Γιατί η Άγκυρα ανεβάζει τη "θερμοκρασία" των ελληνοτουρκικών σχέσεων;

Του Κώστα Ράπτη Τα πληγωμένα θηρία είναι, ως γνωστόν, ιδιαίτερα επικίνδυνα. Για αυτό και η αντιμετώπιση της Τουρκίας του Tayyip Erdogan από ελληνικής πλευράς απαιτεί έναν συνδυασμό μεγάλης εγρήγορσης και ψυχραιμίας. Η θεωρία των "γκρίζων ζωνών” στο Αιγαίο δεν είναι νέα υπόθεση – εξ ού και το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών ειρωνεύθηκε σε ανακοίνωσή του για τις αντιδράσεις της την ελληνική διπλωματία ότι τάχα πληροφορήθηκε την δημόσια διατυπωμένη θέση της Άγκυρας με καθυστέρηση είκοσι ετών. Η επαναφορά της, ωστόσο (και μάλιστα σε αναβαθμισμένη εκδοχή, εφόσον πλέον δεν γίνεται λόγος για αμφισβητούμενες περιοχές επί των οποίων θα πρέπει να διαβουλευθούν οι δύο χώρες αλλά για "τουρκικά εδάφη”) δίνει τη δυνατότητα να στηθεί σκηνικό έντασης. Πόσω μάλλον που η υπόθεση κατέστη εκ νέου επίκαιρη λόγω της αντιπαράθεσης τουρκικής κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης από το καλοκαίρι και μετά για το "ποιος μειοδοτεί” στην υπεράσπιση των εθνικών δικαίων. Η ανελαστικότητα αποτελεί στη γείτονα εθνική γραμμή.

Η ευρύτερη συγκυρία δεν είναι αθώα. Και το λιγότερο που μπορεί να πεί κανείς είναι ότι με το Κυπριακό στην πιο λεπτή του φάση και τις ευρωτουρκικές σχέσεις σε διαρκή επιδείνωση, η Άγκυρα φροντίζει να "επιβαρύνει” ακόμη περισσότερο το "καλάθι” των ελληνοτουρκικών, ώστε να αποκτήσει μεγαλύτερα διαπραγματευτικά περιθώρια. Μπορεί οι διεκδικήσεις της στο Αιγαίο να έχουν αυτοτελή αξία, διαθέτουν ωστόσο και τη χρησιμότητα να πιέζουν την Αθήνα να φανεί περισσότερο συνεργάσιμη και στα άλλα μέτωπα.

Άλλωστε, ιδίως το Κυπριακό (όπου η Άγκυρα διαπραγματεύεται την διαιώνιση και νομιμοποίηση της στρατιωτικής της παρουσίας με "αντάλλαγμα” το δικαίωμα συναπόφασης στα ζητήματα του νησιού) έχει ευθεία αλληλοσύνδεση με τα ζητήματα της ασφάλειας του Αιγαίου. Ο Erdogan επείγεται να προλάβει εξελίξεις σε σχέση με την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου (εξ ού και το καθοριστικό για την οριοθέτηση των θαλκασσίων δικαιοδοσιών ζήτημα του Καστελλόριζου διατηρείται με κάθε ευκαιρία ανοιχτό), ενώ προωθεί δια παν ενδεχόμενο κινήσεις μεγαλύτερης ενσωμάτωσης των Κατεχομένων στην τουρκική οικονομία, μέσω της υδροδότησης και ηλεκτροδότησης.

Στις ευρωτουρκικές σχέσεις, πάλι, μολονότι καμία από τις δύο πλευρές δεν προσβλέπει πια στην προοπτική της πλήρους ένταξης, ο βαθμός αμοιβαίας εξάρτησής τους έγινε μεγαλύτερος μετά την υπογραφή της συμφωνίας του περασμένου Μαρτίου για το προσφυγικό. Ο Tayyip Erdogan δεν επιθυμεί να φανεί αυτός ως υπεύθυνος για τυχόν διάρρηξη των ευρωτουρκικών σχέσεων, όσο και αν "οραματίζεται” εναλλακτικούς στρατηγικούς προσανατολισμούς του τύπου του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης. Επιπλέον, η κατάργηση της βίζας είναι το μεγαλύτερο δώρο που θα μπορούσε να προσφέρει στο εσωτερικό του ακροατήριο.

Πάντως, η δημόσια ομολογία της Άγκυρας ότι χειραγωγεί τις προσφυγικές ροές σχετικοποιεί κατά πολύ τη δυνατότητά της να υλοποιήσει τις απειλές ότι αν δεν ικανοποιηθεί θα "ανοίξει την κάνουλα”. Και κυρίως, το κλείσιμο του βαλκανικού διαδρόμου είχε οδηγήσει σε κατακόρυφη πτώση των εισροών προτού καν οριστικοποιηθεί η ευρωτουρκική συμφωνία. Η Ελλάδα, θυμίζουμε, αποτελούσε πάντοτε χώρα διέλευσης και όχι προορισμού.

Όλα αυτά θα πρέπει να ειδωθούν στο πλαίσιο της μεγάλης εικόνας των περιφερειακών φιλοδοξιών που αισθάνεται υποχρεωμένος να ξεδιπλώσει ο Erdogan, πιστεύοντας, όπως το δήλωσε σε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου ότι στο πλαίσιο των ανακατατάξεων που ούτως ή άλλως σαρώνουν την περιοχή η Τουρκία "αν δεν βγει μεγαλύτερη, θα βγει μικρότερη”.

Όμως σε μία συγκυρία κατά την οποία ο τουρκικός κρατικός μηχανισμός "καννιβαλίζει” τον εαυτό του, με τις εκκαθαρίσεις μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου και η Άγκυρα πορεύεται με διαταραγμένες τις κυριότερες συμμαχίες της, οι φιλοδοξίες του Erdogan έχουν ήδη τεθεί σε δοκιμασία – χωρίς καν να έχει ακόμη ανοίξει πλήρως το μέτωπο των αδυναμιών της τουρκικής οικονομίας.

Πάντως στα νότια σύνορά της, όπου τέθηκε σε άμεση εφαρμογή η ρητορική της αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάνης, τα πλήγματα είναι αλλεπάλληλα. Στο Ιράκ, οι τουρκικές δυνάμεις δεν μπόρεσαν να καταστούν μέρος του συνασπισμού που πολιορκεί τη Μοσούλη παρά τις διαβεβαιώσεις του Erdogan "θα συμμετάσχουμε και στην επιχείρηση και στη διαπραγμάτευση της επόμενης μέρας”. Αντιθέτως, οι σιιτικές πολιτοφυλακές που είχε θελήσει να κρατήσει εκτός παιδιάς κατέλαβαν την στρατηγικής σημασίας πόλη Tal Afar, κατεξοχήν εστία των Τουρκομάνων τους οποίους επικαλείται η Άγκυρα, ενώ στο όρος Σιντζάρ οι εκπαιδευμένες από το ΡΚΚ δυνάμεις της κοινότητας των Γεζίντι αναγνωρίζονται και μισθοδοτούνταν πλέον από την κυβέρνηση της Βαγδάτης.

Στη Συρία, η Τουρκία θέλησε να ανταλλάξει τη σιωπή της ως προς την πολιορκία του ανατολικού Χαλεπίου με τη σιωπηρή συγκατάθεση της Μόσχας (και του Ιράν) στην επιχείρηση "Ασπίδα του Ευφράτη” δηλ. την διείσδυση του υποστηριζόμενου από τον τουρκικό στρατό "Ελεύθερου Συριακού Στρατού” σε βάθος τέτοιο εντός της επικράτειας της Συρίας, ώστε να ακυρωθούν τα σχέδια εδαφικής ενοποίησης των αυτόνομων κουρδικών "καντονιών”. Το παζάρι δεν λειτούργησε, διότι και στα δύο μέτωπα η Τουρκία χάνει. Στο μεν Χαλέπι, η αντίσταση των ανταρτών κάμπτεται και η Μόσχα επιφυλάσσει στην Άγκυρα απλώς το ρόλο του διαύλου στις διαπραγματεύσεις για πλήρη αποχώρησή τους, ενώ στη βόρεια Συρία από μεν τη ρωσική πλευρά ήρθε η "κόκκινη κάρτα” ως προς την επιχειρούμενη τουρκική κατάληψη της στρατηγικής σημασίας πόλης Al-Bab, που προορίζεται για τον συριακό κυβερνητικό στρατό, από δε της αμερικανικής πλευράς το μήνυμα ότι οι Κούρδοι της Συρίας δεν θα εγκαταλειφθούν από την υπερδύναμη. 

Η "Λωζάνη” διατηρεί αξιοσημείωτη αντοχή...