Ο "Π" ΑΝΑΛΥΕΙ ΣΕ ΒΑΘΟΣ ΤΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ Σε περίοδο εύθραστων ισορροπιών

Την έναρξη νέας περιόδου πολιτικής αβεβαιότητας αλλά και τεκτονικών αλλαγών στο πολιτικό και κομματικό σκηνικό αναμένεται να πυροδοτήσουν οι σημερινές εκλογές στην Τουρκία, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο η Αγκυρα να καταστεί ασταθής παράγοντας στο Κυπριακό και στην ευρύτερη διεθνή σκηνή για τους επόμενους δώδεκα με δεκαοχτώ μήνες.

Και αυτό διότι παρά το αποτέλεσμα των εκλογών, η Τουρκία θα εξακολουθήσει να βρίσκεται σε μια φάση κατά την οποία η διακυβέρνηση της χώρας γίνεται κάτω από εξαιρετικά εύθραυστες πολιτικές αλλά και κοινωνικές ισορροπίες που κατά πάσα πιθανότητα, σύμφωνα με έγκριτους αναλυτές, θα οδηγήσουν σε νέες εκλογές μέσα στον επόμενο ένα ή ενάμιση χρόνο.

Ακόμα και αν το ΑΚΡ καταφέρει σήμερα το βράδυ να εξασφαλίσει τον απαραίτητο αριθμό βουλευτών για τον σχηματισμό αυτοδύναμης κυβέρνησης, οι δυναμικές στο εσωτερικό του κόμματος, σε συνδυασμό με τις ιστορικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η Τουρκία στην περιφέρεια της αλλά και στο εσωτερικό, φαίνεται ότι δεν θα αργήσουν να οδηγήσουν σε νέα προσφυγή στις κάλπες.

Εκτός από την αυτοδυναμία του ΑΚΡ, που ορισμένοι εικάζουν ότι θα είναι «θετικό» σενάριο για το Κυπριακό, το πραγματικά θετικό για την Κύπρο σενάριο, αυτό μιας κυβέρνησης συνασπισμού ανάμεσα στο ΑΚΡ και στο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), φαίνεται σήμερα ότι δύσκολα θα επιτρέψει στην Αγκυρα να διαδραματίσει έναν ουσιαστικά εποικοδομητικό ρόλο στο Κυπριακό την επόμενη περίοδο. Και αυτό διότι, όπως εξήγησαν στον “Π” πολλοί βετεράνοι αναλυτές των τουρκικών πραγμάτων, η Δαμόκλειος σπάθη νέων εκλογών θα αιωρείται πάνω από μια κυβέρνηση συνασπισμού και θα καθιστά δύσκολη την όποια συναίνεση στο Κυπριακό και όχι μόνο φυσικά.

Θεωρητικά πάντως, το σενάριο συνεργασίας ΑΚΡ-CHP παραμένει σήμερα το πιο θετικό σενάριο για την Κύπρο διότι το CHP έχει κάνει μια ιστορική προσπάθεια μεταστροφής του προς την κεντροαριστερά και τον φιλο-ευρωπαϊσμό. Και πολλοί εκτιμούν ότι σε περίπτωση συμμετοχής του σε κυβέρνηση συνασπισμού και κάτω από ορισμένες συνθήκες, θα είχε την απαραίτητη βούληση να προωθήσει μια συναίνεση για το Κυπριακό, με βασικό στόχο να έρθει η Τουρκία πιο κοντά στην Ε.Ε. και ευρύτερα στην Δύση.

Βασικό όμως πρόβλημα θεωρείται από όλους ότι η Τουρκία έχει εισέλθει “στον αστερισμό του αντιδραστικού εθνικισμού”, απέναντι σε όλες τις προκλήσεις που η χώρα αντιμετωπίζει κυρίως στο κουρδικό ζήτημα και στην Συρία. Η έξαρση των εθνικιστικών αντανακλαστικών σε συνδυασμό με την απειλή νέας εκλογικής αναμέτρησης μέσα στο επόμενο έτος, εκτιμάται ότι δεν θα επιτρέψει εύκολα στην Αγκυρα να ακολουθήσει μια σταθερή στάση στο Κυπριακό.

Ωστόσο, πρόσωπα στην Τουρκία που παρακολουθούν εκ των έσω το Κυπριακό, τονίζουν ότι αν οι ηγέτες στο νησί προχωρήσουν με ισχυρή βούληση και αν η πρόοδος στις συνομιλίες φέρουν το Κυπριακό σε μια ανεπιστρεπτί τροχιά λύσης, θα είναι δύσκολο για την οποιαδήποτε κυβέρνηση στην Αγκυρα να την εμποδίσει.

Αυτοδυναμία ή συνασπισμός;

Ολες οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το ΑΚΡ κυμαίνεται ανάμεσα στο 40 με 43%, ποσοστά που δεν επιτρέπουν την εξασφάλιση 276 εδρών που είναι απαραίτητες για τον σχηματισμό αυτοδύναμης κυβέρνησης.

Ωστόσο, ένα τέτοιο ενδεχόμενο δεν αποκλείεται καθώς στις περιοχές της Ανατολίας και της Μαύρης Θάλασσας καταγράφεται μια πολύ σημαντική συσπείρωση του ΑΚΡ, ειδικά μετά την πολύνεκρη τρομοκρατική επίθεση στην Αγκυρα στις 10 Οκτωβρίου  ενώ πάρα πολλά θα εξαρτηθούν από τα ποσοστά συμμετοχής στις εκλογές και από τις ισορροπίες σε ορισμένες μικρές εκλογικές περιφέρειες.

Σε περίπτωση που το ΑΚΡ καταφέρει να εξασφαλίσει το λιγότερο 276 έδρες, η αυτοδυναμία του αναμένεται ότι θα παραμείνει οριακή. Θα προκύψει δηλαδή μια αυτοδύναμη κυβέρνηση ΑΚΡ η οποία θα έχει πολύ λιγότερα περιθώρια ελιγμών από ότι οι προηγούμενες ενώ οι εσωτερικές δυναμικές στο κόμμα που χαρακτηρίζονται από πολλούς ως “εκρηκτικές”,  δεν θα επιτρέψουν στην νέα κυβέρνηση να κινηθεί σε βάθος χρόνου και να κάνει μακροχρόνιους σχεδιασμούς.

Καταλυτικός παράγοντας των εκλογών αυτών θεωρείται η ψήφος των εθνικιστών καθώς αναμένεται ότι η βασική δυναμική μετατόπισης ψήφων θα είναι από το Κόμμα της Εθνικιστικής Δράσης (ΜΗΡ) προς το ΑΚΡ. Και αυτό θα επηρέασει άμεσα τόσο τις εσωτερικές δυναμικές στο ΑΚΡ όσο και τον χαρακτήρα και τα αντανακλαστικά της όποιας νέας κυβέρνησης.

Σίγουρο πάντως θεωρείται στην Τουρκία ότι μια αυτοδύναμη κυβέρνηση ΑΚΡ θα είναι μικρής διάρκειας και αναμένεται ότι μέσα στους επόμενους δώδεκα με δεκαοχτώ μήνες να προκύψει άμεση ανάγκη προκήρυξης νέων εκλογών.

Ενα άλλο ζήτημα που προκαλεί μεγάλη ανησυχία τις τελευταίες βδομάδες στην Τουρκία είναι η διαφάνεια των εκλογών καθώς μια οριακή νίκη του ΑΚΡ ενδέχεται να προκαλέσει νέες εντάσεις. Και αυτό διότι εκφράζονται φόβοι ότι αν υπάρξει έντονη και οργανωμένη αμφισβήτηση της εγκυρότητας του εκλογικού αποτελέσματος από την αντιπολίτευση, η Τουρκία θα κινδυνεύσει να βρεθεί σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη φάση διχασμού.

Σκληρό ροκ χωρίς αυτοδυναμία

Στην πιο πιθανή, με βάση πάντα τις πρόσφατες δημοσκοπήσεις, περίπτωση που το ΑΚΡ δεν καταφέρει να εξασφαλίσει 276 έδρες, όλα τα σενάρια φαίνονται σήμερα δυνατά.

Ακόμα και “μαύρα σενάρια” που εικάζουν ότι η Τουρκία μπορεί να εισέλθει σε φάση άκρατου αυταρχισμού και κατάστασης εκτάκτου ανάγκης κατά την οποία το δημοκρατικό πολίτευμα θα βρεθεί κάτω από τεράστιες πιέσεις.

Καταλυτικό κριτήριο, τόσο για τις πολιτικές ισορροπίες όσον αφορά τους πιθανούς συνδυασμούς συνασπισμών όσο και για τις εσωτερικές δυναμικές στο ΑΚΡ θεωρείται το κατά πόσο τα ποσοστά του κόμματος θα είναι χαμηλότερα ή υψηλότερα από το 40,8% που είχε λάβει στις εκλογές του Ιουνίου.

Ενα υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με τον Ιούνιο, εκτιμάται ότι ενδεχομένως να θεωρηθεί από τον Ταγίπ Ερντογαν ως ένδειξη ότι το ΑΚΡ καταγράφει δυναμική ανόδου και να προσανατολιστεί στην διεξαγωγή νέων εκλογών μέσα στην αμέσως επόμενη περίοδο, κατά την οποία η Τουρκία θα κυβερνάται από υπηρεσιακή κυβέρνηση όπως μέχρι σήμερα.

Ωστόσο, νέες εκλογές μέσα στους επόμενους μήνες θεωρείται ιδιαίτερα επικίνδυνο σενάριο τόσο για την Τουρκία, που θα κληθεί να αντιμετωπίσει επείγοντα προβλήματα όπως το κουρδικό και το συριακό χωρίς ουσιαστική κυβέρνηση, όσο και για την συνοχή του ΑΚΡ. Πολύ επικίνδυνο θεωρείται επίσης το σενάριο νέων εκλογών στους επόμενους μήνες και για την τουρκική οικονομία καθώς η εμπιστοσύνη των ξένων επενδυτών θα κινδυνεύσει να κλονιστεί ανεπανόρθωτα. Η οικονομία είναι το μόνο πεδίο που μπορεί να προκαλέσει ριζική αλλαγή στην υποστήριξη των πολιτών στο ΑΚΡ και αυτό θεωρείται ως βασικός ανασταλτικός παράγοντας ώστε να μην οδηγηθεί η χώρα άμεσα σε νέες εκλογές.

Παιχνίδια με τους εθνικιστές

Σύμφωνα με πολιτικούς παρατηρητές, το πρώτο πράγμα που εικάζεται ότι θα κάνει ο Ταγίπ Ερντογάν στην περίπτωση που το ΑΚΡ δεν έχει αυτοδυναμία, θα είναι η προσέλκυση αριθμού βουλευτών από το ΜΗΡ ώστε να φτάσει τις 276 έδρες και να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Ενα τέτοιο ενδεχόμενο θεωρείται εξαιρετικά πιθανό, όλα ωστόσο θα εξαρτηθούν από πόσες έδρες θα έχει ανάγκη το ΑΚΡ για να φτάσει τις 276.

Αν με τα ποσοστά που εξασφαλίσει στις εκλογές, το ΑΚΡ χρειάζεται δέκα με δεκαπέντε βουλευτές για να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση, πολιτικοί αναλυτές στην Τουρκία θεωρούν σχεδόν βέβαιο ότι ο αποσχισθείς από το ΜΗΡ για να ενταχθεί στο ΑΚΡ Τουγρούλ Τουρκές, γιός του ιδρυτή του Κόμματος της Εθνικιστικής Δράσης Αρπασλαν Τουρκές, θα παίξει ρόλο «Δούρειου ίππου» και θα προσελκύσει τον απαραίτητο αριθμό βουλευτών από το ΜΗΡ προς το ΑΚΡ.

Μια τέτοια κυβέρνηση, είτε με βουλευτές του ΜΗΡ που θα εγκαταλείψουν το κόμμα τους για το ΑΚΡ είτε με την μορφή ενός νέου κόμματος με αρχηγό τον Τουγρούλ Τουρκές που θα κάνει έναν μάλλον εικονικό κυβερνητικό συνασπισμό με το ΑΚΡ, δεν θα μπορέσει να διαρκέσει πολύ, εκτιμούν έμπειροι αναλυτές.

Δύσκολη εξίσωση οι συνασπισμοί

Σε περίπτωση που το ΑΚΡ χρειάζεται περισσότερους από δέκα με δεκαπέντε βουλευτές για αυτοδυναμία, θεωρείται μάλλον δύσκολο ότι θα καταφέρει να τους εξασφαλίσει από αποσχίσεις από το ΜΗΡ και έτσι αναμένεται να αρχίσουν οι εντατικές συνομιλίες για σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού.

Η επιλογή κυβερνητικού εταίρου θα εξαρτηθεί από τις εσωτερικές δυναμικές στο ΑΚΡ καθώς και φυσικά από την στάση του Ταγίπ Ερντογάν αλλά και του Αχμέτ Νταβουτογλου.

Στην Τουρκία θεωρείται δεδομένο ότι αν πραγματικά αναγκαστεί να συναινέσει σε κυβέρνηση συνασπισμού, ο Ταγίπ Ερντογάν και όσοι τον υποστηρίζουν στο κόμμα και στην βάση του κόμματος, θα επιλέξουν να συνεργαστούν με τους εθνικιστές του ΜΗΡ και όχι με τους «κεμαλιστές» του CHP. Και αυτό για τους εξής βασικούς λόγους: Πρώτον, διότι επικρατεί ένα πολύ βαρύ κλίμα φόβου στους κόλπους των υποστηρικτών του ΑΚΡ ότι μια συνεργασία με τους «κεμαλιστές» θα απειλήσει τα κεκτημένα τους και τα όσα έχουν κερδίσει στην δημόσια ζωή την τελευταία δεκαετία. Ουσιαστικά, φοβούνται ότι οι «κεμαλιστές» κυριαρχούνται από ισχυρά αισθήματα ρεβανσισμού και ότι μόλις έρθουν στην κυβέρνηση, ακόμα κι αν είναι σε συνασπισμό με το ΑΚΡ, θα αρχίσουν να «ροκανίζουν» τις ελευθερίες και τον τρόπο ζωής των «ισλαμιστών».

Δεύτερος βασικός λόγος είναι ότι η συμμαχία με τους εθνικιστές του ΜΗΡ θεωρείται από τους υποστηρικτές της και τον Ταγίπ Ερντογαν ως πολύ λιγότερο επικίνδυνη εκλογικά καθώς το ΑΚΡ, που έχει υιοθετήσει μια σαφώς εθνικιστική γραμμή, θα απειληθεί λιγότερο αν έχει το ΜΗΡ ως συνέταιρο στην κυβέρνηση παρά να το έχει απέναντι του ως αντιπολίτευση.

Βασικός τέλος λόγος που θα διευκόλυνε την συνεργασία ανάμεσα στο ΑΚΡ και το ΜΗΡ είναι το αναμφισβήτητο γεγονός ότι ιδεολογικά υπάρχουν πολλά κοινά σημεία ανάμεσα στα δυο κόμματα, απείρως περισσότερα από ότι μεταξύ του ΑΚΡ και των «κεμαλιστών».

Ωστόσο, δεν θεωρείται δεδομένη η πρόθεση συνεργασίας με το ΑΚΡ εκ μέρους του ΜΗΡ καθώς ο αρχηγός του εθνικιστικού κόμματος, Ντεβλέτ Μπαχστελί, φέρει ακόμα το τραύμα της συνεργασίας του με τον Μπουλέντ Ετζεβίτ και τον Μεσούτ Γιλμάζ στα τέλη της δεκαετίας του 90 που οδήγησαν το κόμμα να πέσει κάτω από το 10% και να μην εκπροσωπηθεί στην εθνοσυνέλευση για μια τετραετία. Πάντως, όπως εκτιμούν πολιτικοί αναλυτές, ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί και το κόμμα του εμφανίζονται αυτή την φορά πιο έτοιμοι να συνεργαστούν με το ΑΚΡ από ότι ήταν μετά τις εκλογές του Ιουνίου.

Μια κυβέρνηση συνασπισμού ανάμεσα στο ΑΚΡ και το ΜΗΡ θεωρείται ότι θα ήταν άκρως επικίνδυνη για την Τουρκία καθώς θα ενίσχυε δραματικά τον εθνικισμό και θα κινδύνευε να παρασύρει την χώρα σε μια εντελώς έκρυθμη και ενδεχομένως εκτός ελέγχου κατάσταση στο κουρδικό.

Μια συνεργασία ανάμεσα στο ΑΚΡ και στο ΜΗΡ θα προκαλούσε τεράστιες αναταράξεις και στο εσωτερικό του ΑΚΡ καθώς υπάρχουν πολλοί που θέλουν να αποφύγουν πάση θυσία την ταύτιση του ΑΚΡ με τον εθνικισμό και το ΜΗΡ, κάτι που θα έπληττε ανεπανόρθωτα τις ήδη διαταραγμένες σχέσεις του ΑΚΡ με το κουρδικό στοιχείο.

Αν τελικά υπερισχύσουν όσοι στο ΑΚΡ θέλουν να αποφύγουν την συνεργασία με τους εθνικιστές και να σχηματίσουν κυβέρνηση συνασπισμού με το CHP, κάτι που ουσιαστικά θα απαιτήσει ο Αχμέτ Νταβούτογλου να υψώσει τελικά το ανάστημα του απέναντι στον Ταγίπ Ερντογάν, η Τουρκία θα εισέλθει σε μια φάση άμεσης ανακούφισης. 

Η συνεργασία ανάμεσα στους «ισλαμιστές» και τους «κεμαλιστές» θεωρείται ότι θα μπορούσε να οδηγήσει την χώρα σε μια σταδιακή αποκλιμάκωση της έντασης και μια επιστροφή στην ομαλότητα. Ωστόσο, η συνεργασία των δυο αυτών παρατάξεων θεωρείται ότι θα κινδυνεύσει γρήγορα να γίνει προβληματική και να οδηγήσει, μετά την πρώτη ανακούφιση, σε μια άκρως δυσλειτουργική κυβέρνηση. 

Και στα δυο σενάρια συνασπισμού, είτε ΑΚΡ με ΜΗΡ είτε ΑΚΡ με CHP, όλες οι εκτιμήσεις συνηγορούν στο ότι η χώρα α οδηγηθεί και πάλι γρήγορα σε εκλογές, μέσα στους επόμενους δώδεκα με δεκαοχτώ μήνες.

Αν τα ποσοστά του ΑΚΡ είναι χαμηλότερα από 40%, οι εξελίξεις στο κόμμα αναμένεται να είναι ραδγαίες. Σε μια τέτοια περίπτωση, εικάζεται από πολλούς ότι ο Αμπντουλάχ Γκιούλ και οι μετριοπαθείς θα αναλάβουν πρωτοβουλίες είτε για να πάρουν τον έλεγχο του ΑΚΡ είτε για να αποσχιστούν και να ιδρύσουν ένα νέο κόμμα.

Ριζικές αλλαγές στον χώρο της δεξιάς

Οποιο και αν είναι το αποτέλεσμα των σημερινών εκλογών, έχει καταστεί πλέον σαφές στην Τουρκία ότι ο ευρύτερος χώρος της δεξιάς έχει εισέλθει σε μια περίοδο κατά την οποία θα σημειωθούν τεκτονικές αλλαγές.Τόσο το ΑΚΡ όσο και το ΜΗΡ βρίσκονται στα πρόθυρα μεγάλων εσωτερικών ανασχηματισμών και απειλούνται ακόμα και με διάσπαση. Και αυτό, σύμφωνα με έμπειρους πολιτικούς αναλυτές, διότι η τουρκική κοινωνία έχει αλλάξει ριζικά την τελευταία δεκαετία και τα παραδοσιακά πλέον δεξιά κόμματα δεν αντεπεξέρχονται πλήρως στις προσδοκίες των νέων μεσαίων τάξεων. Ο ισλαμισμός και ο εθνικισμός έχουν φτάσει στα όρια τους και μετά τις εκλογές αναμένεται να δρομολογηθούν εξελίξεις και ανακατατάξεις που αναμένεται ότι θα οδηγήσουν στην δημιουργία δύο ή και τριών νέων πολιτικών σχηματισμών στον χώρο της δεξιάς. Ενας εξ αυτών αναμένεται να εκπροσωπεί τις πιο μετριοπαθείς μεσαίες τάξεις που παραμένουν πιστές στις ισλαμικές αξίες και τον συντηρητισμό αλλά που επιθυμούν παράλληλα η Τουρκία να παραμείνει σε μια στενή και εποικοδομητική σχέση με την Δύση και την Ευρώπη. Ο σχηματισμός αυτός θα είναι πολύ πιο κοντά στην κεντροδεξιά και θα αφήσει τον κλασικό εθνικισμό και τον λαϊκιστικό ισλαμισμό σε άλλα κόμματα.

Τα σενάρια φυσικά αυτά παραμένουν προς το παρόν στο επίπεδο των εικασιών αλλά αναδεικνύουν τις νέες ιδεολογικές και πολιτικές ανάγκες των σύγχρονων μεσαίων τάξεων της Τουρκίας.
ΠΟΛΙΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ