Γράφει η Δρ Ευγενία Σιαπέρα* - Στις 24 Αυγούστου, ως
απάντηση στην τρομοκρατική επίθεση στο Gazantiep, ο τουρκικός στρατός
ξεκίνησε την επιχείρηση Euphrates Shield (Ασπίδα του Εφράτη), εναντίον
του Ισλαμικού Κράτους/Daesh αλλά και των Κούρδων μαχητών του YPG.Η επιχείρηση αυτή, και η εντεινόμενη συμμετοχή της Τουρκίας στον πόλεμο στη Συρία ήταν αναμενόμενες. Οι πιο παρατηρητικοί όμως θα πρέπει να αισθάνθηκαν μια μικρή έκπληξη με την εμφάνιση του λογαριασμού @EuphratesShield στο Twitter – ενός λογαριασμού που διαχειρίζεται ο τουρκικός στρατός, ο οποίος μέχρι πρόσφατε δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερα επικοινωνιακός ή στραμμένος προς το κοινό. Τι μπορεί να εξηγήσει τη στροφή αυτή; Σε τι προσβλέπει ο τουρκικός στρατός με τη νέα γι αυτούς επικοινωνιακή τακτική;
Η ιστορία του πολέμου, λέει ο Πάολο Βιρίλιο στο βιβλίο του War and Cinema (1989, Verso), είναι κυρίως η ιστορία των δραστικών αλλαγών στο πεδίο της αντίληψης. Αυτό που εννοεί ο Βιρίλιο είναι ότι παραλληλα με νίκες στο πεδίο της μάχης, ή ακόμη για να μπορέσουν να έχουν νίκες, οι δυο πλευρές χρειάζεται να επικρατήσουν στο πεδίο του φαίνεσθαι. Η έμφαση, για παράδειγμα του Γκεμπελς, στον κινηματογράφο – οι Ναζί γύριζαν ταινίες για το Ράιχ ακόμη κι όταν οι κινηματογράφοι στις γερμανικές πόλεις είχαν όλοι καταστραφεί – δείχνει τη σημασία του πεδίου του φαίνεσθαι για τους αντιμαχόμενους. Ο Βιρίλιο αναφερεται στα επικοινωνιακά μέσα ως πολεμικά όπλα, κάτι που όπως φαίνεται αρχίζει να μαθαίνει και ο τουρκικός στρατός.
Στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οι Ναζί, όπως και οι Σύμμαχοι, προσπαθούσαν να επικρατήσουν στο πεδίο του φαίνεσθαι με δύο κυρίως τακτικές: την προπαγάνδα και τη λογοκρισία. Από τη μία η δημιουργία εντυπώσεων μέσω προπαγανδιστικής επικοινωνίας, με κινηματογραφικές ταινίες, πόστερ, ραδιοφωνικές εκπομπές κλπ., και από την άλλη ο συνεχής έλεγχος των πληροφοριών που έφταναν στους πολίτες. Αυτές οι τακτικές κυριάρχησαν στον 20ο αιώνα, και οι εξαιρέσεις, για παράδειγμα στον πόλεμο του Βιετνάμ, όπου τα ΜΜΕ λειτουργούσαν χωρίς περιορισμούς, επιβεβαιώνουν τη λειτουργία του κανόνα.
Αυτό που αλλάζει όμως, υποστηρίζει ο Βιρίλιο στο βιβλίο του Information Bomb (2002, Verso), είναι η ταχύτητα με την οποία παράγονται και μεταδίδονται οι πληροφορίες και οι εικόνες. Ο Βιρίλιο τονίζει την επικράτηση της ταχύτητας στις σημερινές κοινωνίες και συγκρούσεις, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας μορφής έπιταχυμένης πραγματικότητας (accelerated reality) όπου οι εχθροί και οι σύμμαχοι, οι μαχητές και οι άμαχοι, η επίθεση και η άμυνα, οι νικητές και οι ηττημένοι αναμυγνύονται όλοι μαζι, οι εικόνες και οι πληροφορίες εναλλάσσονται συνεχώς και διαδέχονται η μία την άλλη χωρίς κριτήρια και όρια. Η πολιτική, ο λόγος (rationality), η γνώση και η ηθική απορροφούνται από την ταχύτητα και ο διαχωρισμός μεταξύ παρελθοντος, παρόντος και μέλλοντος δεν έχει πλέον νόημα την εποχή ενός συνεχούς τώρα. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι προφανή στις σημερινές συγκρουσεις, και ακόμη περισσότερο στον πόλεμο στη Συρία.
Ακόμη κι αν θεωρήσουμε ότι ο Βιρίλιο υπερβάλλει ή παρεξηγεί τις εξελίξεις, είναι φανερό ότι οι θεωρίες του για την επικοινωνία ως όπλο και η έμφαση στο ρόλο της συνεχούς παραγωγής πληροφοριών και εναλλαγής εικόνων μπορούν να μας βοηθήσουν στην κατανόηση των επικοινωνιακών τακτικών στις σημερινές συγκρούσεις. Με δεδομένο ότι οι διάφορες πλευρές αντιμάχονται στο πεδίο του φαίνεσθαι, ούτε η τουρκική πλευρά, ούτε οι Κούρδοι, ούτε καν οι μαχητές του Ισλαμικού Κράτους/Daesh μπορούν να λείψουν από τα κοινωνικά μέσα. Παρόλες τις κριτικές του Ερντογάν και της Τουρκίας απέναντι στα κοινωνικά μέσα, στο Twitter και στο Facebook, οι τακτικές της λογοκρισίας δεν μπορούν να αποδώσουν στο πεδίο αυτό, με δεδομένη τη συνεχή παραγωγή και διάχυση εικόνων και πληροφοριών από τις άλλες πλευρές. Ταυτόχρονα, η προφανής χρήση των κοινωνικών μέσων ως το μόνο όπλο της τουρκικής κυβέρνησης στη διάρκεια της απόπειρας πραξικοπήματος καθιστούν προβληματική οποιαδήποτε προσπάθεια λογοκρισίας τους.
Στη στροφή προς τα κοινωνικά μέσα, ο τουρκικός στρατός ακολουθεί τις τακτικές του ισραηλινού στρατού, αλλά και του ΝΑΤΟ: ‘επαγγελματική’ συνεχής επικοινωνία, με έμφαση στις εικόνες και στα infographics/’πληροφορίες’, όπως ακριβώς τονίζει o Βιρίλιο. Για παράδειγμα στις σχεδόν δύο μέρες λειτουργίας του, ο λογαριασμός @EuphratesShield έχει ανεβάσει πανω απο 70 tweets, από τα οποία τα 54 ήταν φωτογραφίες και βίντεο. Το tagline του λογαριασμού μιλάει για άμεση και συνεχή επικοινωνία από τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις και είναι φανερό ότι απευθύνεται σε απλούς πολίτες αλλά κυρίως σε δημοσιογράφους, οι οποίοι ενδιαφέρονται για συνεχείς πληροφορίες από αξιόπιστες πηγές. Ο απώτερος στόχος είναι η επικράτηση και νομιμοποίηση των τουρκικών θέσεων στο συριακό και κουρδικό ζήτημα ή με άλλα λόγια η επικράτηση στο πεδίο του φαίνεσθαι.
Η χρήση βίντεο και φωτογραφιών αλλά και η ταχύτητα με την οποία (ανα)παράγονται είναι τα όπλα με τα οποία διεξάγεται ο πόλεμος αυτός. Βέβαια, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις δεν είναι μόνες τους, και τα όπλα αυτά είναι και στη διάθεση των άλλων πλευρών: τίποτα δεν είναι προαποφασισμένο.
If you can’t beat them, join them, συμβουλεύει ένα αγγλικό ρητό και φαίνεται ότι ο τουρκικός στρατός ακολούθησε την παραίνεση αυτή.
*Η Δρ Ευγενία Σιαπέρα είναι επίκουρη καθηγήτρια Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο του Δουβλίνου και αναπληρώτρια διευθύντρια του Institute for Future Media and Journalism.
