ΑΟΖ και κατάθεση συντεταγμένων: διπλωματία λεπτών ισορροπιών

Του Σταύρου Λυγερού
Πάγια μέθοδος των Τούρκων για να αμφισβητούν την ελληνική υφαλοκρηπίδα είναι η ανακοίνωση διεξαγωγής σεισμικών ερευνών σε θαλάσσιες περιοχές που εξόφθαλ­μα ανήκουν στην ελ­ληνική υφαλοκρηπίδα. Τον Απρίλιο του 2012 δημοσιεύτηκε στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως απόφαση που είχε λάβει λίγες εβδομάδες πριν το τουρκικό Υπουργικό Συμβούλιο, με την οποία όριζε και θαλάσσια οικόπεδα για έρευνες κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου. Ορισμένα απ' αυτά τα θα­λάσσια οικόπεδα ανήκαν εξόφθαλμα στην ελληνική υφαλοκρηπίδα (νοτιοανατολικά της Ρόδου και στην περιοχή του Καστελόριζου) και κάποια άλλα στην κυπριακή.

Για μια ακόμα φορά η Αθήνα βρέθηκε αντιμέτωπη με τουρκική πρόκληση. Το ίδιο σκηνικό είχε επαναληφθεί το 2008. Στις 13 και 14 Νοεμβρίου εκείνου του έτους οι Τούρκοι είχαν εκδώσει δύο αναγ­γελίες για διεξαγωγή σεισμικών ερευνών στη θαλάσσια περιοχή νοτίως του Καστε­λόριζου. Μετά από λίγο, ειδικό ναυλωμέ­νο νορβηγικό σκάφος είχε μεταβεί στην περιοχή για έρευνες συνοδευόμενο από τουρκική φρεγάτα.

Η Αθήνα είχε τότε διαμαρτυρηθεί και ως απάντηση οι Νορβηγοί της είχαν ζητήσει να τους δώσει τα όρια της ελληνικής υφα­λοκρηπίδας. Πράγματι η Αθήνα τους έδωσε τις γεωγραφικές συντεταγμένες, αλλά με τη μορφή απορρήτου. Οι συντεταγμένες του ανατολικού ορίου στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν δοθεί και στους Αμερικα­νούς αλλά και στην Αίγυπτο και στη Λιβύη στο πλαίσιο των διμερών διαπραγματεύ­σεων για οριοθέτηση των θαλάσσιων ζω­νών.

Η ανάγκη να εξουδετερωθούν οι προσπάθειες της Άγκυρας να δημιουργήσει τετελεσμένα λανθασμένα ταυτίζεται με την ανακήρυξη ΑΟΖ. Τέτοιου είδους προ­σπάθειες εξουδετερώνονται νομικά με την κατάθεση συντεταγμένων για τα όρια της υφαλοκρηπίδας. Με το νόμο 4001/2011, η Ελλάδα έχει δηλώσει ότι, όπου δεν υπάρχει συμφωνημένη οριοθέτηση, τα όρια της ελ­ληνικής υφαλοκρηπίδας προσδιορίζονται από την αρχή της μέσης γραμμής.

Για να ολοκληρωθεί η διαδικασία αυτή, η Ελλάδα πρέπει να καταθέσει γεωγραφικές συντεταγμένες στην αρμόδια διεύθυνση του ΟΗΕ. Το βήμα αυτό, ωστόσο, πρέπει να γίνει αφού προηγουμένως σταθμιστούν προσεκτικά οι πολιτικές και νομικές παράμετροι. Ενδεχομένως, είναι σκόπιμο σε πρώτη φάση η Ελλάδα να ανακοινώσει τις συντεταγμένες των ορίων της υφαλοκρηπίδας στο τόξο από τον Έβρο μέχρι και το Καστελόριζο, διευκρινίζοντας ότι αυτή η ανακοίνωση δεν ισοδυναμεί με μονομερή ιδιοποίηση θαλάσσιου χώρου, αλλά συνιστά δήλωση για το ποια θαλάσσια περιοχή θεωρεί η Ελλάδα ότι της ανήκει (με βάση την αρχή της μέσης γραμμής). Αυτό σημαί­νει ότι οποιοδήποτε σεισμική έρευνα από άλλο κράτος εντός της θαλάσσιας αυτής περιοχής θεωρείται παράνομη. Εάν η Αθή­να καταθέσει συντεταγμένες είναι απίθανο ξένη εταιρεία να δεχτεί να πραγματοποιήσει σε τουλάχιστον αμφισβητούμενη υφα­λοκρηπίδα σεισμικές έρευνες και πολύ πε­ρισσότερο γεωτρήσεις για λογαριασμό της Τουρκίας.

Θα ήταν διπλωματικά σκόπιμο, μάλιστα η Αθήνα να συνοδεύσει την κατάθεση συ­ντεταγμένων με μια πολιτική δήλωση ότι ελπίζει πως οι πολύχρονες διαπραγματεύσεις με την Άγκυρα για οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας (διερευνητικές επαφές) θα καταλήξουν σε συμφωνία και, εάν όχι, σε παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο, αφού προηγουμένως ρυθμιστεί το ζήτημα των χωρικών υδάτων.

Κυβερνητικοί και διπλωματικοί παράγοντες στην Αθήνα έχουν εκφράσει τη δια­φωνία τους και με την ανακήρυξη ΑΟΖ και με την κατάθεση συντεταγμένων, επικα­λούμενοι την τουρκική αντίδραση. Ο Νταβούτογλου έχει δηλώσει από το φθινόπω­ρο του 2012 ότι, εάν η Ελλάδα καταθέσει συντεταγμένες το ίδιο θα πράξει και η Τουρκία. Αυτό, όμως δεν δημιουργεί πρό­σθετο πρόβλημα στην Αθήνα δεδομένου ότι η Άγκυρα έχει ήδη παραβιάσει την ελ­ληνική υφαλοκρηπίδα εμφανίζοντας τμήματά της σαν να ανήκουν στην τουρκική υφαλοκρηπίδα. Ούτε, βεβαίως η απειλή ότι οι Τούρκοι θα διακόψουν τις διερευνητικές επαφές μπορεί να είναι αποτρεπτικό επιχείρημα. Οι διερευνητικές επαφές είναι μια διαδικασία διμερών διαπραγματεύ­σεων και όχι ένα δώρο της Τουρκίας προς την Ελλάδα.

Επειδή, λοιπόν, ούτε κι αυτό συνιστά πραγματικό αποτρεπτικό παράγοντα, επι­στρατεύτηκε από ορισμένους εγχώριους η απειλή θερμού επεισοδίου για να ενεργοποιηθεί το φοβικό σύνδρομο που για πολλά χρόνια επικαθορίζει την πολιτική της Αθήνας στα ελληνοτουρκικά. Ακόμα κι αν οι Τούρκοι στείλουν δικό τους ερευνη­τικό πλοίο, η Ελλάδα δεν έχει κανένα λόγο να παρασυρθεί σε στρατιωτικοποίηση της κρίσης.

Μια αμιγώς διπλωματική αντίδραση δεν αφήνει περιθώριο για θερμό επεισόδιο. Πολύ περισσότερο εάν η Αθήνα ενημερώ­σει τις δυτικές κυβερνήσεις για την ανάγκη κατάθεσης συντεταγμένων ως απάντηση στην προσπάθεια των Τούρκων να δημι­ουργήσουν τετελεσμένα που δεν έχουν έρεισμα στο Δίκαιο της θάλασσας.

Περιοδικό ΕΠΙΚΑΙΡΑ, 22/02-27/02/2013