Η ανακήρυξη της ΑΟΖ Τα «ναι» και τα «όχι» της Ελλάδας στην Τουρκία

Η κυβέρνηση, δύο εβδομάδες πριν από την επίσκεψη Σαμαρά στην Αγκυρα, καθιστά σαφείς τις ελληνικές θέσεις στέλνοντας μήνυμα ότι δεν είναι διατεθειμένη να απεμπολήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα

Αριστοτελία Πελώνη 

Το δικαίωμα της Ελλάδας να ανακηρύξει ΑΟΖ «όποτε το θελήσει» επανέλαβε πριν από λίγες ημέρες ο Αντώνης Σαμαράς ενώπιον του Φρανσουά Ολάντ, επισημαίνοντας ωστόσο με νόημα ότι αυτό θα γίνει «με τις σωστές κινήσεις», ώστε τα προβλήματα με τους γείτονες να λυθούν «φιλικά και ειρηνικά».

Διπλωματικές πηγές που γνωρίζουν τις συζητήσεις, αλλά και τις διαφωνίες που καταγράφηκαν τους τελευταίους μήνες στο εσωτερικό της κυβέρνησης, με αφορμή τη στρατηγική για τον καθορισμό των θαλασσίων ζωνών, διαπιστώνουν ότι η Αθήνα είναι μεν αποφασισμένη να ασκήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα στην επικράτειά της, ωστόσο δεν προτίθεται να προχωρήσει σε μονομερείς κινήσεις που θα μπορούσαν να απειλήσουν τις σχέσεις της με γειτονικές χώρες και θα ενείχαν τον κίνδυνο πρόκλησης σοβαρής κρίσης με την Τουρκία. 

 

Ηδη η πρωτοβουλία της Αθήνας να προχωρήσει σε ρηματική διακοίνωση προς τον ΟΗΕ, διαμαρτυρόμενη για το γεγονός ότι τον περασμένο Απρίλιο η τουρκική πλευρά παραχώρησε άδειες για έρευνες σε οικόπεδα που επικαλύπτουν και τμήματα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας νοτίως της Ρόδου και του Καστελλόριζου, θεωρείται από διπλωματικούς κύκλους κίνηση που κατοχυρώνει τις ελληνικές θέσεις και τα δικαιώματα της Ελλάδας επισήμως ενώπιον των Ηνωμένων Εθνών.

Ταυτόχρονα, με αυτή την κίνηση, η οποία γίνεται - όχι τυχαία - δύο εβδομάδες προτού ο Αντώνης Σαμαράς ταξιδέψει στην Τουρκία για να συναντηθεί επισήμως με τον Ταγίπ Ερντογάν, η κυβέρνηση καθιστά σαφείς τις ελληνικές θέσεις ανοίγοντας τα χαρτιά της εκ των προτέρων και στέλνοντας το μήνυμα στην Αγκυρα ότι επιθυμεί την επίλυση των διαφορών, αλλά χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι πρόθυμη να απεμπολήσει κυριαρχικά της δικαιώματα, και μάλιστα ως συνέπεια μονομερών ενεργειών της Τουρκίας.

ΣΑΦΕΣ ΣΤΙΓΜΑ. Στη διακοίνωση η Αθήνα επαναλαμβάνει τις ελληνικές θέσεις ότι η Ρόδος και το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελλόριζου έχουν πλήρη δικαιώματα σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ, ενώ δίνει σαφές στίγμα για το δικαίωμα επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων πέρα από τα 6 ναυτικά μίλια. Σημειώνεται ότι η Τουρκία επιμένει να εξαιρεθεί το Καστελλόριζο από τη συζήτηση και από τη χάραξη θαλασσίων ζωνών με την Ελλάδα. Αυτό επειδή η Αγκυρα εκτιμά ότι, αν το θέμα του Καστελλόριζου παραπεμφθεί μόνο του στη Χάγη, η Τουρκία θα μπορούσε να κερδίσει μεγαλύτερο κομμάτι της υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο. 

 

Πάντως, η διαμαρτυρία στον ΟΗΕ φαίνεται να ενταφιάζει για την ώρα τις εισηγήσεις των υπερμάχων της σκληρής γραμμής προς τον Πρωθυπουργό, σύμφωνα με τις οποίες η Ελλάδα έπρεπε να καταθέσει συντεταγμένες της υφαλοκρηπίδας ολόκληρης της ελληνικής επικράτειας στον ΟΗΕ αδιαφορώντας για το μέλλον των διερευνητικών επαφών και για τις αντιδράσεις της Τουρκίας, η οποία διεμήνυσε επισήμως ότι θα λάβει αντίμετρα. 

 

Αξίζει να σημειωθεί ότι το υπουργείο Εξωτερικών ήταν εξαρχής αντίθετο σε μια τέτοια κίνηση, εκτιμώντας ότι δεν θα είχε πρακτικά οφέλη για την Ελλάδα, καθώς και ότι θα διακινδύνευε όχι μόνο την πρόκληση θερμού επεισοδίου στο Αιγαίο, αλλά και την επιδείνωση των ήδη δύσκολων σχέσεων με την Αλβανία, την Αίγυπτο και τη Λιβύη. 

 

Την ίδια ώρα δεν πρέπει να θεωρούνται τυχαίες οι επισημάνσεις του Αντώνη Σαμαρά ενώπιον του Φρανσουά Ολάντ, ο οποίος δήλωσε τη στήριξή του στα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας επί των θαλασσίων ζωνών της, εφόσον αυτά στηρίζονται στο διεθνές δίκαιο. Κυβερνητικές πηγές έλεγαν ότι είναι στους σχεδιασμούς της κυβέρνησης να εκμεταλλευθεί το ευρωπαϊκό χαρτί, εμφανίζοντας την όποια ελληνική πρωτοβουλία και ως κίνηση διασφάλισης των νοτίων συνόρων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, αλλά και κίνηση περιφρούρησης της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης. Σημειώνεται ότι η Κομισιόν αναμένεται να δημοσιεύσει έκθεση που θα καθορίζει πώς οριοθετούνται τα ευρωπαϊκά θαλάσσια σύνορα και η ελληνική πλευρά φαίνεται να τηρεί στάση αναμονής για να εκτιμήσει σε ποιες κινήσεις μπορεί να προχωρήσει με γνώμονα το ευρωπαϊκό πλαίσιο. 

 

Σε κάθε περίπτωση, σε ό,τι αφορά την κατοχύρωση των ελληνικών δικαιωμάτων για έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων, αυτή έχει επιτευχθεί από τον περασμένο Μάιο, όταν η Ελλάδα κατέθεσε στον ΟΗΕ τον νόμο 4001/2011. Ο συγκεκριμένος νόμος για την έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων θέτει το πλαίσιο και το καθεστώς βάσει του οποίου θα γίνουν οι σχετικές έρευνες. 

 

Στον εν λόγω νόμο Μανιάτη καθίσταται σαφές ότι «ελλείψει συμφωνίας οριοθέτησης με γειτονικά κράτη, των οποίων οι ακτές είναι παρακείμενες ή αντικείμενες με τις ελληνικές ακτές, το εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ (αφ' ής στιγμής κηρυχθεί) είναι η μέση γραμμή...». Με απλά λόγια, ο νόμος έχει ήδη ορίσει τον τρόπο προσδιορισμού της ΑΟΖ ελλείψει συμφωνίας οριοθέτησης και δίνει τη δυνατότητα χορήγησης αδειών εξόρυξης σε περιοχές που βρίσκονται εντός του εύρους της μέσης γραμμής. 

 

Η άποψη που φαίνεται να κερδίζει έδαφος στην Αθήνα είναι ότι η ανακήρυξη ΑΟΖ από μόνη της δεν σημαίνει και εκμετάλλευση των πόρων - για να συμβεί αυτό θα πρέπει να προηγηθεί οριοθέτηση, δηλαδή συνεννόηση με τους γείτονες. Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, ένα παράκτιο κράτος αποκτά ΑΟΖ με μονομερή δήλωση ανακήρυξης. Στη συνέχεια, συνάπτει συμφωνίες οριοθέτησης με τα γειτονικά κράτη. Αν δεν καταστεί δυνατή η συμφωνία οριοθέτησης, ο τρόπος με τον οποίο οι γειτονικές χώρες λύνουν τη διαφορά τους είναι με παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο.

Η ΚΥΠΡΟΣ. Η Κύπρος άρχισε να συνομιλεί οργανωμένα με τους γείτονές της για την οριοθέτηση θαλασσίων συνόρων και ΑΟΖ επί της προεδρίας του Τάσσου Παπαδόπουλου. Οι υπογραφές μεταξύ Κύπρου και Αιγύπτου μπήκαν στις 17 Φεβρουαρίου 2003 στο Κάιρο, συμφωνία με μεγάλη στρατηγική σημασία. Ταυτόχρονα, είχαν αρχίσει οι διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ, τον Λίβανο και τη Συρία. Τον Ιανουάριο του 2007 υπεγράφη η συμφωνία της Κύπρου με τον Λίβανο, ενώ τον Δεκέμβριο του 2010 ακολούθησε η υπογραφή συμφωνίας μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ για την οριοθέτηση της ΑΟΖ μεταξύ των δύο χωρών. 

 

Σήμερα όμως τίποτα δεν είναι το ίδιο. Τα σημάδια τόσο από την Αίγυπτο όσο και από τη Λιβύη, στις οποίες απευθύνθηκε πρόσφατα η ελληνική πλευρά για να συζητήσει την οριοθέτηση των μεταξύ τους θαλασσίων ζωνών, δεν είναι ενθαρρυντικά (σ.σ.: αντίστοιχες συνομιλίες είχαν γίνει επί των κυβερνήσεων Καραμανλή από τον Γιάννη Βαληνάκη). Η Αραβική Ανοιξη έχει αλλάξει τις ισορροπίες στην περιοχή, όπου η Τουρκία επιχειρεί να παίξει πλέον ρόλο προστάτη. Δεν πρέπει να θεωρείται τυχαίο, έλεγαν διπλωματικές πηγές, το γεγονός ότι το Κάιρο διεμήνυσε στην Αθήνα να προχωρήσει πρώτα σε συμφωνία με την Αγκυρα και τη Λευκωσία και κατόπιν να απευθυνθεί στην Αίγυπτο· ενώ η Λιβύη διεμήνυσε ότι, αν η Ελλάδα επιθυμεί οριοθέτηση με την Τρίπολη, μια τέτοια συμφωνία θα έπρεπε να είναι αποτέλεσμα περιφερειακής διάσκεψης, στην οποία θα έπρεπε να συμμετέχουν επίσης η Αίγυπτος, η Ιταλία και η Μάλτα.