Κάποιος μπορεί να σκεφτεί παρακολουθώντας τις ειδήσεις στις ΗΠΑ ότι τα πετρελαϊκά μας προβλήματα έχουν τελειώσει. Κι όμως, οι τιμές παραμένουν υψηλές.
Πίνακας 1: Τιμές του πετρελαίου στις ΗΠΑ σε δολάρια του 2012.
Στην πραγματικότητα, οι νέες, «σφιχτές» πηγές πετρελαίου οι οποίες θα βοηθήσουν την παραγωγή είναι ακόμα ακριβές για εκμετάλλευση. Αν περιμένουμε να αντλήσουμε περισσότερο σφιχτό πετρέλαιο και μη συμβατικό πετρέλαιο, τότε θα πρέπει να αναμένουμε και υψηλές τιμές στη συνέχεια. Το νέο πετρέλαιο μπορεί να βοηθήσει σε ένα βαθμό την προσφορά, αλλά το υψηλό κόστος της εκμετάλλευσής του θα παραμείνει υπαρκτό.
Γιατί είναι πρόβλημα οι υψηλές τιμές του πετρελαίου;
1.Δεν είναι μόνο αυτές που ανεβαίνουν.
Αυξάνεται επίσης η τιμή των τροφίμων, διότι το πετρέλαιο χρησιμοποιείται με μυριάδες τρόπους στην καλλιέργεια και στη μεταφορά της τροφής. Επίσης, υπάρχει ανταγωνισμός για την χρήση της γης είτε για τροφή, είτε για βιοκαύσιμα και αυτό επίσης αυξάνει τις τιμές. Το κόστος της μεταφοράς των αγαθών ανεβαίνει, καθώς το πετρέλαιο χρησιμοποιείται σε όλες τις μορφές μεταφοράς. Το κόστος των υλικών που παράγονται από το πετρέλαιο επίσης ανεβαίνει, όπως για παράδειγμα η άσφαλτος και τα χημικά προϊόντα.
Αν ανεβαίνει το κόστος του πετρελαίου, τότε τείνει να αυξάνει και το κόστος των άλλων ορυκτών καυσίμων. Το κόστος παραγωγής φυσικού αερίου αυξάνεται, διότι χρησιμοποιείται πετρέλαιο στις εξορύξεις και στην μεταφορά νερού που χρειάζεται για τις γεωτρήσεις. Λόγω της υπερπροσφοράς αερίου που παρατηρείται σήμερα στις ΗΠΑ, η τιμή του είναι προσωρινά κάτω από το κόστος παραγωγής, αλλά αυτή δεν είναι μια βιώσιμη κατάσταση. Το ακριβότερο πετρέλαιο αυξάνει και το κόστος μεταφοράς του άνθρακα.
Πίνακας 2: Ενεργειακές πηγές στις ΗΠΑ ως ποσοστό των μισθών και του ΑΕΠ
Ο Πίνακας 2 δείχνει το συνολικό ενεργειακό κόστος ως ποσοστό δύο διαφορετικών στοιχείων: Του ΑΕΠ και των μισθών. Τα κόστη αυτά βρίσκονται ακόμα κοντά στο σημείο-ρεκόρ του 2008 και στις δύο κατηγορίες. Επειδή το πετρέλαιο είναι η μεγαλύτερη πηγή ενέργειας και η ακριβότερη, εκπροσωπεί την πλειοψηφία του ενεργειακού κόστους. Το ΑΕΠ είναι η συνήθης βάση σύγκρισης, αλλά επέλεξα να συγκρίνω και με τους μισθούς. Το έκανα αυτό διότι ακόμα και αν συντελεστεί μια αύξηση του κόστους στον δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα της οικονομίας, το περισσότερο από αυτό το κόστος θα πρέπει τελικά να το πληρώσουν οι πολίτες, είτε μέσω της φορολογίας, είτε μέσω των ακριβότερων τιμών στα προϊόντα και τις υπηρεσίες.
2. Οι τιμές δεν υποχωρούν, παρά μόνο σε καιρούς ύφεσης.
Έχουμε εξορύξει πρώτο-πρώτο το ευκολότερο και φθηνότερο πετρέλαιο. Ακόμα και οι πετρελαϊκές εταιρείες δηλώνουν ότι «το εύκολο πετρέλαιο τελείωσε». Το πετρέλαιο που είναι διαθέσιμο πλέον τείνει να είναι ακριβό για εκμετάλλευση διότι βρίσκεται σε μεγάλα βάθη στη θάλασσα ή κοντά στο Βόρειο Πόλο ή σε σχιστολιθικά πετρώματα ή είναι πυκνό και πρέπει να υποστεί επεξεργασία. Δεν έχουμε ανακαλύψει ακόμα φθηνές εναλλακτικές λύσεις, παρόλο που ψάχνουμε εδώ και χρόνια.
Στην πραγματικότητα, υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι το κόστος της εξόρυξης πετρελαίου θα συνεχίσει να αυξάνεται πιο γρήγορα από τον πληθωρισμό, διότι έχουμε φτάσει σε μια κατάσταση φθίνουσας απόδοσης. Υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν ότι το κόστος της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου αυξάνεται κατά περίπου 9% ετησίως (7% αν αφαιρέσουμε την επίδραση του πληθωρισμού). Οι τιμές που πληρώνουν οι καταναλωτές θα πρέπει να συμβαδίσουν αν θέλουμε να έχουμε αυξημένη παραγωγή.
3. Οι μισθοί δεν αυξάνονται για να αντισταθμίσουν τις ακριβές τιμές του πετρελαίου
Οι περισσότεροι από μας γνωρίζουν από προσωπική εμπειρία ότι οι μισθοί δεν αυξάνονται παράλληλα με τις τιμές του πετρελαίου. Μάλιστα, καθώς οι τιμές ανέβαιναν από το 2000 και μετά, η αύξηση των μισθών παρέμενε όλο και πιο πίσω σε σχέση με το ΑΕΠ. Ο Πίνακας 3 δείχνει τον λόγο των μισθών προς το ΑΕΠ.
Πίνακας 3: Η βάση των μισθών ως ποσοστό επί του ΑΕΠ στις ΗΠΑ.
Αν οι μισθοί δεν ανεβαίνουν και οι τιμές πολλών αγαθών και υπηρεσιών αυξάνονται, τότε κάτι πρέπει να υποχωρήσει. Η αναντιστοιχία αυτή φαίνεται να είναι ο λόγος για την συνεχιζόμενη αρνητική οικονομική κατάσταση των τελευταίων ετών. Για πολλούς καταναλωτές, η μόνη λύση είναι μια μακροπρόθεσμη μείωση των δαπανών.
4. Οι εκρήξεις στην τιμή του πετρελαίου συνδέονται με τις οικονομικές κρίσεις
Ο οικονομολόγος Τζέιμς Χάμιλτον έχει δείξει ότι από τις 11 τελευταίες οικονομικές κρίσεις στις ΗΠΑ, οι 10 συνδέονταν άμεσα με κορυφώσεις της τιμής του πετρελαίου.
Όταν ανεβαίνουν οι τιμές του πετρελαίου, οι καταναλωτές τείνουν να μειώνουν τις περιττές δαπάνες τους, ώστε να εξασφαλίσουν τα προς το ζην, όπως τα τρόφιμα και η βενζίνη. Αυτές οι μειώσεις των δαπανών οδηγούν σε απολύσεις σε ορισμένους μη ζωτικούς κλάδους της οικονομίας, όπως π.χ. τα ταξιδιωτικά γραφεία και τα εστιατόρια. Με τη σειρά τους, οι απολύσεις οδηγούν σε ακόμα μεγαλύτερες περικοπές των δαπανών και σε χρεοκοπίες.
5. Οι υψηλές τιμές του πετρελαίου δεν «ανακυκλώνονται» καλά στην οικονομία
Θεωρητικά, οι υψηλές τιμές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε υψηλότερη απασχόληση στον κλάδο του πετρελαίου και σε αυξημένη αγοραστική ισχύ για αυτούς τους εργαζόμενους. Στην πράξη όμως, αυτό αντισταθμίζει σε πολύ μικρό βαθμό την υψηλή τιμή. Ο κλάδος του πετρελαίου δεν απασχολεί πολύ κόσμο, αν και τείνει να φτάσει σε αυτό το σημείο καθώς αυξάνεται το κόστος εκμετάλλευσης του πετρελαίου και οι γεωτρήσεις στις ΗΠΑ. Οι χώρες που εισάγουν πετρέλαιο διαπιστώνουν ότι οι δαπάνες τους αυτές καταλήγουν στο εξωτερικό. Ακόμα και αν οι δαπάνες ανακυκλωθούν με τη μορφή του αμερικανικού χρέους, αυτό δεν είναι το ίδιο με την αύξηση των μισθών. Επιπλέον, η αμερικανική κυβέρνηση φτάνει πλέον στα όριά της όσον αφορά το χρέος.
Ακόμα και μέσα στις χώρες που εξάγουν πετρέλαιο, οι υψηλές τιμές δεν ανακυκλώνονται απαραίτητα στους πολίτες. Μια πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι το 2011 η έκρηξη στις τιμές των τροφίμων βοήθησε να εκδηλωθεί η Αραβική Άνοιξη. Αφού τα ακριβότερα τρόφιμα σχετίζονται άμεσα με το ακριβό πετρέλαιο, τότε αυτό είναι ένα καλό παράδειγμα για την κακή «ανακύκλωση». Καθώς οι πληθυσμοί αυξάνονται, προκύπτει και η επιτακτική ανάγκη για τροφή και φροντίδα τους. Χώρες με υψηλούς πληθυσμούς, όπως το Ιράν, η Νιγηρία, η Ρωσία, το Σουδάν και η Βενεζουέλα έχουν την μεγαλύτερη δυσκολία να παρέχουν τα αγαθά αυτά στους πολίτες τους.
6. Οι τιμές των κατοικιών επηρεάζονται αρνητικά από τις υψηλές τιμές του πετρελαίου
Αν κάποιος αναγκάζεται να πληρώνει περισσότερα για πετρέλαιο, τροφή και αγαθά, τότε διαθέτει μειωμένα ποσά για τα λιγότερο απαραίτητα αγαθά. Η αγορά κατοικίας είναι ένα τέτοιο είδος δαπάνης.
Οι τιμές των σπιτιών στις ΗΠΑ ξεκίνησαν να πέφτουν στα μέσα του 2006, σύμφωνα με τα στοιχεία του δείκτη S& P Case Shiller. Ο χρόνος ταυτίζεται με την άνοδο των τιμών του πετρελαίου που βλέπουμε στον Πίνακα 1.
7. Η κερδοφορία των επιχειρήσεων επηρεάζεται αρνητικά από τις τιμές του πετρελαίου
Ορισμένες επιχειρήσεις σε μη απαραίτητους τομείς μπορεί να κλείσουν εντελώς. Άλλες μπορεί να απολύσουν εργαζόμενους ώστε να επανέλθει σε ισορροπία η προσφορά και η ζήτηση.
8. Η επίδραση των υψηλών τιμών δεν παύει να υπάρχει
Οι δαπάνες πολυτελείας των καταναλωτών έχουν μειωθεί μόνιμα. Οι εταιρείες που κλείνουν λόγω του ακριβού πετρελαίου δεν ξανανοίγουν. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι επιχειρήσεις που κλείνουν μπορεί να αντικατασταθούν με άλλες στην Κίνα και την Ινδία, οι οποίες έχουν χαμηλότερο κόστος λειτουργίας. Το χαμηλότερο αυτό κόστος αντανακλά έμμεσα το γεγονός ότι οι εταιρείες χρησιμοποιούν λιγότερο πετρέλαιο και ότι οι εργαζόμενοί τους μπορούν να πληρωθούν λιγότερο, διότι οι ίδιοι χρησιμοποιούν λιγότερο πετρέλαιο. Αυτό είναι μέρος της αιτίας που τα επίπεδα ανεργίας παραμένουν υψηλά στις ΗΠΑ και δεν βλέπουμε ανάκαμψη. Ο Πίνακας 4 δείχνει τις μεγάλες αλλαγές στην κατανάλωση πετρελαίου που έχουν συντελεστεί.
Πίνακας 4: Ποσοστό αύξησης της κατανάλωσης πετρελαίου μεταξύ του 2006 και του 2011.
Ένα μεγάλο τμήμα της «γιατρειάς» για τις υψηλές πετρελαϊκές τιμές που λαμβάνει χώρα, παρέχεται από την κυβέρνηση. Έχει τη μορφή των επιδομάτων ανεργίας, των πακέτων στήριξης και των χαμηλών επιτοκίων.
Οι αλλαγές στην ενεργειακή αποδοτικότητα μπορεί να παρέχουν κάποια λύση, καθώς τα παλαιότερα, πιο ενεργοβόρα αυτοκίνητα αντικαθίστανται με πιο αποδοτικά. Βεβαίως, αν τα πιο αποδοτικά οχήματα είναι ακριβότερα, τότε μέρος της εξοικονόμησης χάνεται για τους καταναλωτές, καθώς θα πρέπει να καταβάλουν δόσεις κάθε μήνα.
9. Τα δημοσιονομικά επηρεάζονται ιδιαίτερα από τις υψηλές πετρελαϊκές τιμές
Όταν υπάρχει υψηλή ανεργία, οι κυβερνήσεις έρχονται αντιμέτωπες με αυξημένα κόστη για τα επιδόματα και τα πακέτα τόνωσης της οικονομίας. Αν έχουν σημειωθεί πολλές χρεοκοπίες (λόγω της ανεργίας ή λόγω των χαμηλών τιμών των κατοικιών), τότε η κυβέρνηση μπορεί να χρειαστεί να σώσει τις τράπεζες. Την ίδια στιγμή, τα φορολογικά έσοδα είναι χαμηλότερα και πάλι λόγω της χαμηλής απασχόλησης. Ένας βασικός λόγος για τα σημερινά προβλήματα χρέους των μεγάλων εισαγωγέων πετρελαίου (ΗΠΑ, Ιαπωνία, Ευρώπη) είναι οι υψηλές τιμές του μαύρου χρυσού.
Οι κυβερνήσεις επηρεάζονται επίσης από το υψηλό κόστος της αντικατάστασης των υποδομών, οι οποίες αρχικά κατασκευάστηκαν όταν το πετρέλαιο ήταν πολύ φθηνότερο. Για παράδειγμα, το κόστος αντικατάστασης ενός δρόμου με άσφαλτο είναι πλέον σημαντικά υψηλότερο. Το ίδιο ισχύει για την αντικατάσταση των γεφυρών και των υπόγειων αγωγών. Ο μόνος τρόπος για να μειωθεί αυτό το κόστος είναι αν κάνουμε λιγότερα, π.χ. αν επιστρέψουμε στους χωμάτινους δρόμους.
10. Οι υψηλές τιμές του πετρελαίου αντανακλούν την ανάγκη για αφιέρωση ενός δυσανάλογα μεγάλου μεριδίου επενδύσεων και πόρων στον ίδιο τον πετρελαϊκό κλάδο. Αυτό καθιστά ολοένα και πιο δύσκολη την διατήρηση της ανάπτυξης στον κλάδο και μειώνει την ανάπτυξη εκτός του κλάδου.
Υπάρχει μια στενή σχέση ανάμεσα στην κατανάλωση ενέργειας και στην οικονομική δραστηριότητα διότι κάθε οικονομική δραστηριότητα απαιτεί κάποιου είδους ενέργεια πέραν του ανθρώπινου μόχθου. Το πετρέλαιο είναι η μεγαλύτερη πηγή ενέργειας και η πιο ακριβή. Όταν κοιτάμε την ανάπτυξη του παγκόσμιου ΑΕΠ, είναι στενά συνδεδεμένη με την αύξηση κατανάλωσης του πετρελαίου και την αύξηση χρήσης ενέργειας εν γένει. Στην πραγματικότητα, οι αυξήσεις στην κατανάλωση ενέργειας και πετρελαίου δείχνουν να προηγούνται της οικονομικής ανάπτυξης.
Πίνακας 5: Παγκόσμια ανάπτυξη, ενεργειακή και πετρελαϊκή κατανάλωση
Η σημερινή κατάσταση κατά την οποία χρειάζονται όλο και περισσότεροι πόροι για την εξόρυξη του πετρελαίου, περιγράφεται συχνά ως «μειωμένη ενεργειακή επιστροφή για κάθε μονάδα ενέργειας που δαπανείται» ( EROEI). Το μειωμένο EROEI συνδέεται με αρκετά προβλήματα όταν τα κόστη είναι ήδη υψηλά:
Α) Γίνεται όλο και πιο δύσκολο να αυξήσεις τις επενδύσεις στην πετρελαϊκή βιομηχανία, λόγω των περιορισμένων δανείων, αφού οι επενδύσεις αυτές πρέπει να γίνονται αρχικά και η απόσβεσή τους απέχει αρκετά χρόνια. Για παράδειγμα, η πετρελαϊκή Petrobras στη Βραζιλία έχει φτάσει σε αυτό το όριο, ενώ και οι παραγωγοί στις ΗΠΑ το φτάνουν σιγά-σιγά.
Β) Η αυξημένη χρήση πετρελαίου από τον ίδιο τον κλάδο αφήνει λιγότερο διαθέσιμο για τους άλλους τομείς της οικονομίας. Η παραγωγή πετρελαίου δεν έχει αυξηθεί πολύ τα τελευταία χρόνια (βλέπε Πίνακα 6), άρα ακόμα και μια μικρή αύξηση της κατανάλωσης πετρελαίου από τον κλάδο περιορίζει τις διαθέσιμες ποσότητες για την υπόλοιπη κοινωνία. Μέρος αυτής της αυξημένης χρήσης είναι δύσκολο να αποφευχθεί. Για παράδειγμα, αν το πετρέλαιο βρίσκεται σε απομακρυσμένη περιοχή, τότε οι εργαζόμενοι πρέπει να κατοικούν μακριά και να μεταφέρονται για την εργασία τους.
Πίνακας 6: Παγκόσμια πετρελαϊκή παραγωγή
Γ) Το μειωμένο EROEI ασκεί πίεση και στις άλλες πρώτες ύλες. Για παράδειγμα, υπάρχουν όρια στην χρήση νερού όταν μιλάμε για την μέθοδο της υδραυλικής ρωγμάτωσης, οδηγώντας σε μειωμένη διαθέσιμη ποσότητα για τις καλλιέργειες. Επίσης, η μόλυνση μπορεί να λάβει σοβαρές διαστάσεις.
Δ) Το υψηλό κόστος των επενδύσεων στο πετρέλαιο αναμένεται να επιβραδύνει τις επενδύσεις και να κρατήσει χαμηλά την παραγωγή, τη στιγμή που η ζήτηση αυξάνεται. Στον βαθμό που το πετρέλαιο είναι απαραίτητο για την οικονομική ανάπτυξη, η επιβράδυνση αυτή θα τείνει να περιορίσει την ανάπτυξη στους άλλους τομείς της οικονομίας.
Οι αερομεταφορές ως παράδειγμα των επιπτώσεων στους μη ζωτικούς κλάδους
Οι υψηλές τιμές του πετρελαίου αναμένεται να προκαλέσουν συρρίκνωση στους μη ζωτικούς κλάδους της οικονομίας. Υπό πολλές απόψεις, οι αερομεταφορές είναι το «καναρίνι στο ορυχείο» και φανερώνουν ακριβώς την λειτουργία αυτή.
Στην περίπτωση των επιβατικών αερομεταφορών, όταν η τιμή του πετρελαίου ανεβαίνει, οι καταναλωτές έχουν λιγότερα χρήματα για να ταξιδεύουν, άρα η ζήτηση για εισιτήρια υποχωρεί. Ταυτόχρονα, η τιμή του καυσίμου για τα αεροπλάνα αυξάνεται, συμπαρασύροντας το κόστος λειτουργίας τους. Οι επαγγελματίες ταξιδιώτες επηρεάζονται λιγότερο, αλλά και πάλι επηρεάζονται
In the case of commercial air lines, when oil prices are high, consumers have less money to spend on vacation travel, so demand for airline tickets falls. At the same time, the price of fuel to operate airplanes rises, making the cost of operating airplanes higher. Business travel is less affected, but still is affected to some extent, because some long-distance business travel is discretionary.
Οι αερομεταφορείς αντιδρούν με συγχωνεύσεις και με μειώσεις όπου μπορούν. Οι αμοιβές των πιλότων και των αεροσυνοδών μειώνονται. Τα συνταξιοδοτικά προγράμματα περιορίζονται. Αγοράζονται νέα, πιο αποδοτικά αεροσκάφη και απομακρύνονται τα πιο ενεργοβόρα. Κλείνουν οι λιγότερο επικερδείς γραμμές. Ο κλάδος βιώνει την μια χρεοκοπία μετά την άλλη και τη μια συγχώνευση μετά την άλλη. Αν οι τιμές του πετρελαίου σταθεροποιηθούν μετά από λίγο, τότε σταθεροποιείται και η διαδικασία αυτή, αλλά ποτέ δεν σταματά εντελώς. Εν τέλει, οι επιβατικές αερομεταφορές μπορεί να μειωθούν σε τέτοιο βαθμό που οι απαραίτητες πτήσεις των επιχειρηματιών καθίστανται δύσκολες.
Υπάρχουν και πολλοί άλλοι μη ζωτικοί τομείς πέρα από τις αερομεταφορές που περιμένουν να συρρικνωθούν. Ενώ οι τιμές του πετρελαίου είναι υψηλές επί αρκετά χρόνια, οι επιδράσεις τους δεν έχουν ακόμα ενσωματωθεί πλήρως στους τομείς αυτούς. Αυτό συμβαίνει επειδή οι κυβερνήσεις μπόρεσαν να δημιουργήσουν ελλείμματα και να ρίξουν τα επιτόκια ώστε να προστατεύσουν τους καταναλωτές από τις «αληθινές» συνέπειες του ακριβού πετρελαίου.
Οι κυβερνήσεις ανακαλύπτουν τώρα ότι το χρέος δεν μπορεί να αυξάνεται επ’ αόριστον. Καθώς οι φόροι ανεβαίνουν και τα επιδόματα μειώνονται και καθώς τα επιτόκια αυξάνονται, οι καταναλωτές έχουν λιγότερο εισόδημα για μη ζωτικές δραστηριότητες. Οι νέες μειώσεις προβλέπεται να πλήξουν τους μη ζωτικούς τομείς, όπως την εστίαση, τις τέχνες, την ανώτατη εκπαίδευση και τα φάρμακα.
Θα ήταν πολύ χρήσιμο αν το πρόβλημα του ακριβού πετρελαίου διορθωνόταν με την ανάπτυξη του μη συμβατικού πετρελαίου, αλλά είναι δύσκολο διότι αυτές οι πηγές στοιχίζουν πολύ και έχουν αργή ανάπτυξη. Οι κυβερνήσεις είναι σε τέτοια δυσμενή οικονομική θέση που αντλούν φόρους από όπου μπορούν – ένας στόχος είναι οι παραγωγοί πετρελαίου. Αν όντως αυξηθεί η παραγωγή μη συμβατικού πετρελαίου και φυσικού αερίου, η πρόβλεψή μου είναι ότι θα είναι πλέον πολύ αργά και ότι θα στοιχίζει πολύ ακριβά.
http://energia.gr/article.asp?art_id=66464
