μεγάλης νικήτριας δύναμης, θα αποκτούσαν ιδιαίτερη πειστικότητα και θα ήταν πολύ δύσκολο να της αρνηθεί κάποιος μια ανάλογη μεταχείριση.Στη διάσκεψη των υπουργών Εξωτερικών που έγινε στο Λονδίνο, των τριών νικητριών Μεγάλων Δυνάμεων, ο Βρετανός υπουργός των Εξωτερικών, Μπέβιν, διατύπωσε τη γνώμη ότι το Καστελόριζο θα έπρεπε να δοθεί στην Τουρκία γιατί αυτό το νησί «ήταν σημείο διχόνοιας» ανάμεσα στους Ελληνες και τους Τούρκους.Ο Αμερικανός υπουργός, Τζέιμς Μπερνς, απάντησε ότι «ο πληθυσμός είναι αμιγώς ελληνικός», γι' αυτό «δεν μπορούσε να συμφωνήσει ότι αυτό το νησί θα πρέπει να παραχωρηθεί στην Τουρκία». Αν το Καστελόριζο ήταν αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη, δεν θα υπήρχε κίνδυνος για την Τουρκία υπάγοντάς το υπό τον έλεγχο και την κυριαρχία της Ελλάδας.Ο Μόλοτοφ όμως υποστήριξε ότι η τύχη των Δωδεκανήσων έπρεπε να εξετασθεί σε σχέση με τη διάθεση των άλλων υπερπόντιων ιταλικών κτήσεων.
Η Διάσκεψη της Ειρήνης
Τελικά τα Δωδεκάνησα αποδόθηκαν στην Ελλάδα. Αλλά και μετά την απόφαση της Διάσκεψης της Ειρήνης που δικαίωνε τους πληθυσμούς της Δωδεκανήσου, οι Τούρκοι επέμειναν. Πρότειναν στους Αμερικανούς η Ελλάδα να επιστρέψει στην Τουρκία «δύο ή τρία νησιά κοντά στις τουρκικές ακτές», γιατί η Ιταλία τα είχε προσαρτήσει βίαια. Αλλά και η Οθωμανική Αυτοκρατορία πώς τα είχε αποκτήσει;Ο Μπέβιν είχε πλέον συνειδητοποιήσει τις διεθνείς προεκτάσεις του προβλήματος και συμβούλευσε τους Τούρκους «να μη ζητούν το Καστελόριζο και τη Σύμη, γιατί αυτή η ενέργεια θα ενθαρρύνει τους Σοβιετικούς να επαναλάβουν τις πιέσεις τους» σχετικά με την εγκατάσταση σοβιετικής βάσης στα Στενά.Οι σοβιετικές διεκδικήσεις της εποχής απέναντι στην Τουρκία και την Ιταλία λειτούργησαν τελικά θετικά για την Ελλάδα και οι ελληνικοί πληθυσμοί των Δωδεκανήσων εντάχθηκαν στο φυσικό τους κορμό.
