Νομπέλ στο πνεύμα της Αραβικής Ανοιξης

Μητροπούλου Ειρήνη -Βραβείο Ειρήνης στην κοινωνία των πολιτών της Τυνησίας και σε ό,τι έχει απομείνει ζωντανό και ελπιδοφόρο από την εξέγερση των λαών εναντίον της διαφθοράς και της απολυταρχίας το 2011

Η ιστορική στιγμή της υπέρβασης. Λαός και στρατός συμφιλιώνονται στους δρόμους της Τύνιδας τον Ιανουάριο του 2011, πυροδοτώντας μια διαδικασία εκδημοκρατισμού πρωτοφανή στα χρονικά του σύγχρονου αραβικού κόσμου

Ούτε η κρίση με τους πρόσφυγες, ούτε η συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν, ούτε η προσέγγιση ΗΠΑ - Κούβας. Ούτε καν ο κατά γενική ομολογία ανοιχτόμυαλος Πάπας. Η Νορβηγική Επιτροπή έκανε μια έκπληξη, από αυτές που συνηθίζει. Εστρεψε το βλέμμα στο πνεύμα της Αραβικής Ανοιξης - όσο απομένει ζωντανό - και βράβευσε τέσσερις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, στην Τυνησία. Είναι το λεγόμενο Κουαρτέτο του Εθνικού Διαλόγου, που τιμήθηκε με το Νομπέλ Ειρήνης «για την αποφασιστική συμβολή στη δημιουργία μιας πλουραλιστικής δημοκρατίας στην Τυνησία, μετά την Επανάσταση των Γιασεμιών, το 2011».
Το Κουαρτέτο συστάθηκε το καλοκαίρι του 2013, όταν πολιτικές δολοφονίες και μεγάλες κοινωνικές αναταραχές απειλούσαν τη μετάβαση από τον αυταρχισμό στη δημοκρατία. Τότε επενέβησαν η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών, η Ενωση Εργοδοτών, η Ενωση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και ο Εθνικός Δικηγορικός Σύλλογος της Τυνησίας. Ολοι μαζί ανάγκασαν αντιμαχόμενα κόμματα να διαπραγματευθούν, κρατώντας ζωντανή την ελπίδα της Αραβικής Ανοιξης στη γενέτειρά της.

Πέντε χρόνια μετά την εξέγερση που ανέτρεψε τον δικτάτορα Μπεν Αλί, η Τυνησία έχει διεξαγάγει δύο ελεύθερες βουλευτικές εκλογές. Οι μετριοπαθείς ισλαμιστές έχασαν και παρέδωσαν την εξουσία, χωρίς να χυθεί αίμα, στην κοσμική αντιπολίτευση. Με κοινοβουλευτικό σύστημα που λειτουργεί και διαδικασία συμφιλίωσης εν εξελίξει, θεωρείται η αραβική χώρα με τις περισσότερες πιθανότητες να γίνει μια κανονική δημοκρατία. Αλλα πλεονεκτήματα είναι ότι διαθέτει μια ζωντανή, δραστήρια και οργανωμένη κοινωνία πολιτών, καθώς και στρατό χωρίς παράδοση μεγάλης ανάμειξης στην πολιτική.

Η Αραβική Ανοιξη γεννήθηκε στην Τυνησία το 2010, όταν ένας νεαρός μικροπωλητής αυτοπυρπολήθηκε από φτώχεια και απελπισία. Ενώ ο 26χρονος χαροπάλευε στο νοσοκομείο, ξέσπασαν μαζικές διαδηλώσεις σε όλη την χώρα. Ο κόσμος ήθελε να στείλει μήνυμα κατά της καταπίεσης και της κρατικής διαφθοράς. Το κράτος αντέδρασε με καταστολή και ανεξέλεγκτη βία. Σχεδόν 400 άνθρωποι έπεσαν νεκροί από πυρά αστυνομικών. Η λαϊκή εξέγερση εξαπλώθηκε σε άλλα μέρη της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, αλλά εκεί ο αγώνας για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα γρήγορα εξελίχθηκε σε «ισλαμιστικό χειμώνα». Πραξικοπήματα και πόλεμοι ήταν η θλιβερή κατάληξη στην Αίγυπτο, στη Λιβύη και στη Συρία.

Μίνιμουμ συνεννόησης, παρά τις δυσκολίες

Αλλά παρά την πολιτική αναταραχή, τις τρομοκρατικές επιθέσεις και την κακή οικονομική κατάσταση, οι Τυνήσιοι μπόρεσαν να βρουν ένα μίνιμουμ συνεννόησης και να αποφύγουν την αιματοχυσία, διαψεύδοντας όσους φοβούνταν την επανάληψη ενός αλγερινού σεναρίου. Φυσικά, η ζωή παραμένει δύσκολη για το μεγαλύτερο μέρος του λαού. Ούτε η ισλαμική κυβέρνηση ούτε η νυν έχει καταφέρει να διαχειριστεί αποτελεσματικά την οικονομία. Αυτή βασίζεται κυρίως στον τουρισμό και στα χρήματα που στέλνουν οι τυνήσιοι μετανάστες από το εξωτερικό. Και η πικρή αλήθεια είναι ότι η κατάσταση έχει επιδεινωθεί σε σχέση με το τι συνέβαινε πριν από την επανάσταση. Ο ρυθμός ανάπτυξης είναι χαμηλός, στο 2,5%, και η ανεργία ξεπερνάει το 15% στον γενικό πληθυσμό και το 33% στους νέους. Οι ξένες επενδύσεις έχουν πέσει κατά 25%, και τα κρατικά ταμεία έχουν αδειάσει.

Στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, η χώρα έπεσε στα νύχια του ΔΝΤ. Θα λάβει συνολικό ποσό ύψους 1,7 δισ. δολαρίων σε διάστημα δύο ετών, με γνωστό αντάλλαγμα την επιβολή νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων. Το Ταμείο καλεί την Τυνησία να μειώσει τις επιδοτήσεις στον τομέα της ενέργειας και να ελέγξει το μισθολογικό κόστος στον δημόσιο τομέα.

Δεν είναι μόνο η φτώχεια, είναι και η μόνιμη ανασφάλεια σε μια χώρα που συνορεύει με τη Λιβύη και την Αλγερία, από όπου μπαίνουν εύκολα τα όπλα και η βία. Το φάσμα της τρομοκρατίας δεν είναι ποτέ μακριά. Το έδειξαν οι δύο εξτρεμιστικές επιθέσεις σε ξενοδοχείο εφέτος τον Ιούνιο, που με 60 νεκρούς έδωσαν τη χαριστική βολή στην τουριστική βιομηχανία. Εκατοντάδες είναι οι  ύποπτοι για τρομοκρατία που βρίσκονται στη φυλακή, ενώ χιλιάδες τυνήσιοι ισλαμιστές πολεμούν στο πλευρό των βάρβαρων τζιχαντιστών του ISIS, στη Συρία και στο Ιράκ.

Χουσίν Αμπασί
Ενας συνδικαλιστής γενναίος και δημοκράτης
Αν το εφετινό Νομπέλ έχει πρόσωπο, αυτό είναι του Χουσίν Αμπασί. Βετεράνος ακτιβιστής και συνδικαλιστής, ο 68χρονος πρώην δάσκαλος εξελέγη γενικός γραμματέας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Τυνησίας (UGTT) το 2011.  

Πρώτα κατάφερε να πείσει αντίπαλες δυνάμεις να καθήσουν στο ίδιο τραπέζι, με αποκορύφωμα την υπογραφή του νέου συντάγματος. Και καθώς η χώρα έπεφτε πάλι σε κρίση, με τη δολοφονία δύο ηγετών της αντιπολίτευσης, το 2013, ο Αμπασί δεν το έβαλε κάτω. Αρχισε με πείσμα νέο γύρο εθνικού διαλόγου, κερδίζοντας αυτή τη φορά τη στήριξη από άλλες, μεγάλες ομάδες της κοινωνίας των πολιτών. Παρά την ελπίδα που δίνει η βράβευση, θεωρεί ότι τα μεγάλα προβλήματα μένουν ανοιχτά: «Κοινωνική ανακωχή δεν μπορεί να κρατήσει χωρίς σαφή πολιτική για την ανάπτυξη της οικονομίας και τη μείωση της ανεργίας». Δημοφιλής στην πατρίδα του και γνωστός τώρα διεθνώς, ο συνδικαλιστής ηγέτης θεωρείται φαβορί για να εκλεγεί επόμενος πρόεδρος της Τυνησίας.

Νταν Σμιθ, διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών για την Ειρήνη στη Στοκχόλμη (SIPRI)
«Το διπλό πολιτικό και κοινωνικό μήνυμα της βράβευσης»
«Το βραβείο του 2015 εντάσσεται στην καλύτερη παράδοση του Νομπέλ Ειρήνης. Είναι μια βράβευση με διπλό μήνυμα, πολιτικό και κοινωνικό» λέει μιλώντας στο «Βήμα» ο Νταν Σμιθ, διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών για την Ειρήνη στη Στοκχόλμη (SIPRI).

«Κατ' αρχάς αναγνωρίζει και τιμά τη δύσκολη ειρηνευτική προσπάθεια που έγινε στην Τυνησία, σε μια εποχή που οι άλλες πρώην χώρες της Αραβικής Ανοιξης έχουν βυθιστεί στο χάος. Αρκεί να τη συγκρίνουμε, ας πούμε, με τη Λιβύη ή με τη Συρία για να καταλάβουμε την αξία του επιτεύγματος στην Τυνησία. Αλλού οι λαϊκές εξεγέρσεις εναντίον αυταρχικών καθεστώτων έχουν σημάνει την αρχή 15-20 ετών αστάθειας, ανασφάλειας και συνεχιζόμενου πόνου για τον τοπικό πληθυσμό. Η Αίγυπτος ξαναζεί μία από τις πιο κατασταλτικές περιόδους στην ιστορία της. Η Λιβύη έχει βυθιστεί σε μια άναρχη κατάσταση, όπου 1.700 ένοπλες ομάδες δρουν τρομοκρατώντας τους πάντες. Η Συρία σπαράσσεται από έναν τρομερό εμφύλιο» τονίζει ο συνομιλητής μας.

Και καταλήγει: «Αυτό το Νομπέλ στέλνει και ένα δεύτερο, όχι λιγότερο σημαντικό, μήνυμα. Είναι επίσης ένας φόρος τιμής στον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην οικοδόμηση της ειρήνης και μιας καλύτερης ζωής για τη χώρα τους. Αναγνωρίζει τη συνεισφορά του Κουαρτέτου στη θέσπιση μιας εναλλακτικής ειρηνικής πολιτικής διαδικασίας σε μια εποχή που η Τυνησία ήταν στο χείλος του εμφυλίου πολέμου. Το βραβείο του 2015 εντάσσεται στην καλύτερη παράδοση του Νομπέλ Ειρήνης».